кадрларды таңдау қабілеті және жетекшінің
кәсіби біліктілігі .
Басқару іс-әрекетіндегі жалпы және арнайы қабілеттер Басқару қабілеттерінің үшінші санаты құрылымдық-психо- логиялық көрсеткіш бойынша
психологияда қолданған қабілет- терді жалпыға және арнайыға бөлуді көрсете отырып анықта-
лады. Арнайы қабілеттер ұғымы екі жоспарда қарастырылады.
Басқару іс-әрекетінің тиімділігіне ықпал ететін жалпы қабілеттерге интеллект,
креативтілік, оқыту, рефлексивтілік, бел- сенділік, өзін-өзі реттеу жатқызылады.
Басқару іс-әрекеті жетекшінің жалпы қабілеттерінің даму шамасына байланысты
табыстылығының өзіндік қисық сызықты тәуелділігі бар. Бұл факт интеллектіге,
рефлексивтілікке және креативтілікке қатыстылығы эксперименталды түрде дәлелден- ген.
Оқытулық қабілетке қатысты мәліметтер қазірше жоқ. Бірақ мұнда жағдай осыған ұқсас болуға
тиіс. Нашар оқыту басқару іс-әрекетінің негативтік факторы болып табылады, бірақ жақсы
оқыту да басқару тиімділігіне оң ықпал етпейді. Басқару іс- әрекетінің репродуктивтік
стратегиялары күшейе түседі. Оның жоғары сенімділігін қамтамасыз ете отырып, олар өнімді
стиль- ге қарағанда, максималды нәтижелер бермейді. Сонымен қатар
тым жоғары оқытулық іс-әрекеттің тәуекелділігін арттырады және тұрақты эксперименттеу,
неге үйренгенін бірден сынауға ұмтылу үшін алғышарт бола отырып, оның сапалық көрсеткіш-
терін төмендетеді [12, 13, 14].
Арнайы қабілеттер басқару іс-әрекетінің табыстылығымен тура тәуелділікпен байланысқан.
Арнайы қабілеттер неғұрлым жоғары дамыған сайын, барлық тең жағдайларда іс-әрекет тиім-
ділігінің көрсеткіштері соғұрлым жоғары болады. Мысалы, ұзақ мерзімді ес (кәсіби
тәжірибенің психологиялық негізі) және оперативтік ес (жедел басқарудың функцияларын
жүзеге асыру негізі) жетекші іс-әрекетінің объективті шарттары болып табы- лады. Ойлау
қабілеттерінің басқару іс-әрекетінің табыстылығы- мен тікелей, тура байланысы да сондай-ақ
айқын. Дәл осындай рөлді перцептивтік, еріктік, аттенциялық (зейіннің дамуы), има-
жинативтік (қиялдың дамуы) қабілеттер де атқарады.
Келесі жағдайды да ескеру қажет. Негізгі психикалық про- цестер мен функциялар басқару
іс-әрекетінде өзіндік байқалу- лары және қырларымен көріне отырып, өзіндік қасиетке ие
болады. Қабылдау процесі үшін – бұл олардағы әлеуметтік перцепцияның айрықша рөлі, ойлау
процестері үшін бұл прак- тикалық ойлау. Демек, басқару іс-әрекетінде жеке қабілеттер де
өзінің негізгі екі аспектісінде болады: қандайда бір психикалық процестер мен функциялардың
даму деңгейі ретінде және сапалы өзіндік нақты басқару іс-әрекетінің компоненттері үшін ең
қанықты спецификалық ретінде.
Жетекшіге жоғары дамыған, бірақ абстрактілі теориялық ойлауды емес, орташа
практикалық ойлауды және «өткір әрі да- мыған» емес, дамыған әлеуметтік қабылдауды,
әлеуметтік пер- цепциялы қабілетті игергені жөн.
Психика негізгі үш шағын жүйеден тұрады:
когнитивтік, реттеулік және
коммуникативтік . Басқару іс-әрекетінде бай- қалатын жекелеген қабілеттер, тиісінше,
когнитивтік, реттеулік және коммуникативтік топтарға бөлінеді.
Когнитивтік – бұл жекелеген негізгі психикалық процестер мен функциялардың қасиеті.
Реттеулік шағын жүйеге тиесілі процестердің барлығында байқалулардың жеке шамасы
бар. Сондықтан мақсат түзу, болжау, шешім қабылдау, өзін-өзі бақылау қабілеттері айқындала
түседі. Басқару және психикалық іс-әрекеттің өзінің құрылысы мен ұйымдастырылуының
байланысы бұл қабілеттердің құра- мының әлдеқайда жалпы қабілеттерден және жоғарыда
сипат- талған іс-әрекет бойынша атап көрсетілетін әлдеқайда жалпы қабілеттерден байқалады.
Психикалық та, басқару іс-әрекеті де ұқсас механизмдер мен процестерге негізделеді,
олардың қалыптасуының жоғары дең- гейін талап етеді және тиісті реттеулік қабілеттердің
болуын білдіреді. Аталған қабілеттерден басқа, бұл әлдеқайда инте- гралды реттеулік-
когнитивтік қабілет болып табылатын белгісіз- дікке толеранттылық.