Дәріс Педагогика ғылымының әдіснамасы туралы түсінік. Педагогикалық зерттеудің әдістері. Маќсаты
жүктеу/скачать 69,37 Kb.
|
| 14.1 Дидактика – оќыту теориясы.
Жоғарыда айтылғандай тұтас педагогикалық процестің компоненттері оқыту мен тәрбиелеу болып табылады. Екеуі өзара байланыста, тұтастықта жүргізіледі. Дегенмен бұл компоненттердің өзіндік ерекшеліктері де бар. Педагогикалық процесте оқыту процесі ерекше орынға ие. Оқыту барысында білім, білік, дағды және жеке қасиеттер қалыптастырылады. Оқыту процесінің теориялық негізін, оның заңдылықтарын, принциптерін, әдістерін және т.б. мәселелерін педагогиканың өзекті саласы- дидактика атқарады. Дидактиканы дамытуда Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци, И.Ф.Гербарт, Д.Дьюи, К.Д.Ушинский, П.Ф.Каптерев, М.А.Данилов және т.б. үлкен үлес қосты. Бұл ұғымды алғаш рет ғылыми тұрғыдан ендірген неміс педагогы Вольфганг Ратке (1571-1635). Дидактика гректің dіdaktіkos- оқытушы, үйретуші деген сөзінен шыққан. Дидактика ғылым ретінде төмендегідей мәселелерді қарастырады: Не үшін оқытамыз (оқыту мен білім берудің ); Кімді оқытамыз (оқыту субъектілері); Оқытудың қандай стратегиялары тиімді (оқыту принциптері); Неге оқытамыз (білім беру, оқыту мазмұны ); Оқытуды қалай ұйымдастырамыз (оқытуды ұйымдастыру формасы); Оқытуға қандай құралдар қажет (оқулықтар, оқу құралдары, компьютерлік бағдарламалар, дидактикалық бағдарламалар және т.б.); Оқыту нәтижесінде неге қол жеткіземіз (оқыту нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер мен өлшемдер); Оқыту нәтижелерін қалай бақылау мен бағалауға болады (оқыту нәтижелерін бақылау, бағалау әдістері.). Оќыту теориясы єдетте дидактика деп аталады. Дидактика сҰзініњ мєні – гректіњ dіdasko – «‰йретемінң, «оќытамынң деген Ғѓымынан бастау алѓан. Дидактика «нені оќытуң, «ќалай оќытуң мєселелерімен шҒѓылданатындыќтан мҒны оќыту теориясы тҒрѓысынан Ғѓынып оќыту процесіне ќатысты оќушыѓа білім беру, оќыту зањдылыќтарына байланысты аќыл-ой тєрбиесініњ негіздері ж‰йесінен ќарастырылады. Оќыту технологиясы негіздері – білімніњ мазмҒнын айќындайтын оќу жоспары, оќу баѓдарламасы, оќулыќ пен оќу ќҒралдарымен оныњ єдістеме саласындаѓы білім, тєрбие беру ж‰йесіндегі зањдылыќтарды бір-бірімен бҰлмей бірлікте ќарайды. Дидактика оќу орындарында оќытылатын барлыќ пєндерге ќатынасты, ортаќ зањдылыќтар мен ережелерді талќылайды. Сондай-аќ оќытудыњ негізгі мазмҒнына байланысты мєселені мењгеру єдістері мен оны Ғйымдастыру т‰рлерін аныќтайды. Былайша айтќанда, дидактика оќыту принциптерін, оќытуды Ғйымдастыру єдістері мен т‰рлерін білдіреді. Сонымен ќатар дидактика жеке пєндерді оќыту ерекшеліктеріне ерекше зейін ќояды. Жеке пєндерді оќыту, білім беру, тєрбиелеуді пєндік дидактика, немесе сол пєнніњ єдістемесі деп те атаймыз. Дєлірек айтќанда, жеке пєн єдістемесі жалпы дидактикаѓа с‰йенсе, жалпы дидактика тиісті деректерді жеке пєн єдістемесінен алып пайдаланады. Дидактиканыњ негізгі категориялары – білім беру, оќыту, сабаќ ж‰ргізу, оќу, оќыту принциптері жєне мҒныњ ќҒрамды бҰлімдеріне тиесілі міндеттері, мазмҒны, т‰рлері, єдістері, ќҒралдары, оќытудыњ нєтижелі т‰рде ж‰зеге асуына негіз болып табылады. Дидактика ‰немі дамып, Ұркендеп отыратын сала. ¤йткені білім беру мен оќытуды терењ зерттеп, оны мењгермейінше ѓылымды жетілдіріп, Ұмір талаптарын орындап уаќыт мєресінен шыѓу м‰мкін емес. Оќыту – танымдыќ іс-єрекетініњ психологиялыќ-педагогикалыќ негіздері. Оќыту – Ғстаздар мен шєкірттіњ бірлескен єрекеті. Оќыту ‰рдісініњ логикасын оныњ ќҒрылымы аныќтайды. Ал ќҒрылымды танымдыќ іс-єрекеттіњ кезењдері бойынша сипаттасаќ, ол кҰбінесе мына ж‰йеде болады: танымдыќ міндеттерді жете т‰сіну; жања деректер мен т‰сініктерді ќабылдау; Ғѓыну – жања деректер мен т‰сініктерді кҰњілге ќондырып, ойлану; білімдік маѓлҒмат атќарылѓан іс-єрекетке байланысты даѓдыны ќалыптастырып, оны бекітуді жетілдіреді; меңгерген материалдарын Ұмір практикасында ж‰зеге асырып, іс ж‰зінде наќты ќолдана білу; оќушыныњ Ғѓым-т‰сінігі мен атќарѓан іс-єрекетініњ ќандайлыќ дєрежеде екендігін талдап, мењгерген даѓдысын тексеру, баѓалау. Танымдыќ Ғѓым т‰сінікті болса жєне онда ќойылѓан міндет айќын болса, оќушыныњ Ұздігінен ізденіп, тиісті сауалдыњ шешімін табуѓа ынталы кіріседі де оќыту процесіндегі зањдылыќтар тиісті ретімен ж‰зеге асады. Сабаќ барысында жања деректермен танысып т‰йсінуі, ќабылдауы оны Ғѓынуѓа жол ашады. ¤йткені ќабылдау – адамѓа тікелей єсер ететін заттар, немесе ќҒбылыстыњ санада бейнелену процесі болса, ал т‰йсіну сананыњ сыртќы єлеммен байланысы тҒрѓысынан т‰сінеміз, былайша айтќанда т‰йсік сезім м‰шелеріне єсер еткен ќҒбылыстардыњ шартты бейнеленуі. Оќушыны жања материалдармен таныстыру, олардыњ тікелей ќабылдауына м‰мкіндік туѓызатын болса, бҒл процесс таныстыру, баќылау, практикалыќ жҒмыстар арќылы, немесе оқытушының жанама т‰сіндіруі, эвристикалыќ тҒрѓыда ізденту, оќулыќтар бойынша атќарылатын жаттыѓу, тапсырманы орындау бойынша ж‰зеге асады. Меңгеру – білімдік маѓлҒматты т‰сініп, ондаѓы зањдылыќтар мен деректерді жинаќтап тиісті ќорытындыѓа келу. Меңгеру процесінде оќылѓан материалдар туралы ойластырып, келтірілген деректер мен дєлелдерді кҰњіліне бекітеді. Зейін ќойып, есіне берік саќтайды. Дєлірек айтар болсаќ, бекіту – оќушыныњ алѓан білімін берік Ғѓынуына м‰мкіндік беретін тиімді тєсіл. Осыны ескергендіктен тєжірибелі мұѓалімдер жања сабаќтаѓы жања материалдарды оќушыныњ тиянаќты мењгертуі кезінде де, Ұткен сабаќты пысыќтау, ќайталау кезењдерінде де бекіту тєсілін т‰рлендіре отырып пайдаланады. Білімді бекіту саласындаѓы істер белгілі деректер мен дєлелдерді еске саќтаумен ѓана шектелмейді, тиісті баѓдарлама бойынша Ұтілген материалдарды белгілі бір ж‰йеге келтіру ‰шін де, шашыранды емес, жинаќты болу ‰шін де бір ж‰йеге келтіру ‰шін де ќолданылады. Оќыту процесіндегі танымдыќ ќаѓида – наќты ањѓарудан абстракты (дерексіз) ойлауѓа жєне одан практикаѓа кҰшу аќиќатты танудыњ диалектикалыќ реалды жолы екендігі ежелден айтылып келе жатќан шындыќ. БҒѓан оќыту ж‰йесі тҒрѓысынан ќарайтын болсаќ: наќты ањѓару – т‰йсіну мен ќабылдау екені, абстракты (дерексіз) ойлау – мєнін т‰сініп, мєселеніњ болмысын Ғѓыну, ал практикаѓа кҰшу – білімді іс-єрекетте ќолдану арќылы процесті тексеріп, баѓалау болып шыѓады. Оќу процесін ж‰зеге асыруда мотивтіњ мєні зор. Мотив дегеніміз – єрбір тҒлѓаныњ объективтік мҒќтаждыѓы мен ынтасынан туындайтын талпыныс. Олай болса, оќушыныњ білуге, Ғѓынуѓа, оќуѓа деген ынталы мҒќтаждыѓын демеп, талпынысын ќолдап іс-єрекетке пейіл сала кірісіп, ќойылѓан міндетті тиісті дењгейде атќаруын ќадаѓалау керек: Демек, шєкірттіњ білімге деген мҒќтаждыѓы мен ынтасы мотивацияѓа негіз болса, олардыњ бҒл талпынысын оқытушы терењ сезіне отырып, оќытатын сабаѓын ќызыќты да тартымды болуына зейін ќоюѓа тиіс. Ол ‰шін таќырыпќа ‰йлесімді кҰрнекілік, техникалыќ ќҒралдар, ойын, компьютор т.б. ретті т‰рде ќолданылуы керек. Єрине, оќушыныњ кҰздеген Ұзіндік маќсатына, перспективасына Ғмтылдыратын мотивтер тҒлѓаны ешбір уаќытта бейжай ќалдырмайды. ¤зініњ болашаѓы ‰шін тањдаѓан мамандыќќа, кєсіпке байланысты пєндерге шєкірттер ерекше назар салып, оѓан ынталы ыќыласпен ќарайды. Олардыњ талпыныс мотивтері бҒл саладаѓы сҒраќтар мен проблемаларды Ұзінше шешіп, атќарѓан іс-єрекетініњ ж‰йесіндегі табысынан ќанаѓат тауып, ертењіне деген ізденісі мен сенімі жетіле т‰седі. Осы тҒрѓыдан оќудыњ психологиялыќ сипаты – танымдыќ мотивтер оќушыныњ жања білімді игеріп, оны Ғѓыну тєсілдерін терењдетіп, Ұздігінен ізденуге кењірек жол ашумен ќатар, алѓан білім-т‰сінігін Ұмірде ќолданып ж‰зеге асыруѓа ќҒлшындырады. Ал єлеуметтік тҒрѓыдан ќараѓанда мотивтер оќудаѓы белсенділік ынталылыќ, жауапкершілік жєне борышын терењ сезінуіне мҒрындыќ болады. Сондай-аќ мотивтердіњ ж‰зеге асуы оќушыныњ тєлім-тєрбие, оќу саласындаѓы беделін Ұсіріп, д‰ние танымдыќ кҰзќарасыныњ ќалыптасуына игі ыќпал жасайды. Оқытушының назарында болатын басты мєселеніњ бірі – мотивтер оќушыныњ жас ерекшелігіне байланысты Ұзгеріп отырады. ТҒлѓаны перспективтік талабына, кҰзќарасыныњ жетілуіне орай, тиісті пєндерді мењгеруіне байланысты мотивтер жања арна тауып тиісті баѓдарда Ұркен жая т‰седі. жүктеу/скачать 69,37 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|