Девиация – әлеуметтік нормалар мен ережелерді бұзуға негізделген адамның мінез-құлқындағы ауытқулардың жиынтығы. Әлеуметтік ғылым тұрғысынан қоғамдағы ауытқулар қауіпсіздікке қауіп төндіреді. Мұны бәрі түсінеді, бірақ сонымен бірге, әдепсіз әрекеттер мен заңға қайшы әрекеттер бүгінде аз емес.
Девиация-әлеуметтік ауытқу
Психологияда девиация – адамдар арасындағы қарым-қатынастың тұрақтылығын бұзатын мінез-құлық. Психологтар девиация – жеке тұлғаның әлеуметтік-мәдени нормаларға, қоғамның моральдық-адамгершілік негіздеріне қайшы келетін мінез-құлқы дейді.
Психологияда девиация – адамдар арасындағы қарым-қатынастың тұрақтылығын бұзатын мінез-құлық. Психологтар девиация – жеке тұлғаның әлеуметтік-мәдени нормаларға, қоғамның моральдық-адамгершілік негіздеріне қайшы келетін мінез-құлқы дейді.
Девиация құрылымында мыналар бар:
адамның мінез-құлқы;
жеке тұлғаның құндылық қатынастары мен адамгершілік бағдарлары;
девиантты мінез-құлықтың негізгі критерийі ретінде әрекет ететін әлеуметтік нормалар мен ережелер;
басқалардың бағалаушы қатынасы.
Кейде девиацияның сырттан көрінуі нормалар мен ережелерді қасақана бұзу сияқты көрінеді. Бірақ девиантты мінез-құлық пен медициналық диагнозды теңестіруге болмайды.
Кейде девиацияның сырттан көрінуі нормалар мен ережелерді қасақана бұзу сияқты көрінеді. Бірақ девиантты мінез-құлық пен медициналық диагнозды теңестіруге болмайды.
Э.Дюркгейм девиация дегеніміз не деген сұраққа жауап беруге тырысқан алғашқы зерттеуші болды. Ғалымдар 19 ғасырдағы ауытқуларға ерекше назар аударды. Осы кезде мінез-құлықтағы деструктивті процестердің пайда болуын түсіндіретін көптеген әртүрлі теориялар мен концепциялар пайда болды. Ауытқудың жалпы теорияларына мыналар жатады:Биологизация теориялары; Социологиялық концепциялар; Психологиялық теориялар
Биологиялық теориялар К.Ломборцо теориясы, онда автор адамның заңсыз мінез-құлыққа бейімділігінің болуымен сыртқы келбетінің кейбір белгілерін корреляциялайды; В. Шелдон теориясы. Бұл теориялардың авторлары деструктивті мінез-құлық генетика мен психиканың туа біткен ерекшеліктеріне байланысты екеніне сенімді. Мысалы, қылмыстық іс-әрекетке көбінесе дене күші күшті, жақтары шығыңқы және ауыру шегі жоғары адамдар тартылған деп есептелді.
Социологиялық концепциялар
Социологиялық концепциялар (Г.Беккердің қақтығыстар теориясы, стигматизация тұжырымдамасы, Э.Дюркгеймнің функционалдық теориясы, Мертон теориясы, П.Миллердің деликвентті мәдениеттер теориясы, Г. Тардтың еліктеу теориясы, дифференциалдық ассоциациясы Э.Сазерленд). Бұл тәсілді жақтаушылар аномалиялар қоғамның жеке адамға кері әсер етуінің нәтижесінде пайда болады деп есептейді. Зерттеушілер ауытқулардың себептерін әлеуметтік теңсіздіктен көреді. Әдетте, девиантты мінез-құлық бірден пайда болмайды. Оның алдында әртүрлі сәтсіздіктер, стресстер, белгілі бір оқиғалар болады.
Психологиялық теориялар
Психологические теории (концепция З. Фрейда). Психоаналитик первопричиной девиантного поведения считал внутриличностные конфликты людей, а их внешние проявления расценивал в качестве результата пережитой психотравмы.Источник: https://lifemotivation.online/razvitie-lichnosti/samorazvitie/deviatsiya
Девиация формалары
Ауытқу формаларын Р.Мертон анықтаған. Ауытқуды талдай отырып, ол әрекеттің өзін қарастырмай, адам өмірінің қандай элементі осы немесе басқа әрекетке мотив ретінде қызмет еткенін анықтауға тырысты. Ол адамның асоциалды немесе просоциалды мақсатқа жету әдістеріне көп көңіл бөлді. Ол ауытқу ұғымын жеке адамның қажеттіліктері мен оны қанағаттандыру қабілеті арасындағы қайшылықпен байланыстырды.
Медициналық тұрғыдан ауытқу - бұл мінез-құлықтың нормадан кез келген ауытқуы. В.Д. Менделевич бұл құбылыстың келесі формаларын бөліп көрсетті:
Қылмыстық нысан-Психиатрлар девиантты мінез-құлықтың бұл түрі адамның өз өміріне жеке қанағаттанбауы мен өз мүддесін кез келген әдіспен қорғауға деген үмітсіз әрекеттеріне негізделген деп есептейді.
Психопатия-Органикалық патология адамның қабылдауын бұзады. Науқаста психоздар, обсессиялар, фобиялар пайда болады. Жеке адам кез келген адамнан жауды көреді. Көп жағдайда мұндай науқастар сот-медициналық сараптаманың қорытындысы бойынша есі дұрыс емес деп танылады.
Аддикция-Адам химиялық немесе химиялық емес әдістерді қолдана отырып, өзіне сәйкес келмейтін шындықтан қашуға тырысады.
