Байланысты: ДӘРІС ТЕЗИСТЕР- жалпы химиялық технология.
Фосфорөндірісі Фосфор таза күйінде ақ фосфор деп аталады, түсі шыны түстес мөлдір болып келеді. Ол жарық сәулесінде жэне суға тигенде тез бұлдырланып сары түске боялады. Бүл қүбылыс оның ішінде қызыл фосфор қоспаларының пайда болуымен түсіндіріледі. Өндірісте алынған фосфор барлық уақытта боялған болып келеді. Оның бояуы қоспалардың сипаты мен мөлшеріне қарай сабан түстес сарыдан қара-қоңыр түске дейін өзгереді. Қоспаларға қызыл, т.б. фосфордың модификациялары, фосфордың төменгі тотықтары, электродтары кокстеу кезінде бөлінетін шайыр және шихталық материалдардағы органикалық қоспалар, т.б. жатады. Бөлмелік температурада сары фосфор желім түстес зат жэне ауада ашық болған жағдайда +18°С температурада өздігінен жанады. Сондыктан сары фосфор су астында сақталады. Фосфордың балқу температурасы +44°С шамасында, сары фосфор ауада қою ақ түтін түзіп жанады, бүл негізінен фосфор ангидридінен Р20 5 тұрады. Ақ фосфор өте улы зат, адамдар үшін оның өлімге әкелетін мөлшері 0,05 г ғана болады. Фосфор адам организмі ішінде қордаланады және сүйек талшықтарына некроз (жансыздану) ауруын әкеледі (әсіресе жак сүйектеріне). Фосфордың қызыл түрі (қызыл фосфор) аз улы болып келеді. Фосфор 750°С төменгі температураларда молекулалық қүрылысы жағынан 4 атомды болғандықтан (Р4) түрінде жазылады. Фосфор негізінен термиялық фосфор қышқылын (90% дейін) алуға колданылады, бұл жемдік жэне тамақтық фофаттарды, жуғыш заттарды, көптеген фосфор түздарын өндіруде шикізат болып табылады. Фосфордың баска бір бөлігі фосфидтерді, фосфор сульфидтері мен хлоридтерді алатын өндірістерге жүмсалады. Фосфаттар металдарды өндеуде жэне суды тұшыту процестерінде колданылады. Қызыл фос фор сіріңке өндірісінде қолданыс табады. Термиялық фосфордың біраз бөлігі тыңайтқыш өндірісіне жұмсалады. 11.2. Фосфор өндірісі технологиясы Кальций фосфатының көміртегімен тотықсыздануы кремниземнің қатысуында төмендегі реакция бойынша жүреді: Ca2P2Os+3SiO+5C -*• 3CaSiO+P+5CO (Hip) Реакция жоғары температурада (1450 °С) жүреді, бұндай температураға электрдоғалық процестің көмегімен жетеді. Фосфор өндірісінің шикізаты есебінде фосфориттік жэне апатиттік рудалар жатады. Фосфориттердің фосфаттық бөлігін құрайтын басты зат фторкарбонатапатит Са10Р5СО23(ҒОН)3 болып табылады. Фосфориттегі Р20 5 құрамы 5-тен 30%-ға дейін болады. Фосфориттердің ең ірі кендерінің қатарына Қаратау бассейні жатады, бұл бассейннің тек азғантай бөлігі ғана байытусыз экстракциялык фосфор қышқылын алуға жарайды. Қаратау фосфориттерін байыту киынға түседі, өйткені бұндағы минералдар бір-бірімен өте тығыз араласып байланысып кеткен. Өте ұсақ майдалағанның өзінде полиминерал берікпелерін толық ажыратуға мүмкіншілік жоқ. Сондықтан Қаратау фосфориттерін электротермиялық жолмен қорыту тиімдірек эдіс болып табылады.
