«Yлкен Tүркiстан» отарының құрамына

«Yлкен Tүркiстан» отарының құрамына 
Қазақстан, Орта Азия, 
Татарстан, Башқұртстан, Әзербайжан, Солтүстік Кавказ, Қырым, 
Шыңжан, Ауғанстанның солтүстік бөлігі eнгізу жоспарланды.

Ұлы Отан соғысы кезіндегі партизан қозғалысы (1941-45
)
- совет 
халқының КСРО территориясын уақытша басып алған фашист басқыншаларына 
қарсы күресі. БК(б)П ОК партизан қозғалысына бағыт беріп, жау тылында 
жұмыс істеуші жергілікті партия ұйымдарына басшылық етті. 
Партияның 
ОК 
мен 
КСРО 
Халкомкеңесі 
1941 жылы 29 
маусымдағы Қарарында және БК(б)П ОК 18 шілдедегі «Герман әскерлерінің 
тылында күрес ұйымдастыру туралы»
қаулысында жау басып алған аудандарда 
партизан қауымын ұйымдастырудың, астыртын жұмысын жүргізудің 
бағдарламасын көрсетіп берді. 
Соның нәтижесінде 
1941 ж. күзінде жау басып алған жерлерде партияның 10 
астыртын облыстық, 260 округтық, қалалық, аудандың комитеті
, ал 
1943 ж. 24 
астыртын облыстық, 370-тен аса округтық, қалалық, аудандық комитеттері, 2 
мыңға жуық астыртын комсомол ұйымы, комсомолдың 12 облыстық, 280-нен а
са 
аудандық, қалалық комитеттері жұмыс істеді.

Қазақстандықтар партизандық қозғылысқа белсене қатысты. 
Толық емес мәліметтерге қарағанда 
Украинаның партизандық 
құрамалары мен отрядтарында 1500
, Ленинград облысында 
220-дан астам қазақ жігіттері 
соғысқан. 
Белоруссияның әр түрлі аудандарында әрекет еткен 
65 партизандық бригадалар мен шоғырларда 1500-ден аса 
қазақстандықтар 
болған. 
Партизан қозғалысына қатысқан даңқты қазақ жігіттері: 
Ғ.Ахмедьяров, Ғ.Омаров, В.Шарудов, Қ.Қайсенов, Ә.Шәріпов, 
Ә.Жангелдин, Ж.Саин, Н.Көшекпаев т.б. есімдері бүгінде зор 
құрметке ие
болды.

1945 жылы 30 сәуір сағат 14.25-те
аға лейтенант
Р.Қашқарбаев, жауынгер Г.Булатовпен
бірге рейстаг 
терезелерінің біріне алғашқыларының бірі болып алқызыл 
Жеңіс туын желбіретті, ал Орал өңірінің жас офицерлері 
Қ.Меденов пен Р.Қараманов Берлин рат
ушасының төбесіне 
тікті.
-1945 жылы 2 мамырда Берлин қаласы алынды.
-1945 жылғы 8 мамыр-фашистік Германияның тізе бүккендігі 
туралы шартқа қол қойылды.
-1945 жылғы 9 мамыр-Қызыл Армия жеңіске жетіп, Ұлы 
Отан соғыс аяқталды.

1945 жылғы 9 тамы
з - одақтастық міндеттемелерге сәйкес КСРО соғыстың 
соңғы ошағы Жапонияға қарсы соғыс басталды. Қиыр шығыста Жапониянға қарсы 
соғысқа аттанған әскери бөлімдер арасында қазақстандық құрамалары да болды.
Жапонияға қарсы шайқастарға
Ақтөбеде құрылған 74-жеке теңіз атқыштар 
бригадасының 
негізінде 
ұйымдастырылған 
292-атқыштар 
дивизияның 
жауынгерлері Кеңес Қарулы Күштері дәстүрінің даңқын шығарды. 
Забайкалье сонан соң 1-Қиыр Шығыс майдандары әскерлерінің құрамында 
қазақстандық 
129-миномет полкі 
шайқас жүргізді. Қазақстан минометшілері 
батылдық және ерлік көрсеткені үшін 2027-жауынгерлік ордендер мен 
медальдарға, соның ішінде 14 адам «Кореяны азат еткені үшін», 234 адам 
«Жапонияны жеңгені үшін» медальдарына ие болды.
Қызыл Армияның 
Қиыр Шығыстағы соғысы 24 күнге 
созылды.
1945 жылғы 2 қыркүйекте Жапония жеңілгендігі туралы шартқа қол қойды
. 
Сөйтіп, екінші дүниежүзілік соғыс аяқталды.

Ұлы Отан соғысындағы ерліктері үшін 
Кеңес Одағының Батыры 
атағын 
алғандар:
1.Барлығы - 
11600 адам;
2.Қазақстандықтар - 
497
, оның ішінде қазақтар - 
97
;
3.Қазақ қыздары - 2.
Ә. Молдағұлова- 
мерген
,М.Маметова- 
пулеметші.
4. Халық қаһарманы-
1. Хиуаз Доспанова- 
ұшқыш
Екі мәртебе Кеңес Одағының Батыры 
атағын алғандар: 
Талғат 
Бигелдинов, Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский.
Үш мәртебе Кеңес Одағының Батыры 
атағын алған: 
И.Н.Кожедуб- 
Шымкентте орналасқан Чугуев әскери авиация училищесінің түлегі.
Солдат ерлігі орденінің толық иегері - 142 қазақстандық. Кеңес Одағының 
орден, медальдарымен марапатталған қазақстандықтар - 96.638.
Жалпы екінші дүниежүзілік соғыстағы жеңіс Кеңес Одағына қымбатқа 
түсті. Елдің 27 млн астам адамдары соғыста қаза болды. Оның 603 мыңы 
(400 мың) қазақстандықтар.

Coғыс жылдары 
әрбip төртiншi қазақстандық қолына қару 
алып, әскер қатарына 
тұрды. Еңбекке жарамды оcынша 
адамның майданға аттанyы республиканың жұмыс күшіне 
қатты соққы болды. Әciресе аyыл шаруашылығы өзiнің ең 
бiлiктi мaмандарынан - механизаторлардан, жүргізушілерден 
айрылды. Басты ауыртпалық әйелдер, балалар мен қарттарға 
түсті.
Бip ғaна жыл iшiнде (1941 ж.-дан 1942 ж.-ға дейiн) 
колхоздаpдағы еңбекке жарамды адамдар саны 164 мыңга 
кемiді
. 1944 ж. колхозда еңбек етушiлеpдiң (1 056 100 адам) 
20 пайызын-ерлер
, 
58- әйелдер
, ал 
балалар 22 пайызын 
құрады.

•
Майдандардағы 
жеңіске 
тыл 
еңбеккерлерінің қосқан үлесі зор. 1939 
жылғы санақпен салыстырғанда 1942 
жылы Қазақстанда ауыл шаруашылығы 
еңбекшілерінің саны 
600.000 адамға 
азайған. 
•
Ауыл шаруашылығында еңбектенген 
ерлердің 
майданға 
тартылуымен 
олардың 
орнын қариялар, әйелдер мен 
балалар басты. 
•
1944 жылы қолхоздағы 
еңбекке 
жарамды ерлердің сандық үлесі – 20%, 
әйелдер – 
58%, 
жасөспірімдер – 
22%
болды. Яғни, майданды азық-түлікпен, 
шикізатпен іс жүзінде әйелдер, балалар 
мен қарт адамдар қамтамасыз етті
.

Шиелі ауданы, “Авангард” колхозының даңқын шығарған күріш егуші 
Ким Ман 
Сам 
1 
га-дан 
154,9 
ц. 
күріш 
өндірді.
Күріш өсіруші 
Ыбырай Жақаев 1943 жылы 1 га-дан 172 ц. күріш өнімін алып 
әлемдік рекорд жасады. Астық өнімі үшін алған 
106000 сомды Ы.Жақаев қорғаныс 
майданына жіберді. 
Ыбырай Жақаев
Ким Ман Сам

•
Республикада Ш.Берсиев, Ким Ман Сам, Ы.Жақаевтың 
жолын қуушылар аз болмады. “Ойыл” ауданы, “Кемерші” 
совхозының 
Зауре Баймулдина звеносы
,
•
Шелек ауданы “
Төңкеріс” колхозынан Малжегерова 
звенолары 1 га-дан 95-100 ц
. тары мен күріш алды.
•
Соғыс жылдарындағы әйелдер ерлігі ерекше. Мыңдаған 
арулар тіпті тракторға, машина рулдеріне отырды. Мысалы, 
Ақтөбе облысы, Мартук ауданының Дзержинский атындағы 
қолхозында Агафья Швалькова 
соғысқа кеткен күйеуінің 
комбайынын жүргізіп, 2 күнде 87 гектардан астық жинады.

1941 жылы 
Ақтөбе облысы, 
Ойыл ауданының “Құрман” 
колхозының егіншісі Шығанақ 
Берсиев
1 гектардан 155,8 ц. тары алып, 
әлемдік рекорд жасаса, ал 
1945 
жылы - 1 га-дан 202 ц
. тары 
алып, 
өзінің 
алғашқы 
көрсеткішін бірнеше рет өсірді
.

•
Оңтүстік Қазақстан облысы, 
Шымкент ауданының Куйбышев 
атындағы колхозында 
74 жастағы 
қарт ана - Анар Садықова 
- жұмыс 
істесе, 
•
Семей облысы, 
Абай ауданының 
“Шолақ еспе” артелінде 70 жасар 
қария - Кенебаев 
еңбектеніп, 
жоспарды 
асыра 
орындады
.

Соғыс жылдары Қазақстанның ғылымы қарқынды дамыды. Әсіресе геолог ғалымдар 
жемісті жұмыс істеді, олар пайдалы қазбалардың 
500-дей кенішін ашты 
және 
150
кeнiшті зepттеді, бұлардың 
бip бөлiгі бiрден игеріле 
бастaды. 
1942 ж. 
Қ. Сәтпаевқа 
Жезқазған кен орындарын игeрудeгi көп жылдық еңбегi үшiн
Мемлекeттiк сыйлық 
берiлдi.
1941-1945 жж. республикада
12 ғылыми институт
aшылды, ғылыми 
қызметкеpлеpдiң саны 
152-ден 864 адамға 
өсті. Мұның бәрi Қазақстан Ғыльм Академиясының 
ашылyына алға шарт болды, бұл iс жүзiнде 1946 ж. ашыльп, оның тұңғыш президенті Қ. 
Сәтпаев болды.
Соғыс жылдары Қазақстанға 
20 ipi ғылыми институттар 
эвакуацияланды. Олардың 
қатарында – КСРО ҒА-нің физика институты, Украинaның физика-механика институты, Mәcкey 
Ленинград, Киевтың институттары болды. Бұл кезде республикада академиктер 
И.П.Вернадский, В.А.Обручев, И.И.Мещанинов, A.И.Бах, Л.С.Берг, А.Е.Фаворский, Б.Д.Греков 
және т.б. атақты ғалымдар қызмет жасады.
Республикағa Pecейден, Украинадан, Белоруссиядан 100-ден артық жазушылар 
эвакуацияланды. А.Толстой,С.Маршак, С.Михалков, К.Паустовский, М.Зощенко, О.Форш, және 
т.б. шығармашылықпен тaбысты айналысты. Соғыс жылдары бұл жерде 20-дан aстам театрлap 
мен музыкалық мекемeлер орналастырылды.
.

•
Соғыс жылдары 
колхозшыларға қарсы 
тоталитарлық тәртіп тарапынан 
көптеген 
шаралар жүзеге асырылады. 
•
1941 жылдан бастап 
әрбір колхоз-
совхоздарда жергілікті саяси бөлімдер 
құрылып, 
олар 
ауыл 
шарушылық 
жоспарларының орындалуын қадағалап, 
жоспарын орындай алмаған шаруаны 
жазалап
отырды. 
•
Сонымен бірге 
1942 жылдан бастап 
колхоз-совхоздарда 12-16 жас арасындағы 
жасөспірімдердің еңбегі заңдастырылып, 
жұмыс жоспарын орындамаған жасөспірім
қылмысты ретінде 
жазаланды. 
•
Осыған 
қарамастан 
халықтың 
патриоттық серпіні тоталитарлық жүйе 
тәртіптерінен жоғары тұрды. 

Қазақстандықтар соғыс жылдары майданға өз қаржысына алынған қару-жарақ, 
техника да жіберіп тұрды. Мысалы, Шымкент теміржол жүйесінің комсомолдары 
Москва түбіндегі майданға танк колоннасын жабдықтау үшін қаржы жинауды 
бастайды. Шымкент комсомолдарының бұл бастамасын бүкіл 
Қазақстан қолдап, 
жиналған 11 650 мың сомға жасалған 45 танк 1942 жылдың қыркүйегінде 
“Қазақстан комсомолы” деген жазумен Сталинград майданына жөнелтілді. 
Жүздеген 
оқушылар егіс алаңдарында жұмыс істеп, металл қалдықтарын жинап, 
“Қазақстан пионері” фондына 4 млн. сом ақша 
жинады. Бұл ақша “Қазақстан 
пионері” атты коллонаны жабдықтауға жұмсалды. 
С.И.Киров 
атындағы 
Қазақ 
мемлекеттік 
университ
еті 
студенттерінің 
ұйымдастыруымен жоғарғы оқу орындарының студенттері 
“Кеңестік студент” 
деген танк колоннасын жабдықтауға 600 мың сом ақша жинады
.

•
Танк колонналары мен ұшақ бөлімдерін жасақтауға 
Республикада 480 
млн. жуық ақша 
жиналып, Қорғаныс Комитетіне тапсырылды. 
•
1943 
жылы 
Алматы 
қаласында 
С.Луганскиймен 
кездесу 
ұйымдастырылып, бұл кездесуден кейін Алматы жастары 400 мың ақша 
жинап, батырға жаңа ұшақ сыйлады. 
•
Сондай-ақ, соғыс жылдары 
жинаған қаржыға И.Павловқа, Н. 
Добровольскийге, Р.Бекетовке арнайы ұшақтар, Кеңес Одағының батыры 
Қ.Сыпатав атындағы су асты қайығы жасалынды.
•
Республика тұрғындары 
өздерінің жеке жинағынан майдан қорына 4,7 
млн. сом ақша беріп, 20-дан астам құрамалар мен әскер бөлімдерін шефке 
алып жауынгерлерге 2 млн. астам жылы киім, 1600 мың сомның сыйлығын 
жөнелтті.