Дыбыстары. Дауысты дыбыстар
жүктеу/скачать 23,22 Kb.
|
Дәріс 3 (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- О-Ө фонемасы
- Ұ-Ү – фонемасы
- И фонемасы
| Е, Ы, І фонемалары – езулік, қысаңдығы және тілде қолд/ы жағ/н бір-біріне ұқсайды. Қалған екеуінен ы тек жуандығымен ерекшеленеді. Е, Ы, І әр/і сөздің барлық буын/а жазылады. Бірақ олар ылғи да Е, Ы, І болып дыб/ла берм/ді. Бұлар ерін/н қатар тұра алмайды.
Мысалы: өзен, өмір, өлең деген сөз/ң құр/ғы е, ы, і дыбысы емес, тек әріп. Олар айт/да ө, ұ, у б/п кетеді. Қысаң ы, і фон/ы көп буынды сөз/е көмескі естіледі. Мысалы: дәргер, қатнас, қасрет, ирім. Л, Р дыб/ң алдынан ест/н олар кейде жазылмайды. Мысалы: рас, лақ. Жалғанатын қосымша дау/ы б/са немесе дауыссыздан басталса кейбір сөзд/ң екінші буынындағы ы мен і мүлдем түсіп қалады. Мысалы: қырық – қырқы. Ал бұл қасиет е фонемасында жоқ. О-Ө фонемасы ер/к, бұлар бір-бірімен жуан-жіңішкемен ажырайды. Тілде о,ө-нің көбіне диалектілерде ұ, ү түрінде айт-ды. Мысалы: домала (дұмала), сұра (сора) Еріндік о фонеманың өзге фонемадан ерекшелігі ол байырғы сөз-ң 1 буынында кездес/і. Тек қор, қой ғой түрінде кезд/н қос/р келгенде 2-ші, 3-ші буында кезд/і. Мысалы: даңғой, еңбекқор. Ал орыс тілінен енген сөзд/е о-ға нег-н екпін түседі де көрші дауыссыздың әсерінен ол 2-3 түрлі айтылады. Мысалы: вагон, торт - о-ға жуық. Рөл, нөл - ө-ге жуық. Ал екпін түспеген жағдайда о әрпі а дыбысы байланысты: мысалы: совет, роман. Ө фонеманың жазудағы таңбасы ө және е әріптері болып келеді. Ө әрпі (маймөңке, кастроль) сияқты бірер сөзде болмаса бірінші айт-ы. Ал қосымша ретінде көй, гөй түр/де келгенде 2,3-і буын/да жазылады. Мысалы: ботагөй, заңгөй. Ө фон-ны ер/к (ө,ү) буынд/н кейін айтылады, ол жазуда е әрпі/н таңбаланады. Мысалы: үлкен, үзеңгі Ұ-Ү – фонемасы – жуан, жіңішке/н ажырайды. Жазуда ұ әрпі ы әрпімен таңбаланады. Мысалы: ұйқы. Екінші буында ұ әрпі бұлбұл, мақұл, марқұм сияқты сөздерде жазылады. Ал қалған жағд/а 1-і буынд/ы ұ,о ер/н кейін ұ дыб/ң орн/а ы әрпі жазылады. Ү фонемасы да 1-ші буында ү әрпімен таңб/ан қалған буын/да і түрінде жазылады: Мысалы: көрік, өкім. И фонемасы – орыс тілі арқылы енген сөздердің құрамында кездеседі: Мысалы: билет, кино. У фонемасы да тек орыс тілінен енген сөз/е кездеседі. Мысалы: уран, университет Қазақ тілінде и, у фон/ң болм/н орыс тілінен ертеректе енген сөзд/н көруге болады. Мысалы: суд – сот, утюг – үтік жүктеу/скачать 23,22 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|