Дәріс Көркем сөйлеу – сөз мәдениетінің ажырамас бөлшегі

3. 
   дәріс Көркем сөйлеу – сөз мәдениетінің ажырамас бөлшегі
   

Тіл мен мәдениет қоғамның ажырамас бөлігі. Бұл жайлы В. Гумбольт еңбектерінен басталған тіл біліміндегі тіл мен мәдениеттің қарым-қатынасы мәселесінің тұжырымдарын төмендегідей анықтауға болады:

1. 
   Материалдық және рухани мәдениет тілде көрінеді;
   
2. 
   Кез-келген мәдениет пен оның ұлттық сипаты тілде көрінеді;
   
3. 
   Ұлттық рухтың көрінуі оның мәдениетінде;
   
4. 
   Тіл адам мен оны қоршаған әлемді жалғастырушы аралық [28,18].
   

1. 
   әлеуметтік-саяси мазмұнды сөздер;
   
2. 
   академиялық, яғни білім-ғылым мазмұнды сөздер;
   
3. 
   заң-сот істеріне қатысты мазмұндағы сөздер;
   
4. 
   әлеуметтік тұрмысқа қатысты мазмұндағы сөздер;
   
5. 
   діни қызметте айтылатын сөздер (уағыздар, түсіндірулер, баталар т.б.).
   

• 
  Үлкенді-кішілі мерейтойларда, көпшілік жиналған қабір басында, дүние салған адамның қырқы, жылы сияқты рәсімдерде айтылатын аза сөздер мен көңіл айту, еске алу сияқты сөздер;
  
• 
  Белгілі бір әлеуметтік маңызы бар оқиғаларға қатысты жайылған үлкен дастархан басында айтылатын сөздер жатады [29,194-195].
  

Мысалға алынып отырған ұзату тойдағы тілектен ауызша әдеби сөйлеу үлгісі көрінеді. Яғни алдын ала дайындалған, жаңағы, осы, йә, жалпы, яғни немесе и, вот, как, уже, даже, обшем сияқты паразит сөздер қосылмаған және белгілі бір дәрежеде көркемдік тәсілдер арқылы берілетін эстетикалық әсері бар.

• 
  ғылыми ауызша сөйлеу;
  
• 
  публицистикалық ауызша сөйлеу;
  
• 
  ресми-іскери қатынастағы ауызша сөйлеудің түрлері,
  
• 
  әдеби сөйлеу;
  
• 
  күнделікті сөйлеу.
  

1. 
   Әдеби тілді шығармашылық деңгейде танитын тип. Бұлар элитарлық тілдік тұлғалар;
   
2. 
   Әдеби тілдің ауызша, жазбаша сақтай білетін, ара-тұра кодификацияланбаған нормадан қате жіберетін, сөйлеу тілі мен кітаби тіл элементтерін кей тұста айқын аңғара алмайтын мәдени-тілдік орташа тип. Сан жағынан басымы да осы орташа әдеби тип.
   
3. 
   Негізінен әдеби сөйлеу тілін қолданатын, арасында қарапайым сөйлеу тіліне тән элементтерді қосып сөйлейтін тілдік-мәдени тип. Сан жағынан, шамамен, орташа типтен кейінгі орында;