Дипломдық ЖҰмыс 6В070201-"Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау" мамандығы бойынша Орындаған Октябрұлы А



жүктеу/скачать 1,09 Mb.
Дата20.06.2023
өлшемі1,09 Mb.
#102665
түріДиплом
Байланысты:
Диплом 18.06.2023 на казахском



Октябрұлы А.
«Кенді пайдалы қазбаларды зерттеу кезінде физикалық өрістерді зерттеу мүмкіндіктері»
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6В070201-"Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау" мамандығы бойынша

Орындаған Октябрұлы А.


Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы КаскатаевК.Б.

Содержание

Кіріспе

Қазіргі әлемде кенді пайдалы қазбаларды зерттеу көптеген елдердің өнеркәсіптік және экономикалық дамуын қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады. Қазба қорлары мен сапасын дұрыс бағалау, сондай-ақ кен орындарының геологиялық құрылымын анықтау кен кен орындарын табысты игеру мен пайдаланудың ажырамас бөлігі болып табылады.
Кен минералдарын зерттеудің маңызды аспектілерінің бірі-тау жыныстарының қоршаған ортамен әрекеттесу процесінде пайда болатын физикалық өрістерді талдау. Бұл өрістер тау жыныстарының геологиялық құрылымы, құрамы мен қасиеттері, сондай-ақ кен қазбаларының таралуы туралы құнды ақпарат көзі бола алады.
Бидаик кен орнының мысалында кенді пайдалы қазбаларды зерттеу үшін инклинометрия, гамма-каротаж, айқын қарсылықтың электрлік әдістері және кавернометрия сияқты физикалық зерттеу әдістерін қолдану мүмкіндігі қарастырылады. Белгілі бір аймақта орналасқан Бидаик кен орны зерттеу үшін маңызды нысан болып табылады және кен кен орындарын зерттеуде физикалық әдістерді қолданудың мысалы болып табылады.
Бұл дипломдық Зерттеудің мақсаты Бидайк кен орнының құрылымы, құрамы және сипаттамалары туралы ақпарат алу үшін физикалық өрістерді пайдалану мүмкіндіктерін зерттеу болып табылады. Сонымен қатар, зерттеу тақырыбы таңдалған әдістердің тиімділігі мен қолданылуын және олардың нәтижелердің сенімділігі мен дәлдігіне әсерін талдау болып табылады.
Жұмыста қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін зерттеудің негізгі физикалық әдістері, олардың жұмыс принциптері, қолдану ерекшеліктері және Бидайк кен орнында осы әдістерді қолдану кезінде алынған нәтижелер қарастырылады. Бұдан басқа, кен орнының құрылымы және оның геологиялық-техникалық сипаттамалары туралы ақпаратты анықтау мақсатында алынған деректерге талдау жүргізілетін болады.
Бұл зерттеудің нәтижелері физикалық әдістерді қолдана отырып, кен пайдалы қазбаларын зерттеу мүмкіндіктері туралы білімімізді кеңейтеді деп күтілуде. Бұл ғылыми зерттеулер үшін де, кен орындарын жоспарлау мен пайдалануда практикалық қолдану үшін де пайдалы болуы мүмкін.



  1. Аудан мен жұмыс учаскесінің геологиялық-геофизикалық сипаттамасы

1.1 Жұмыс ауданы туралы жалпы мәліметтер


Бидайық кен алқабы Қарағанды облысы Ұлытау ауданы аумағында Сарысу-Теңіз көтерілісінің оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Ауданы 47,2 шаршы километр геологиялық бөлу М парағының шегінде орналасқан-42-114-Г және белгілі бір координаттармен шектелген.


Зерттеу аймағы жалпы қолайлы, бірақ біркелкі емес топырақ экспозициясымен сипатталады. Барлық далалық жұмыстардың негізі бүкіл зерттеу алаңында 100х20 м аралықпен топографиялық желі алдын ала бөлінді. Дала жұмыстары екі Маусымда - 2015 және 2016 жылдары жүргізілді. Жұмыстарға топографтар, геодезистер, геофизиктер мен геологтарды қоса алғанда, "Азимут Геология" ЖШС қызметкерлері қатысты.
Жоба бойынша зертханалық жұмыстар "Азимут Геология" ЖШС аналитикалық зертханасында жүргізілді, ал сынамаларды сыртқы бақылау "Центргеоланалит"ЖШС зертханасында жүзеге асырылды. Шлифтер мен аншлифтердің сипаттамасын "Азимут Геология" ЖШС геолог-петрографы и. с. Сидоренко орындады.
Камералдық жұмыстарға топографтар, геофизиктер және геологтар сияқты "Азимут Геология" ЖШС-нің түрлі қызметкерлері қатысты.
Жұмыс ауданы жоғарғы палеозойдың екі ірі ойпатын: Теңіз және Жезқазған ойпаттарын бөліп тұрған Сарысу-Теңіз көтерілісінің солтүстік бөлігімен шектеседі.
Қарастырылып отырған аумақтың геологиялық құрылымына ордовик, Девон, көмір, неоген және төрттік жүйелердің құрылуы қатысады. Девондық және көміртекті шөгінділер ең көп таралған. Стратификацияланған қалыңдықтар негізінен жұмыс аймағының оңтүстік бөлігін алады. Аумақтың солтүстік бөлігін толығымен дерлік ірі Гранитоидты Шұбаркөл Плутоны алып жатыр.
Тау жыныстарының бастапқы пайда болуы әр түрлі бағдарланған аймақтық ақаулар мен ұсақ амплитудалық үзілістердің күрделі жүйесімен бұзылады, бұл осы аумақтың мозаикалық (бүктелген) геологиялық көрінісін тудырады (3-Графикалық қосымша).
Ауданның геологиялық құрылымының сипаттамасы ГДП-50 материалдары бойынша берілген (Завражнов, 1980-87).
1.2 Стратиграфия

Жұмыс аймағының стратификацияланған түзілімдері құрамы, генезисі және метаморфизмі бойынша әр түрлі және палеозой мен кайнозой эратемаларына жатады.


Палеозой бағаналары теңіз жағдайында да (терригенді, кремнийлі, карбонатты жыныстар) және континентальды вулканизм жағдайында қалыптасты. Сонымен қатар, мезозой дәуіріндегі палеозой шөгінділері ауа-райының және тау құрылысының процестеріне ұшырады. Кайнозой шөгінділері-генезисі мен құрамы бойынша әр түрлі типтік континентальды түзілімдер.
Төменгі девонның стратификацияланған шөгінділері олардың қалыптасуының уақыт кезеңіне сәйкес сипатталатын субвулкандық түзілімдермен бұзылады.
Палеозой эратемасы
Ордовик жүйесі
Жоғарғы бөлім
Қарабатыр формациясы (O3krb) мешкейсор көлінің ойпатының оңтүстік бортындағы алаңның оңтүстік-батыс бұрышында кең таралған.
Қабық алевролиттер мен саз балшықтарының сирек қабаттарымен жасыл-сұр, сирек қара-жасыл құмтастардан тұрады. Тау жыныстары субмеридиондық созылуымен және шамамен 20-30º түсу бұрыштарымен сипатталады. Шөгінділердің көрінетін қуаты 500 м-ден аспайды.
Қабық жыныстары тектоникалық блоктарда ашылады және астындағы және үстіндегі шөгінділермен стратиграфиялық байланыста болмайды.
Қарабатыр формациясының кейінгі ордовиктік жасы сипатталған аймақтың оңтүстігінде орналасқан фауналық сипатталған шөгінділерге литологиялық ұқсастықпен негізделген.
Девон жүйесі
Төменгі бөлімі
Ужанская свита (D1ut) оңтүстікке көршілес М-42-126 парағының аумағындағы ең толық кесінділерде В. Н.Завражнов үш бөлікке бөлді. Сипатталған аумақ шегінде оның ортаңғы және жоғарғы бөліктері бөлінеді.
Ортаңғы субвита (D1ut2) Шұбаркөл плутонымен жанасатын алаңның шығыс жақтауында картаға түсіріледі және мұнда жасыл-сұр ұсақ-орташа түйіршікті құмтастармен, алевролиттермен, конгломераттардың қабаттарымен, көбінесе пуддингпен ұсынылған. Артқы жыныстар қатты байланыс метаморфизміне ұшырайды. Қуаты шамамен 360 м.
Жоғарғы бөлектеу (D1ut3) сәйкес сол аймақта кесінді жасайды. Негізінен туфо құмтастары мен конгломерат линзалары бар жасыл-сұр түсті ұсақ-орташа түйіршікті құмтастармен ерекшеленеді. Шатырда қара-жасыл және қара Фарфор тәрізді туффиттердің таңбалау көкжиегі ерекшеленеді. Артқы қуаты-740 М.
Утжан формациясының ерте девондық жасы оның позициясы бойынша қабылданады.
Тарнашин свиті (D1tr) Шұбаркөл плутонының Оңтүстік бортында картаға түсірілген, күрделі ішкі құрылымы бар, өткір фациалды өзгергіштігімен сипатталады және екі субсвитке бөлінеді.
Төменгі субвита (D1tr1) сәйкес утжан формациясының кесіндісін жасайды. Ол негізінен андезибазальт пен дацит тастары бар көп қабатты жасыл-сұр және күлгін-қоңыр туфоконгломераттармен бүктелген. Сирек-туфо-құмтас, туфоалевролит және дацит линзалары байқалады. Артқы люктің қуаты 620 м деп бағаланады.
Жоғарғы субвита (D1tr2) сары-сұр түсті ірі порфирлі дациттерден, қара афир лаваларынан және андезибазальт лавоагломераттарынан, конгломераттардан және туфо құмтас линзаларынан тұрады. Артқы люктің қуаты 1000 м жетеді.
Торғаш формациясының ерте девондық жасы оның стратиграфиялық позициясы бойынша анықталады.


Сары месск формациясы (D1žl) Шұбаркөл горст-антиклиналының шегінде ашылады және сәйкес тараншин формациясының шөгінділерінде жатыр. Сары месаның екі қабатты құрылымы бар.
Төменгі субвита (D1žl1) ірі порфирлі жасыл-сұр андезидациттерден, қара күлгін андезибазальт афир лаваларынан және риодацит линзаларынан тұрады. Артқы люктің қуаты 800 м-ден аспайды.
Жоғарғы субвита (D1žl2) сұр, қоңыр-сұр полифирокластикалық дациттер мен риодациттермен ұсынылған. Артқы люктің қуаты-500 м.
Сары месск формациясының төменгі девондық жасы оның төменгі девондық тараншинская мен орта девонның Талдысай формациясының іргелес аудандарында флористикалық сипатталған арасындағы жағдайымен анықталады.
Уронсай формациясы (D1ur) Шұбаркөл горст-антиклиналының оңтүстік шетінде орналасқан. Айналмалы шөгінділер көлден созылады. Қыс мезгіліне дейін Мешкейсор. Бидайық шығу жолағы ені 2-3 км - ге дейін және ұзындығы 15 км-ден асады.
Төменгі субсидия (D1ur1) төменгі Девон сары месск формациясының жанартауларына сәйкес келмейді. Ол қоңыр және күлгін-қоңыр конгломераттармен және линзалармен және андезиттер мен андезидациттер пакеттерімен туфоконгломераттармен бүктелген. Артқы қуаты-400 м.
Жоғарғы бөлектеу (D1ur2) төменгі бөліктің кесіндісін ұзартады және түрлі-түсті дациттермен, риодациттермен және риолиттермен және олардың құмтас пен конгломерат линзалары бар туфтарымен ұсынылған. Артқы люктің қуаты 450 м-ден аспайды.
Уронсай формациясының төменгі девондық жасы іргелес аумақтардағы флористикалық олжалармен негізделген. 1978 жылы ММУ геологтары ур ауданында Сарысу-Теңіз ауданының оңтүстік бөлігіндегі үронсай формациясының шөгінділеріне жиналды.Карасу өсімдік қалдықтары Cooksonia sp., Sporogonites sp., Gosslingia breconensis Heard, Drepanophycus spinaeformis Goepp., Naubasia notabilis Senk. (in mus), Tirassia incisa T.Jstch.
Ерте девондық субвулкандық және саңылаулы андезиттер (απD1) және андезибазальттар (αβπD1) сипатталған аймақтың оңтүстік-шығыс бөлігіндегі үлкен Тугул массивін құрайды. Массивтің қалыптасуында 2 фаза бөлінеді. Сұр және жасыл-сұр дөрекі қапталған андезиттермен ұсынылған бірінші фазалық жыныстар енгізудің екінші кезеңінің қара андезибазальттарымен бұзылады.
Тугул массивінің күрделі құрылымы бар. Оның дөрекі концентрлі зоналығын көрсететін және қабықшалы жыныстары бар сыртқы аймағы бар орталық бөлігі саңылау тәрізді, ал апофиздер дұрыс емес пішінді субвулкандық денелер мен силлалар болып табылады. Бұл массивтің жыныстары тараншин формациясының шөгінділерін бұзады.
Жоғарғы бөлім
Фамен қабаты
Уайтас формациясы (D3ut) Талдысайдың Солтүстік қанатында және Шұбаркөл грабен-синклиналының Оңтүстік қанатында ашылады. Қабық қызыл түсті конгломераттар мен құмтастардан тұрады. Төменгі девонның уронсай формациясының жанартауларында эрозияға ұшыраған формацияның базальды конгломераттары жатыр. Айналымның қуаты 60-100 м аралығында.
Уитас формациясының жасы іргелес аудандардағы фаунаның табылуы негізінде белгіленеді. В. А. Голубовский Ақмола қаласының солтүстігінде (м парағы-42-113-Г) әктас алевролит линзасында ерте фамен дәуіріндегі aulacella interlineat (Sow), Mesoplica meisteri (Paetz), M. praelonga (Sow), Mucrospirifer posterus (Hall), cyrtospirifer sulcifer ulentensis Nal брахиоподтарының көптеген қалдықтары жиналады. және т. б.
Сульциферлік свита (D3sl) Талдысай және Шұбаркөл грабен-синклиналдарында Үйтас свитасының қимасын кеңейтеді. Свита құрамындағы жұмыс алаңында фаунаның көптеген жиындары негізінде оның ортаңғы және жоғарғы бөліктері ерекшеленеді.
Ортаңғы бөлгіш (D3sl2) негізінен қара сұр, қара ұсақ түйіршікті әктастардан тұрады, Фаунасы бар брахиопод Plicochonetes armatus (Bouch.), Cyrtospirifer cf sulcifer (H. et Cl.). Қуаты 230 м дейін.
Жоғарғы субсидия (D3sl3) ортаңғы субсидияның кесіндісін ұзартады және брахиопод cyrtospirifer sulcifer (H. et Cl.) фаунасы бар Қою сұр құмды және доломиттелген әктастардан тұрады.), C. semisbugensis sphaeroides Nal. Артқы люктің қуаты 200 м-ден аспайды.
Simorin sweet (D3sm). Симорин формациясының шөгінділері сульцифер формациясының негізгі жыныстарымен біртіндеп ауысулармен байланысты. Свита фораминиферлі-балдырлы әктастардан тұрады, массивті, көбінесе линзалар, қабаттар мен шақпақ тастардан тұратын микрокомды және микрокристалды әктастардың қабаттарымен қатты қайта кристалданады. Айналасындағылардың жасы tenisia dada (Nal) брахиоподтарының табылуымен негізделген.), Cyrtospirifer semisbugensis Nal. және т. б. қуаты 150 м дейін.
Көмір жүйесі
Төменгі бөлімі
Турней деңгейі
Төменгі подъярус
Костин формациясы (C1ks). Свита шөгінділерін Талдысай және Шұбаркөл грабен-синклиналды құрылымдарының бортында тар жолақтармен байқауға болады. Брахиопод cyrtospirifer sibiricus (Leb.). Свиттің қуаты 150 м-ден аспайды.

Жоғарғы қабат


Русаков формациясы (C1rs). Жоғарғы турней шөгінділері аудандағы ең биік шоқыларды құрайды (Шамал, Демда, тугры және т.б.). Бұл шөгінділер барлық жерде төменгі турнирге сәйкес келеді және олармен біртіндеп ауысумен байланысты. Русаков формациясының жалаңаштығы нашар, түбегейлі шығу сирек кездеседі және ол негізінен қиыршық тастардың төгілуінен көрінеді. Sweet екі қабатты құрылымға ие.
Төменгі артқы жағы (C1rs1) қара және Қою сұр мергельдерден тұрады, жұқа тақтайшалы, сирек кездесетін құрамы бар және қызыл және ашық сұр, кеуекті, кавернозды әктастар. Ақ пелитоморфты әктастар бағынышты мөлшерде дамыған. Қуаты 130 м-ге дейін.
Жоғарғы бөлектеу (C1rs2) ақшыл әктастардан тұрады, көбінесе АҚ және сарғыш-сұр түсті жұқа тақтайшалы пелитоморфты, сыртқы жағынан өте жұқа сазды тастарға ұқсайды. Қуаты 150 м аспайды.
Русаков формациясының жасы көптеген фауналық жиындармен негізделген брахиопод Plicochonetes kinghiricus (Nal.), Ovatia ex gr. laevicosta (White), Marginatia burlingtonensis (Hall), Dyctyoclostus deruptus (Rom), Spirifer tornacensis Kon., Spirifer (Imbrexia) hassan Nal.

Визей деңгейі


Төменгі подъярус
Ишим формациясы (C1is). Формация шөгінділері жұмыс аймағының қиыр оңтүстігінде ашылады, онда турдың шөгінділері сәйкес жиналады. Свита екі бөлікке бөлінеді.
Төменгі бөлектеу (C1is1) қуаты 90 м-ге дейін көкшіл-сұр кеуекті әктастардан тұрады.
Жоғарғы бөлектеу (C1is2) түрлі-түсті мергельдер мен алевролиттерден тұрады. Қуаты 200 м-ден асады.
Төменгі визия жасы формациялар фаунаның көптеген коллекцияларымен негізделген брахиоподтар және пелеципод Chonetes ischimicus (Nal.), Brachythyris suborbicularis Hall, Spirifer aschliariki Sim., Posidonia (Posidonia) becheri Bronn. және т. б.

Орта бөлім


Тускудук формациясы (C2ts). Тасқұдық формациясының тау жыныстарының шығуы Шұбаркөл грабен-синклиналының Оңтүстік қанатының шегіндегі алаңның солтүстік-шығысында ашылады. Формация ауыспалы конгломераттармен, құмтастармен, алевролиттермен, мергельдермен және туффиттермен ұсынылған. Тұқымдардың басым көпшілігінде қызыл түсті болады. Свита тұқымдары элювиалды-делювиалды үйінділер арқылы картаға түсіріледі. Ауданда визей деңгейіндегі шөгінділермен тікелей байланыс орнатылмаған. Свиттің қуаты 1000 м-ден асады.свиттің жасы оның бөлімдегі стратиграфиялық орналасуымен анықталады.
Кайнозой эратемасы
Неоген жүйесі
Орташа-жоғарғы миоцен (N12-3). Орта-жоғарғы миоцен шөгінділері көлдің кең алқаптарын құрайды. Шұбаркөл, Көктал шатқалы, сондай-ақ қыс ауданындағы төбеаралық ойпаттар төселген. Бидайық.
Сипатталған шөгінділер сұр-жасыл немесе көкшіл-жасыл түсті монтмориллонит құрамындағы саздармен ұсынылған. Саздың жоғарғы бөліктерінде көбінесе тот басқан қоңыр болады, олардың құрамындағы темір қоспасының тотығуына байланысты. Саздар қабатты емес, кесек және құрамында қара темір-марганец бұршақтарының ұсақ қосындылары және гипс кристалдарының біркелкі емес шашыраңқы қосындылары бар. Бұрғылау деректері бойынша саздардың қуаты 25-30 м құрайды.
Шөгінділердің жасы іргелес аудандардағы споралы-тозаң кешенінің негізінде басталады.
Жоғарғы плиоцен-төменгі төрттік шөгінділер (N23-Q1) ауданда ежелгі делювиалды шлейфтерді құрайды, олардың қалдықтары Шамал мен Демда шоқыларының оңтүстік беткейлерінде кездеседі. Шлейфтер сарғыш-қоңыр және қызыл-қоңыр гипстелген және карбонатталған саздақтар мен құмды саздақтардан тұрады. Шөгінділердің қуаты 2-ден 10 м-ге дейін.
Ежелгі лювиальды шөгінділердің жасы олардың геологиялық-геоморфологиялық орналасуымен анықталады: беткейлердің етегінде олар орта-жоғарғы миоцендік шөгінділермен қабаттасып, қазіргі өзен желісімен кесіледі.
Төрттік жүйе
Орташа төрттік-жоғарғы төрттік шөгінділер (QII-III) сипатталған аймақтың солтүстігінде жергілікті таралуға ие. Олар аллювиалды құмдар мен құмды саздармен ұсынылған. Шөгінділердің қуаты 2-3 м. шөгінділердің жасы бөлімдегі жағдай бойынша анықталады.
Аудандағы жоғарғы төрттік шөгінділер (QIII) көлдің алғашқы көл террасасын құрайды. Мешкейсор. Лимникалық шөгінділер жартылай илектелген қоқыстармен араласқан құмдар мен құмды саздармен ұсынылған. Шөгінділердің қуаты 2 м-ден аспайды.сипатталған шөгінділердің жасы олардың басқа кайнозой түзілімдерімен байланысы бойынша белгіленеді.
Жоғарғы төрттік - қазіргі заманғы шөгінділер (QIII-IV) жұмыс аймағында кең таралған. Олар пролювиалды және пролювиалды-делювиалды құмды саздақтармен, саздақтармен және қиыршық тастармен құмдармен ұсынылған. Шөгінділердің қуаты 2-3м. сипатталған түзілімдердің жасы олардың басқа бос шөгінділермен геологиялық-геоморфологиялық қатынастарына негізделген.
Аудандағы заманауи шөгінділерді (QIV) Шұбаркөл және Мешкейсор көлдерінің бассейндері орындайды. Көл шөгінділері құм линзалары бар сары-қоңыр, иілгіш, гипстелген майлы саздармен ұсынылған. Балшықтардың қуаты 1,5-2 м.
Бұл шөгінділер аймақтағы ең жас болып табылады және олардың қалыптасуы бүгінгі күнге дейін жалғасуда.
Ауа райының қабығы. Сипатталған аумақта ауа райының қыртысының пайда болуы ауданның шамамен 20% құрайды. Сонымен қатар, палеозой дәуіріндегі ауа райының өзгерген жыныстары Көктал шатқалы мен Шұбаркөл көлінің ойпатындағы кайнозой қақпағының астындағы шурфтармен және ұңғымалармен ашылады.
Ауа-райының өнімдерінің табиғаты бойынша ауданда ауа-райының қабығының екі түрі бөлінеді: каолин және силикатталған.
В. Н. Разумовтың (1956) ауа-райының каолин қыртысы үшін өзгерістің әртүрлі кезеңдеріне сәйкес келетін 4 аймақты (төменнен жоғарыға) бөледі:
1. Төменгі аймақ – сілтіленген жыныстар аймағы-тығыз жарықтандырылған, аз өзгертілген жыныстармен ұсынылған, бірақ жарықтар мен сынғыштықтың жоғарылауын анықтайды. Аймақтың қуаты 1-ден 3 м-ге дейін.
2. Күрделі құрамдағы саз түзілімдер аймағы аналық жыныстардың құрылымын, кейде түсін сақтайтын сазды ыдырау өнімдерімен ұсынылған. Құрылымдық саз аймағының қуаты 5-тен 15 м-ге дейін.
3. Түсті каолиндер мен охралар аймағы. Бұл аймақтың саз түзілімдері әдетте темір оксидтерімен пигментация арқылы қызыл, шие қызыл және күлгін түстермен қарқынды боялған. Аймақтың қуаты 10 м жетеді.
4. Жоғарғы Аймақ-АҚ каолин аймағы-ақ саздармен ұсынылған, төменгі бөлігінде кейде құрылымы сақталған, ал жоғарғы бөлігінде құрылымсыз. Аймақтың қуаты 7 м дейін.
Ауданда ауа райының қабығының толық кесілуі табылған жоқ. Негізінен, жер бетіне шығатын жерлерде және ұңғымаларда алғашқы екі аймақтың қалыптасуы байқалды.
Төменгі аймақтың түзілімдері (қиыршық тасты типтегі ауа-райының қабығы) дерлік барлық жерде кездеседі, олар тікелей аналық жыныстарда жатыр.
Құрылымдық саздар аймағының түзілімдері, олардың жеңіл бұзылуына байланысты нашар сақталған. Бұл аймақта бастапқы жыныстар сазды минералдардың агрегатына айналады, алайда түсін, құрылымдық және текстуралық ерекшеліктерін сақтайды.
Силикатталған типтегі ауа-райының қабығы карбонатты жыныстармен байланысты және негізінен жоғарғы девондық және көміртекті әктастардың даму аймақтарында кең таралған, онда ол карбонатты жыныстардың барлық шығымдарын басып алады.
Карбонатты жыныстардың өзгеруі карбонатты халцедонмен толық алмастырудан, содан кейін оның ішінара кристалдануынан тұрады. Бұл жағдайда, әдетте, бастапқы тұқымның түсі мен құрылымдық-құрылымдық ерекшеліктері сақталады.
Силициялау аймағының қуаты 1-1,5 м аспайды.
Бүкіл қазақстандық таулы аймақтардағы ауа райының қыртысының жасы (Разумова, 1956) жоғарғы триас-төменгі Юра деп саналады.
1.3 Геоморфология

Зерттелген аумақтың құрылысына қатысатын интрузивті жыныстар Сарысу-Теңіз көтерілісінің оңтүстік шетіндегі ірі плутондардың бірі – Шұбаркөл массивін құрайды. Оның батыс аяқталуы сипатталған ауданның солтүстік жартысын алады (3-Графикалық қосымша).


Шұбаркөл массивінің осы бөлігін құрайтын интрузивті жыныстар төрт кешенге бөлінеді:
ортаңғы ордовик куртукул габбро-диорит кешені (γδ O2 kr);
ВАЗ ерте девондық карамендин граниті-гранодиорит кешені (γ-γδ D1 km);
орта Девон Теректі биотит және лейкократ (γ D2 t) гранит кешені;
кеш Девон көкқұдықтөбе граносиениттер мен сілтілі гранит-порфирлер кешені (γмыс, ЕγπD3 kk).

Ортаңғы ордовик куртукул габбро-диорит кешені (γδo2kr). Бұл кешеннің жыныстары сипатталған аумақтың батыс бөлігінде бір изометриялық денені (мөлшері 0,5х1,0 км) құрайды. Бұл дене шын мәнінде карамендин кешенінің гранодиориттерінің арасында жатқан қалдық.


Макроскопиялық тұрғыдан кешеннің жыныстары қара түсті минералдардың 30-40% - ы бар қою жасыл және Қою сұр түсті массивті құрылымды ұсақ түйіршікті амфиболды габбро-диориттермен ұсынылған.
Микроскопиялық зерттеу кезінде амфиболды габбро-диориттердің құрамында негізгі минералдар (плагиоклаз және амфибол), қайталама минералдар (пироксен, биотит, кварц, апатит, сфен, рудалық минерал) және қайталама (эпидот, хлорит, актинолит, серицит) байқалады.
Түсті минералдарға плагиоклаздың идиоморфизміне байланысты гипидиоморфты жыныстардың микроскопиялық құрылымы; жекелеген жерлерде-пойкилофит.
Күртүкөл кешенінің ортаордовиктік жасы мынадай деректер негізінде қабылданады:
- зерттелген және оңтүстікке көршілес аумақта габброидтар төменгі-орта ордовик кушекин свитасының шөгінділерін енгізеді, ал сипатталған аудан шегінде ерте Девон карамендин кешенінің гранодиориттері бұзады;
-мүйізді алдамшы калий-аргон әдісімен анықталған жыныстардың жасы 445±10 – нан 484-489 миллион жылға дейін (ММУ), бұл кеңірек-ерте ордовик және кеш ордовик жасына сәйкес келеді.
Барлық қолда бар деректерді ескере отырып, күртүкөл кешенінің жасы шартты түрде орта ордовик ретінде қабылданады.
Ерте девондық карамендин граниті-гранодиорит кешені (γ, γδ D1km). Зерттелген аумақтағы Қарамендин кешенінің интрузивті жыныстары Шұбаркөл массивінің көп бөлігін құрайды, ауданы шамамен 200 км2. Массив ендік бағытта созылған пішінге ие және Шұбаркөл көлінің оңтүстігінде сипатталған барлық аумақ арқылы ені 10 км-ге дейін 18 км-ге созылады. Сонымен қатар, ауданның оңтүстік-батысында кешеннің гранодиориттері Жамантас массивінің кішкене бөлігін құрайды.
Шұбаркөл массивінің гранитоидтары арасында байқалған қатынастар, құрамының ерекшеліктері, денелердің морфологиясы және олардың таралу сипаты бойынша:
- биотит-мүйізді ұсақ түйіршікті кварц диориттерінің бірінші фазасы (qδ1 D1km);
-біркелкі орташа түйіршікті биотит-амфибол гранодиориттері мен амфибол-биотит граниттерінің екінші фазасы (γδ2, γ2 D1km);
- тамыр тұқымдарының фазасы
Зерттелген аумақта биотит-мүйізді кварцты ұсақ түйіршікті кварц диориттерінің (qδ1 D1km) бірінші фазасы өте сирек кездеседі. Мешкейсор трактінің солтүстігі мен солтүстік-шығысына қарай 6-8 км-де осы жыныстардың ауданы 0,5км2-ден аспайтын екі шағын тау жыныстары ғана белгілі. Сипатталған жыныстар енгізудің екінші кезеңіндегі гранодиориттерде ксенолиттер түрінде де байқалады.
Кварц диориттері макроскопиялық ұсақ түйіршікті жыныстар сұр немесе қою сұр түсті, массивті құрылымы бар. Микроскоптың астында олар призматикалық түйіршікті, сирек, гипидиоморфты немесе монзонитті құрылымға ие. Олар серицитизацияланған, лейкоксенизацияланған плагиоклаздан, андезин құрамынан, пелитизацияланған калий дала шпатынан және кварцтан тұрады. Қара түсті минералдар жасыл мүйізді алдамшы және хлорланған биотитпен ұсынылған. Кварц плагиоклаз және амфибол кристалдары арасындағы интерстициалдарды орындайды. Акцессорлардан апатит пен кен минералы атап өтілді.
Біркелкі орташа түйіршікті биотит-амфибол гранодиориттері мен амфибол-биотит граниттерінің (γδ2,γ2D1km) екінші фазасы Шұбаркөл және Жамантас массивтерінің көп бөлігін құрайды.
Амфибол-биотитті граниттер, В. Н. Завражновтың пікірінше, магмалық Балқыма ядросының фациясы. Олар әдетте массивтің орталық бөліктерін құрайды, ал гранодиориттер эндоконтакт фациясын білдіреді. Шамамен 70 км2 аумақты алып жатқан бұл граниттер Шұбаркөл массивінің солтүстік бөлігінде кең таралған.

1.4 Гидрогеологиялық жағдайлар


Сипатталған аумақта келесі Сулы горизонттар мен кешендер ерекшеленеді:


1.Жоғарғы төрттіктегі Сулы горизонт-қазіргі аллювиалды және аллювиалды-делювиалды және қазіргі лимникалық шөгінділерде.
2.Карбонатты фамен, турней және визей құрылымдарындағы Сулы кешен.
3.Төменгі девонның эффузивті-пирокластикалық және субвулкандық түзілімдеріндегі Сулы кешен.
4.Төменгі девон мен ордовиктің терригендік шөгінділеріндегі Сулы кешен.
5.Интрузивті жыныстардың Сулы кешені.
Жоғарғы төрттіктегі Сулы горизонт-қазіргі аллювиалды және аллювиалды-делювиалды және қазіргі лимникалық шөгінділерде. Бұл кешен құрғақ өзендер, сай алқаптарында және лимникалық шөгінділермен толтырылған Мешкейсор, Көктал және Шұбаркөл шатқалдарындағы жазық бассейндерде кең таралған. Құмдар, қиыршық тастар және құмды саздар су өткізгіш болып табылады. Көкжиектің табаны-неогеннің Арал формациясының саздары немесе тау жыныстары.
Көкжиектің жер асты суларының деңгейі, әдетте, бос бетімен сипатталады. Сулар Тұщы, кейде тұзды, минералдануы 1,7 г / л дейін. судың химиялық құрамы бойынша хлоридті және хлоридті-гидрокарбонатты, натрий. Осы көкжиекті ашатын құдықтардағы дебиттер шамалы және 0,03 л/с аспайды.
Карбонатты фамен, турней және визей құрылымдарындағы Сулы кешен. Бұл кешеннің Сулы жыныстары-пелитоморфты, кремнийлі әктастар мен мергельдер, сирек – құмтастар. Жыныстардың салыстырмалы түрде қарқынды жарылуы мен қаттылығы олардың жоғары су өткізгіштік қасиеттерін анықтайды.
Бұл кешеннің қоректенуі қысқы-көктемгі кезеңдегі жауын-шашынның инфильтрациясына байланысты.
Сулар мөлдір, тұщы. Жалпы минералдану, әдетте, 1 г / л аспайды. химиялық құрамы негізінен хлоридті. Ұңғымалардағы судың шығыны 0,07-ден 3 л/с-қа дейін.
Сипатталған кешеннің практикалық маңызы өте зор. Оның негізінде негізінен шалғайдағы мал шаруашылығы негізделген.
Төменгі девонның эффузивті-пирокластикалық және субвулкандық түзілімдеріндегі Сулы кешен сипатталған аумақтың орталық бөлігінде кең таралған. Конгломераттар мен құмтастардың линзалары бар риолит пен дацит құрамындағы туфтар мен лавалар су өткізгіш жыныстар болып табылады, олар қатты жарықшаққа байланысты айтарлықтай судың көптігімен сипатталады. Бұл шөгінділердегі жарықтар 20-30 м тереңдікте байқалады.
Бұл кешеннің жер асты сулары деңгейінің сипаты еркін. Қуат көзі негізінен атмосфералық жауын-шашын болып табылады.
Бұл кешеннің суы мөлдір, тұщы. Судың аниондық құрамы бойынша негізінен гидрокарбонат-хлорид, катиондық құрамы бойынша – натрий-калий. Судың жалпы минералдануы 0,3-тен 1,8 л/с-қа дейін, ұңғымалардың шығыны 0,1-ден 1,4 л/с-қа дейін.
Төменгі девон мен ордовиктің терригендік шөгінділеріндегі Сулы кешен. Бұл кешеннің шөгінділері жеке шағын учаскелер түрінде сипатталған ауданның оңтүстік-батыс бұрышында және шығыс жақтауында орналасқан. Конгломераттар, құмтастар және алевролиттер су жыныстары ретінде қызмет етеді.
Кешеннің сулары жарылған, қысымсыз. Қарқынды жарықтар аймағының таралу тереңдігі 20-30 м-ден 50-60 м-ге дейін өзгереді.судың минералдануы бойынша Тұщы, кейде сәл тұзды болады. Судың химиялық құрамы бикарбонат-кальций. Жалпы минералдану 0,3-1,0 г/л құрайды. Дебиттер 0,1 л/с аспайды.
Интрузивті жыныстардың Сулы кешені. Бұл кешен сипатталған аумақта кеңінен дамыған. Қараменді, Теректі және көкқұдықтөбе кешендерінің гранодиориттері, граниттері мен лейкограниттері су сақтайтын жыныстар болып табылады. Кешеннің суы жарылған. Жарықшақ аймағы 40-60 м тереңдікке дейін дамиды.жер асты суларының деңгейі бос. Сулар тұщы, мөлдір. Судың химиялық құрамы бойынша сульфат-натрий, гидрокарбонат-натрий. Кешен суларының жалпы минералдануы 0,3-0,6 г / л. 0,01-ден 1 л/с дейінгі құдықтардағы Дебиттер.
Кешеннің суы мал шаруашылығын сумен қамтамасыз ету үшін пайдаланылады.

2 Кен орнында қолданылатын ұңғымалардағы геофизикалық зерттеулердің техникасы мен әдістемесі


2.1 Қолданылатын геофизикалық әдістердің физикалық негіздері


Іздеу ұңғымаларында жүргізілген геофизикалық зерттеулер (ГАЖ) кешені мынадай әдістерді қамтыды: инклинометрия (ИК), кавернометрия (ДС), гамма-каротаж (ГК) және айқын қарсылықтың (КС) және өздігінен поляризацияның (КС) электрлік әдістері.


Ұңғымалардың қисаюын өлшеу "ИЭМ-36-80/20" инклинометрін пайдалана отырып, 10-25 метрден кейін айғақтар жазылып жүргізілді.
Ұңғымалар қабырғаларының тұрақтылығын өлшеу 10 см-ден кейін көрсеткіштерді үздіксіз жаза отырып, "КМ-2" каверномерімен жүргізілді.

Гамма-белсенділікті өлшеу 10 см-ден кейін көрсеткіштерді үздіксіз жаза отырып, "Кура-2" ұңғыма аспабымен жүргізілді.


Электр каротажы 10 см-ден кейін көрсеткіштерді үздіксіз жаза отырып, "ПКМК" ұңғымалық құралымен орындалды.
Тіркеу аппаратурасы ретінде "Вулкан" цифрлық станциясы пайдаланылды.
Каротаж жұмыстарын "Азимут Геология" ЖШС каротаж қызметі орындады.
С-1 ұңғымасы бойынша ГАЖ көлемі 500,0 п.м (100%) құрады.
С-2 ұңғымасы бойынша ГАЖ көлемі 1000,0 п.м (100%) құрады.
Сонымен қатар, С-1 іздеу ұңғымасында (өз қаражаты есебінен) 370-430 м аралықта барлық әдістермен бақылау өлшемдері орындалды.барлық әдістер бойынша бақылау қанағаттанарлық.
ГАЖ нәтижелері бойынша іздеу ұңғымаларының геологиялық бағандарына орналастырылған каротаждық диаграммалар жасалды.

2.1.1 Инклинометрия әдісінің физикалық негіздері


Инклинометрия әдісі инклинометрді қолдануға негізделген - ұңғыманың ішіне орнатылған және ұңғыманың тік осіне қатысты көлбеу бұрышы мен азимут бағытын анықтауға мүмкіндік беретін арнайы құрал. Инклинометрдің көмегімен алынған мәліметтер ұңғыманың белгілі бір тереңдігінде немесе аралықтарында жазылады. (1-сурет)


Бидайық кен орындарында инклинометрия жүргізу процесі келесі қадамдарды қамтиды:
Инклинометриялық жабдықты дайындау: жұмысты бастамас бұрын ұңғыманың ішіне инклинометрді және онымен байланысты құрылғылар мен датчиктерді орнату қажет. Әдетте инклинометр арнайы сым сызығына немесе ұңғымаға түсетін құбырға бекітіледі.
Инклинометриялық жабдықты түсіру: инклинометриялық жабдық кабель немесе сым арқылы ұңғымаға Мұқият түсіріледі. Бұл ретте жабдықты түсіру тереңдігі туралы деректер жазылады.
Деректерді жазу: инклинометриялық жабдық түскенде, құрылғы ұңғыманың көлбеу бұрышы мен бағытын автоматты түрде тіркейді. Деректер белгілі бір жиілікте немесе белгілі бір тереңдік аралықтарында жазылуы мүмкін.
Инклинометриялық жабдықты алу: деректерді жазу процесі аяқталғаннан кейін инклинометриялық жабдық ұңғымадан мұқият шығарылады.
Деректерді талдау және түсіндіру: алынған мәліметтер жер асты түзілімдерінің геометриясы мен құрылымы туралы ақпарат алу үшін талданады және түсіндіріледі. Бұл кесу бағытын, қабаттардың көлбеу бұрыштарын анықтауға, сондай-ақ қатпарлар, ақаулар және қабаттар сияқты әртүрлі құрылымдардың болуын анықтауға мүмкіндік береді.
Бидайық кен орындарындағы инклинометрия әдісін одан әрі бұрғылау жұмыстарын жоспарлау, кен аймақтарының орналасуы мен шекараларын анықтау және кен орнының құрылымдық ерекшеліктерін бағалау үшін қолдануға болады. Бұл геологтар мен геофизиктерге геологиялық құрылым туралы маңызды мәліметтер алуға мүмкіндік береді және кенді пайдалы қазбаларды игеру кезінде шешім қабылдауға көмектеседі.

1-сурет: Ұңғыма оқпанының отырғызылмаған оқпан мен бағандағы кеңістіктік орнын анықтау.
2.1.2 Кавернометрия әдісінің физикалық негіздері (ДС)

Кавернометрия әдісі-Бидайық кен орнын қоса алғанда, кен орындарындағы пайдалы қазбаларды зерттеудің физикалық әдістерінің бірі. Кавернометрия жер асты түзілімдеріндегі қуыстарды, қуыстарды және каверналарды анықтау және бағалау үшін қолданылады. Ол қуыстар мен қуыстардың болуымен байланысты тау жыныстарының электр өткізгіштігінің өзгеруін өлшеуге негізделген.


Бидайық кен орындарында кавернометрияны жүргізу процесі келесі қадамдарды қамтиды:
Кавернометриялық жабдықты дайындау: зерттеу жүргізу үшін арнайы кавернометриялық жабдықты дайындау қажет. Ол электр сигналын шығаратын құрылғыдан және жер бетіне немесе ұңғыманың ішіне орналастырылған электродтардан тұрады. (2-сурет)
Электродтарды орналастыру: кавернометриялық жабдықтың электродтары жер бетіндегі немесе ұңғымалардың ішіндегі алдын ала таңдалған нүктелерге орналастырылады. Олардың орналасуы зерттеудің нақты мақсаттарына және кен орнының құрылымына байланысты.
Электр сигналын генерациялау: Кавернометриялық жабдық электродтар арқылы жерге немесе ұңғымаға берілетін электр сигналын шығарады. Бұл сигнал тау жыныстары арқылы таралады және өткізгіштігін өзгерту үшін бос орындармен және қуыстармен әрекеттеседі.
Электр Өткізгіштігін өлшеу: Кавернометриялық жабдық қуыстар мен қуыстардың болуынан туындаған электр өткізгіштігінің өзгеруін тіркейді. Өткізгіштік деректері бос орындардың орналасуы мен өлшемдерін анықтау үшін жазылады және талданады.
Деректерді талдау және интерпретациялау: алынған мәліметтер қуыстардың, қуыстардың және қуыстардың таралуы туралы ақпарат алу үшін талданады және түсіндіріледі. Бұл жер асты түзілімдерінің құрылымын, олардың кен аймақтарымен байланысын және кен пайдалы қазбаларын өндірудегі ықтимал қауіптерді анықтауға мүмкіндік береді.
Бидайик кен орындарындағы кавернометрия әдісі кенді пайдалы қазбаларды зерттеуде айтарлықтай маңызға ие, өйткені ол кенді аймақтардың болуымен байланысты болуы мүмкін жасырын қуыстар мен каверналарды анықтауға мүмкіндік береді. Бұл геологтар мен геофизиктерге кен орнының құрылымын жақсы түсінуге, оның әлеуетін анықтауға және тиімді өндіру Стратегияларын жасауға көмектеседі.



2-сурет: Кавернометрия диаграммасын жазу үлгісі
2.1.3 Гамма каротаж әдісінің физикалық негіздері (ГК)

Бидайық кен орнын қоса алғанда, кен орындарындағы гамма-сәулелік каротаждың физикалық негіздері Тау жыныстарының физикалық параметрлерін өлшеу үшін радиоактивті изотоптарды қолданумен байланысты. Гамма-сәулелік каротаж-олардың қасиеттері мен құрамы туралы ақпарат алу үшін гамма-сәулеленудің тау жыныстарымен өзара әрекеттесуін қолданатын геофизикалық зерттеу әдістерінің бірі. (3-сурет)


Гамма-сәулеленудің негізгі көзі болып табылады гамма-сәулелену сияқты радиоактивті изотоптар уран (U), торий (Th), және калий-40 (K-40), олар тау жыныстарында болады. Бұл изотоптар тау жыныстары арқылы өтетін және бұрғылау бағанында орналасқан гамма детекторларымен жазылатын гамма-кванттарды шығарады.
Гамма-сәулелік каротаждың жұмыс принципі әртүрлі тау жыныстарының Радиоактивті изотоптардың әртүрлі концентрациясына ие болуына негізделген. Сондықтан гамма-сәулеленудің қарқындылығын өлшеу тау жыныстарының тығыздығы, минералды құрамы және қуыстардың болуы сияқты қасиеттерін бағалауға мүмкіндік береді.
Гамма бұрғылау бағанына орнатылған детекторлар ұңғыманың айналасындағы жыныстар арқылы өтетін гамма-сәулеленуді тіркейді. Содан кейін алынған мәліметтер тау жыныстарының тығыздығы, Радиоактивті изотоптардың мөлшері және қуыстардың немесе жарықтардың болуы сияқты әртүрлі параметрлерді анықтау үшін өңделеді және түсіндіріледі.
Гамма-сәулелік каротаждың маңызды артықшылықтары оның ұңғыма қабығынан өту қабілеті және бұрғылау кезінде нақты уақыт режимінде өлшеу мүмкіндігі болып табылады. Бұл ұңғыманың бүкіл тереңдігінде тау жыныстарының қасиеттері туралы үздіксіз мәліметтер алуға мүмкіндік береді.
Бидайық гамма-каротаж кен орындарында геологиялық құрылымды анықтау, кен аймақтарын анықтау, тау жыныстарының тығыздығын бағалау, қуыстарды немесе жарықтарды анықтау және кен пайдалы қазбаларының сипаттамаларын анықтау үшін қолданылуы мүмкін. Бұл ақпарат өндіру стратегиясын әзірлеу және кен орнын игеру процесін оңтайландыру үшін маңызды.
Осылайша, Бидайық кен орындарындағы гамма-сәулелік каротаж физикалық өрістерді зерттеуге және кенді пайдалы қазбаларды зерттеуге арналған қуатты құрал болып табылады. Ол тау жыныстарының қасиеттері туралы құнды ақпарат береді, бұл кен орнының әлеуетін анықтауға көмектеседі және оны игеру кезінде шешім қабылдауды жеңілдетеді.



3-сурет: Ату-жару жұмыстарынан кейінгі Перфорацияны бақылау. Өнімді қабат саздың аздығымен және гамма-сәулелік каротаждың аздығымен ерекшеленеді.


2.1.4 Айқын кедергінің Электрлік әдістері (КК)

Кенді пайдалы қазбаларды зерттеуге арналған физикалық өрістерді зерттеу геофизикалық проспектінің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Тиімді әдістердің бірі-Айқын қарсылықтың электрлік әдісі. Бұл тұрғыда оны Бидайық кен орындарында қолдануды қарастыруға болады.


Көрінетін кедергінің электрлік әдісі тау жыныстары мен кен орындарының электр өткізгіштігін олардың болуын анықтауға және олардың геометриясын анықтауға мүмкіндік беретін физикалық параметр ретінде пайдалануға негізделген. Бұл әдіс жер бетіндегі немесе ұңғымадағы электр потенциалы мен электр өрісін өлшейді және жер асты құрылымдарындағы өткізгіштік өзгерістерін анықтау үшін алынған деректерді талдайды.
Бидайық кен орындарында геологиялық құрылымды анықтау және кен кен орындарын іздеу үшін айқын қарсылықтың электрлік әдісін қолдануға болады. Кен орындарын зерттеу кезінде тік зонд әдісі (VES), беттік зонд әдісі (SAS) және көлденең зонд әдісі (HES) сияқты әртүрлі геоэлектрлік модельдер қолданылады. (4-сурет)
Көрінетін кедергінің электрлік әдісімен өлшеу кезінде жер бетіне орналастырылған немесе бір-бірінен белгілі бір қашықтықта жерге соғылған электродтар қолданылады. Содан кейін электродтар арқылы жерге электр тогы беріледі және басқа электродтар арасындағы потенциалдар айырмасы өлшенеді. Алынған мәліметтерге сәйкес геоэлектрлік қималар салынуда, бұл әртүрлі геологиялық формациялардың, соның ішінде кен кен орындарының шекараларын анықтауға мүмкіндік береді.
Көрінетін кедергінің электрлік әдісінің физикалық негіздері Тау жыныстарының электр өткізгіштігімен байланысты. Тау жыныстарының әртүрлі түрлері әртүрлі өткізгіштікке ие және бұл олардың геологиялық құрамына, ылғалдылығына, кен минералдарының болуына және басқа факторларға байланысты. Мысалы, кен кен орындары көбінесе металл минералдарының болуына байланысты қоршаған жыныстарға қарағанда жоғары өткізгіштікке ие.
Көрінетін қарсылықтың электрлік әдісін қолданудың маңызды аспектісі-алынған мәліметтерді түсіндіру. Ол үшін жер асты құрылымдарының геометриясы мен өткізгіштігін бағалауға мүмкіндік беретін модельдеу және инверсия әдістері қолданылады. Сонымен қатар, электродтардың геометриясы мен орналасуынан, сондай-ақ өткізгіштікке әсер етуі мүмкін басқа геологиялық факторлардан туындауы мүмкін деректердің бұрмалануын ескеру қажет.
Жалпы, көрінетін қарсылықтың электрлік әдісі Бидайық кен орындарындағы физикалық өрістерді зерттеуге мүмкіндік береді. Ол кен кен орындарын анықтау, олардың геометриясы мен өткізгіштігін анықтау және кен орнының геологиялық құрылымы туралы ақпарат алу үшін пайдаланылуы мүмкін. Бұл әдіс пайдалы қазбаларды зерттеу кезінде пайдалы құрал бола алады және кен орындарын игеруді жоспарлау кезінде шешім қабылдауға көмектеседі.



4-сурет: КК өлшеу схемасы

Айқын кедергінің формуласы (Apparent Resistivity): айқын кедергіні есептеу (κa) электродтар массивінің белгілі бір геометриясында қолданылатын өлшенген кернеу мен ток деректеріне негізделген.Айқын кедергіні есептеу формуласы келесідей: ρa = (K * V) / I мұндағы: ρa - айқын кедергі, k - электродтардың нақты конфигурациясына тәуелді геометриялық коэффициент, V - өлшенген кернеу, I - өлшенген ток.


ОМ Заңы (Ohm ' s Law): ОМ Заңы материалдағы ток (I), кернеу (V) және кедергі (R) арасындағы байланысты сипаттау үшін қолданылады. ОМ заңының формуласы келесідей: V = I * R
Электродтар массивінің геометриясы: айқын кедергінің электрлік әдістері диполь, көп полюс және басқалары сияқты электродтар массивінің әртүрлі геометрияларын пайдаланады. Нақты геометрия айқын кедергі формуласындағы геометриялық коэффициентті (K) анықтайды.
2.1.5 Өздігінен поляризация (ПС)

Өздігінен поляризацияның физикалық негіздері Бидайық кен орындарында кен пайдалы қазбаларын зерттеудің маңызды аспектісі болып табылады. Бұл құбылыс тау жыныстары мен минералдардың электрлік қасиеттерімен байланысты және оны кен кен орындарын анықтау және сипаттау үшін пайдалануға болады.


SP эффектісі (Self-Potential) деп те аталатын өздігінен поляризация тау жыныстары мен кен орындарында электр зарядтарының біркелкі бөлінбеуінен туындайды. Бұл әсер жер асты суларының ағуы, минералды қосылыстардың болуы, химиялық реакциялар және тау жыныстарында болатын басқа процестер сияқты әртүрлі факторлардан туындайды.
Өздігінен поляризацияның негізгі механизмі тау жыныстарындағы зарядтардың тасымалдануымен байланысты. Тотығу, еру немесе иондардың бөлінуі сияқты әртүрлі физика-химиялық процестердің нәтижесінде тау жыныстарында электр зарядтары жиналады. Бұл жер бетінде немесе ұңғымалардың ішінде электрлік потенциалдардың пайда болуына әкеледі. (Сурет)
Өздігінен поляризацияны өлшеу жер бетіне немесе ұңғымаларға электродтарды орнатуды және олардың арасындағы потенциалдар айырмашылығын тіркеуді қамтиды. Бұл sp әсеріне байланысты әлсіз электр сигналдарын өлшейді. Алынған мәліметтер геологиялық құрылымды және кен кен орындарының болуын анықтау үшін талданады және түсіндіріледі.
Бидайық кен орындарындағы өздігінен поляризацияға әсер ететін факторларға тау жыныстарының геологиялық құрылымы, Кен минералдарының болуы, гидрогеологиялық жағдайлар, химиялық процестер және басқа факторлар жатады. Кен кен орындарының әртүрлі түрлері өздігінен поляризацияның әртүрлі сипаттамаларын көрсете алады, бұл оларды анықтау және саралау үшін осы әдісті қолдануға мүмкіндік береді.
Нәтижесінде, өздігінен поляризация Бидайық кен орындарындағы физикалық өрістерді зерттеуге мүмкіндік береді және кенді пайдалы қазбаларды зерттеуде қосымша құрал ретінде пайдаланылуы мүмкін. Бұл кен кен орындарының болуы мен сипаттамаларын анықтауға, сондай-ақ кен орнының геологиялық құрылымы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл пайдалы қазбаларды өндіру процестерін әзірлеу мен оңтайландыруды жоспарлау кезінде маңызды.



5-сурет: Өзіндік поляризация потенциалының табиғатын схемалық түсіндіру.


2.1.6 ВП-СГ әдісінің физикалық негіздері


Тік құлау кедергісі (ВП-СГ) әдісінің физикалық негіздері Бидайк кен орнындағы кен пайдалы қазбаларын зерттеуде маңызды құрамдас болып табылады. Бұл әдіс тау жыныстарының электрлік кедергісін өлшеуге негізделген, бұл олардың физикалық қасиеттері мен құрылымы туралы ақпарат береді.


VP-SG әдісінің негізгі принципі-жерге енгізілген электродтарға берілетін аз жиілікті токты пайдалану. Жер бетіне немесе жақын ұңғымаларға орналастырылған қабылдағыштардың көмегімен осы ток тудыратын кернеу өлшенеді. Содан кейін тау жыныстарының кедергісі ОМ заңдары мен жүйенің геометриялық параметрлері арқылы есептеледі. Өлшенген деректер интерпретация мен талдаудан өтеді, бұл кен орнының геологиялық құрылымы мен қасиеттері туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді.
ВП-СГ әдісінің физикалық негіздері әртүрлі тау жыныстарының электр өткізгіштігінің айырмашылығына негізделген. Әр түрлі тау жыныстарының электр өткізгіштігі әр түрлі, бұл судың, минералдардың және басқа заттардың әр түрлі концентрациясының болуына байланысты. Кеуекті және өткізгіш тау жыныстары, мысалы, кен кен орындары, әдетте тығыз және өткізбейтін жыныстарға қарағанда жоғары өткізгіштікке ие. Қарсылықты өлшеу кен орнының әртүрлі учаскелеріндегі өткізгіштіктің өзгеруін анықтауға мүмкіндік береді, бұл кен кен орындарының болуын немесе олардың құрылымындағы өзгерістерді көрсетуі мүмкін.
Бидайк кен орнында ВП-СГ әдісін кен кен орындарының шекараларын анықтау, тау жыныстарының өткізгіштігінің өзгеруін зерттеу, физикалық қасиеттері өзгерген аймақтарды бөлу және қосымша өндіру аймақтарын іздеу үшін пайдалануға болады. Бұл геологтар мен инженерлерге кен орнының геологиялық құрылымын жақсырақ түсінуге және Бидайк кен орнында Кен пайдалы қазбаларын өндіру процестерін жоспарлау мен оңтайландыруға қатысты негізделген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.
VP-SG әдісі (синусоидалы гравитациялық толқындардың тік зондтауы) жердің гравитациялық өрісінің тігінен өзгеруін өлшеуге негізделген.
1. Гравитациялық өрістің аномалиясы (Δg) берілген нүктедегі гравитациялық өрістің (g) өлшенген мәні мен гравитациялық өрістің (g₀) қалыпты мәні арасындағы айырмашылық ретінде есептеледі: Δg = g - g₀
2. Гравитациялық өрістің тік өзгеру амплитудасы(Δg_z) синусоидалы гравитациялық толқындар арқылы анықталады және ол жер асты құрылымдарының параметрлерімен байланысты: Δg_z = a * sin (ωt + φ)
Мұндағы: a-гравитациялық толқынның амплитудасы, ω-гравитациялық толқынның бұрыштық жиілігі, t-уақыт, φ - фазалық бұрыш.
3. Гравитациялық өрістің өзгеру амплитудасының (Δg_z) тереңдікке (z) тәуелділігін экспоненциалды заңмен сипаттауға болады: Δg_z = δg * * e^(-z/λ)
Мұндағы: Δg₀-бетіндегі гравитациялық өрістің өзгеру амплитудасы, z-тереңдік, λ-гравитациялық масштаб коэффициенті.
4. VP-SG әдісінің нәтижелерін түсіндіру гравитациялық өрістің ауытқуларын талдауды, жер асты құрылымдарының шекаралары мен пішіндерін, олардың тығыздығы мен қуатын анықтауды қамтиды.
2.1.7 ЗСБЗ әдісінің физикалық негіздері

Сейсмикалық толқындарды зондтау әдісінің физикалық негіздері Бидайк кен орнындағы кен пайдалы қазбаларын зерттеудегі маңызды аспект болып табылады. Бұл әдіс тау жыныстарының физикалық қасиеттерін зерттеу және олардың геологиялық құрылымын анықтау үшін сейсмикалық толқындарды қолдануға негізделген.


ЗСБЗ әдісінің негізгі принципі-жер ішінде сейсмикалық толқындардың пайда болуы және таралуы. Сейсмикалық толқындар дірілдейтін машиналар немесе жарылыстар сияқты көздер арқылы пайда болады, содан кейін тау жыныстары арқылы таралады. Тау жыныстарының әртүрлі қабаттарынан өткен кезде сейсмикалық толқындар шағылысады және сынады, бұл олардың құрылымы мен қасиеттері туралы ақпарат жинауға мүмкіндік береді.
ЗСБЗ әдісінің физикалық негіздері Тау жыныстарының әртүрлі түрлеріндегі сейсмикалық толқындардың таралу жылдамдығының айырмашылығына негізделген. Әрбір материалдың тығыздығына, серпімділігіне және беріктігіне байланысты сейсмикалық толқындардың өзіндік таралу жылдамдығы бар. Кенді шөгінділер және оның айналасындағы тау жыныстары сияқты тау жыныстарының әртүрлі түрлері сейсмикалық толқындардың таралу жылдамдығына ие болуы мүмкін, бұл кен шөгінділерінің шекараларын анықтауға және олардың сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік береді.
Бидайк кен орнында ЗСБЗ әдісін тау жыныстарының құрылымы мен қасиеттері туралы ақпарат алу, мүмкін кен кен орындарын анықтау, осы кен орындарының тереңдігі мен мөлшерін анықтау, сондай-ақ өндіру процестерін жоспарлау және оңтайландыру үшін қолдануға болады. Алынған деректерді түсіндіру кен орнының геологиялық моделін нақтылауға және кен пайдалы қазбаларын тиімді алуға бағытталған негізделген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.
Сейсмикалық толқындарды зондтау әдісі (ЗСБЗ) сейсмикалық толқындардың физикалық қасиеттерін қолдануға және олардың тау жыныстарымен өзара әрекеттесуіне негізделген. Сейсмикалық толқындар тау жыныстары арқылы тараған кезде шағылысу, сыну және дифракция пайда болады, оларды әртүрлі физикалық заңдар мен формулалар арқылы сипаттауға болады.
Сейсмикалық толқындардың негізгі сипаттамаларының бірі-олардың таралу жылдамдығы. Сейсмикалық толқынның жылдамдығы тау жыныстарының физикалық қасиеттеріне байланысты, мысалы, оның тығыздығы (ρ) және серпімділік модулі (E). Тербелістердің қозғалысы бағытында таралатын бойлық толқын (P толқыны) жағдайында оның жылдамдығы (Vp) келесі формуламен көрсетілуі мүмкін:
Vp = √(E/ρ)
Таралу бағытына перпендикуляр тербелетін көлденең толқын (S толқыны) үшін жылдамдықты (Vs) формула бойынша есептеуге болады:
Vs = √(G/ρ)
мұндағы G-сдысу модулі.
Сейсмикалық импульстің жөнелтілуі мен шағылысқан сигналды тіркеу арасындағы кідіріс уақыты (t) кенді пайдалы қазбаларды ЗСБЗ әдісімен зерттеудегі маңызды параметр болып табылады. Бұл сейсмикалық толқынның тау жынысына ену тереңдігімен байланысты және оны келесі формула бойынша есептеуге болады:
t = 2d / Vp
мұндағы d-көз Мен сенсор арасындағы қашықтық.
ЗСБЗ деректерін түсіндіру шағылысқан сейсмикалық сигналдардың пішіні мен амплитудасын, олардың уақыт кідірістерін және кеңістіктегі таралуын талдауды қамтиды. Бұл әртүрлі тау жыныстарының шекараларын, кен кен орындарының локализациясын және басқа геологиялық құрылымдарды анықтауға мүмкіндік береді.

2.2 Әдістер интерпретациясы


2.2.1 Инклинометрия (Инкл)


Инклинометрия кенді пайдалы қазбаларды зерттеу үшін Бидайық кен орнындағы физикалық өрістерді зерттеудің маңызды әдісі болып табылады. Бұл әдіс ұңғымалардың көлбеу бұрышы мен азимутын өлшеуге негізделген және жер асты геологиялық нысандарының пішіні мен құрылымын анықтауға мүмкіндік беретін ұңғымалардың геометриялық орналасуы туралы ақпарат береді.


Инклинометрия әдісін түсіндіру алынған мәліметтерді талдауды және оларды кеңістіктік координаттарға айналдыруды қамтиды, бұл ұңғыманың үш өлшемді моделін құруға және оның айналасындағы геологиялық ерекшеліктерге қатысты орнын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл Кенді пайдалы қазбаларды өндіру бойынша жұмыстарды жоспарлау және жүргізу, сондай-ақ бұрғылау және ұңғымаларды салу процестерін оңтайландыру үшін маңызды.
Инклинометрия әдісімен өлшенетін негізгі параметрлер-зениттік бұрыш және ұңғыманың азимуты. Зениттік бұрыш-тік ось пен ұңғыманың бағыты арасындағы бұрыш, ал азимут ұңғыманың бағытын белгілі бір бастапқы бағытқа қатысты анықтайды. Бұл параметрлер ұңғымада немесе бетінде орнатылған арнайы инклинометрлердің көмегімен өлшенеді.
Инклинометрия деректерін түсіндіру ұңғыманың кеңістіктік орнын анықтау үшін математикалық модельдеуді және геометриялық түрлендірулерді қолдануды қамтиды. Бұл геологиялық кесінділер салуға, тау жыныстарының құрылымы мен қабатын анықтауға, сондай-ақ кен пайдалы қазбаларын өндіруге қызығушылық аймақтарын оқшаулауға мүмкіндік береді.
Инклинометрия деректерін түсіндіру сонымен қатар көлбеу Ұңғымаларды талдауды және олардың траекториясын анықтауды қамтуы мүмкін. Бұл геологиялық бөлімдегі ауытқулар мен гетерогенділікті анықтауға мүмкіндік береді, бұл кен кен орындарының немесе басқа қызығушылық тудыратын объектілердің болуын көрсетуі мүмкін.
Осылайша, Бидайық кен орнындағы инклинометрия әдісі Физикалық өрістерді зерттеуге және ұңғымалардың геометриялық орналасуын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл пайдалы қазбаларды барлау және игеру үшін маңызды ақпарат, ол негізделген шешімдер қабылдауға және тау-кен жұмыстарының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Инклинометрия әдісі ұңғыманың зениттік бұрышын (θ) және азимутын (α) өлшеуге негізделген. Зениттік бұрыш-тік ось пен ұңғыманың бағыты арасындағы бұрыш, ал азимут ұңғыманың бағытын бастапқы бағытқа қатысты анықтайды.
Инклинометрияда ұңғыманың координаттарын анықтау үшін тригонометриялық тәсіл қолданылады. X-Y-Z жазықтығын қарастырайық, мұндағы Z-тік ось, x-ұңғыма бойындағы ось, ал Y-көлденең ось. Ұңғыманың тереңдігі h тереңдігінде болсын, содан кейін ұңғыманың орнын келесідей сипаттауға болады:
X = H * sin(θ) * cos(α) Y = H * sin(θ) * sin(α) Z = H * cos(θ)
мұндағы X, Y және Z-X-Y - Z жазықтығындағы ұңғыманың координаттары, θ - зениттік бұрыш, α - азимут, H-ұңғыманың тереңдігі.
Инклинометрия деректерін түсіндіру ұңғыманың тереңдігі бар зениттік бұрыш пен азимуттың өзгеруін талдауды да қамтуы мүмкін. Бұл ұңғыманың қисықтығын анықтауға және оның траекториясын құруға мүмкіндік береді. Ол үшін ұңғыманың қисықтығын есептеу формуласы қолданылады:
K = Δθ / ΔL
мұндағы K-ұңғыманың қисықтығы, Δθ-зениттік бұрыштың өзгеруі, ΔL - ұңғыманың тереңдігінің өзгеруі.
Ұңғыманың қисықтығы 30 метрге (г/30 м) градус немесе қисықтық радиусы (R) сияқты әртүрлі өлшем бірліктерінде көрсетілуі мүмкін. Қисықтық радиусы ұңғыманың қисықтығымен келесідей байланысты:
R = 100 / K
мұндағы R-қисықтық радиусы, K-ұңғыманың қисықтығы.
2.2.2 Кавернометрия (ДС)

Кавернометрия әдісі Физикалық өрістерді зерттеу және Бидайық кен орындарындағы бос жерлерді, каверналарды және басқа геологиялық құрылымдарды анықтаудың тиімді құралы болып табылады. Үңгірлер-бұл тау жыныстарының ішіндегі қуыстар немесе үңгірлер, олар сумен, газбен немесе мұнаймен толтырылуы мүмкін. Олар пайдалы қазбаларды зерттеу үшін маңызды нысандар болып табылады, өйткені олар құнды ресурстарды қамтуы немесе тау-кен процестеріне әсер етуі мүмкін.


Кавернометриялық деректерді интерпретациялау физикалық өрістердің өзгеруін талдауға негізделген, мысалы, гравитациялық және магниттік өрістер, олар каверналардың немесе басқа геологиялық ауытқулардың болуынан туындайды. Бидайық кен орнын зерттеу барысында кавернометрияны пайдалана отырып, жер бетіндегі гравитациялық және магниттік өріс деректерін түсіру және талдау жүргізіледі.
Кавернометриялық деректерді түсіндіруде қолданылатын негізгі сипаттамалардың бірі-өріс аномалиясы. Өріс аномалиясы Физикалық өрістің өлшенген мәндерінің геологиялық модель негізінде күтілетін мәннен ауытқуын білдіреді. Өріс ауытқуларын түсіндіру каверналардың ықтимал орналасуын және олардың өлшемдері, пішіндері және толтырылуы сияқты сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік береді.
Кавернометриялық деректерді түсіндіру үшін әртүрлі өңдеу әдістері мен алгоритмдерін қолдануға болады. Мысалы, деректерді инверсиялау әдістері аномалиялардың кеңістіктік таралуын қалпына келтіруге және жер асты қуыстарының моделін құруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, кавернометрияны геоэлектрлік немесе сейсмикалық зерттеулер сияқты басқа әдістермен бөлісу кавернаның геологиялық құрылымы мен қасиеттері туралы толық және сенімді ақпарат бере алады.
Кавернометриялық деректерді түсіндіру кезінде қолдануға болатын формулалардың бірі-өріс аномалиясын есептеу формуласы:
ΔF = F_observed - F_expected
мұндағы ΔF-өріс аномалиясы, F_observed - өлшенген өріс мәні, F_expected - кавернасыз күтілетін өріс мәні.
Бидайик кен орнындағы кавернометриялық деректерді түсіндіру каверналар мен басқа геологиялық құрылымдардың орналасуы мен сипаттамаларын анықтауға көмектеседі, бұл кен орындарын өндіруді жоспарлау және кен орындарын игеру процестерін оңтайландыру кезінде пайдалы болуы мүмкін.

2.2.3 Гамма каротаж (ГК)


Гамма каротаж әдісі Бидайық кен орындарындағы физикалық өрістерді зерттеу мен геологиялық сипаттамаларды анықтаудың маңызды құралы болып табылады. Гамма-сәулелік каротаж өнеркәсіптік кен орындарында тау жыныстары мен минералдар шығаратын табиғи радиациялық фонды өлшеуге негізделген.


Гамма-сәулелік мәліметтерді түсіндіру ұңғымадағы минералды компоненттердің таралуы туралы ақпарат алуға, әртүрлі тау жыныстарының болуын және олардың сипаттамаларын анықтауға, сондай-ақ кенді пайдалы қазбалардың құрамын бағалауға мүмкіндік береді.
Гамма-сәулелену кезінде өлшенетін негізгі параметр-тау жыныстары шығаратын гамма-сәулелену қарқындылығы. Өлшеу бұрғылау бағанына немесе каротаждық аспаптар жүйесіне орнатылған арнайы датчиктің көмегімен жүргізіледі.
Гамма-сәулелік деректерді түсіндіру үшін әртүрлі әдістер мен тәсілдер қолданылады. Олардың бірі-гамма-сәулеленудің өлшенген қарқындылығын зертханалық жағдайда тау жыныстарының үлгілерін зерттеу нәтижесінде алынған анықтамалық мәндермен салыстыру. Бұл өлшенген мәндерді тудыратын тау жынысының немесе минералдың түрін анықтауға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, гамма-сәулелік деректерді түсіндіру үшін ұңғыманың тереңдігіне байланысты гамма-сәулелену қарқындылығының өзгеруін көрсететін геологиялық модельдер мен каротаждық қисықтар қолданылады. Каротаж қисықтарының пішіні мен сипаттамаларын талдау арқылы тау жыныстарының геологиялық құрылымы мен қасиеттері туралы қорытынды жасауға болады.
Гамма-сәулелік каротажда қолданылатын формулалардың бірі-радиациялық сіңіру коэффициентін есептеу формуласы:
μ = (I_0 - I) / (I_0 * ρ * d)
мұндағы μ-радиациялық сіңіру коэффициенті, I_0-гамма-сәулеленудің бастапқы қарқындылығы, I-гамма-сәулеленудің өлшенген қарқындылығы, ρ-жыныстың тығыздығы, d - жыныс қабатының қалыңдығы.
Бидайық кен орындарындағы гамма каротаж деректерін түсіндіру геологиялық құрылым, кен пайдалы қазбаларының болуы туралы ақпарат алуға және оларды өндіру процестерін оңтайландыруға мүмкіндік береді. Бұл әдіс кен орындарын зерттеу және оларды пайдалану тиімділігін арттыру үшін таптырмас құрал болып табылады.
2.2.4 Айқын кедергінің Электрлік әдістері (КС)

Көрінетін қарсылықтың электрлік әдістерінің әдісі Бидайық кен орындарындағы физикалық өрістерді зерттеу және кенді пайдалы қазбаларды зерттеу үшін маңызды құрал болып табылады. Ол тау жыныстарының электр Өткізгіштігін өлшеу принципіне және олардың геологиялық сипаттамаларын анықтауға негізделген.


Көрінетін кедергінің электрлік әдісінің деректерін түсіндіру тау жыныстарының құрылымы мен құрамы, сулы қабаттардың болуы туралы ақпарат алуға, сондай-ақ электр өткізгіштігі жоғары немесе төмен аймақтарды анықтауға мүмкіндік береді.
Бұл әдістің негізгі идеясы-тау жыныстары су мен минералдардың әртүрлі концентрациясына байланысты әртүрлі электр өткізгіштікке ие. Электр тогы тау жынысы арқылы енген кезде оның құрамдас бөліктерімен өзара әрекеттесу пайда болады, бұл электр кедергісінің өзгеруіне әкеледі.
Көрінетін кедергінің электрлік әдісін жүргізу үшін арнайы геоэлектрлік аппараттар мен электрод жүйелері қолданылады. Құрылғы жерге электродтар арқылы енгізілетін электр тогын шығарады, содан кейін басқа электродтар арасындағы потенциалдар айырмасы өлшенеді. Алынған мәліметтер тау жыныстарының электрлік кедергісін әр түрлі тереңдікте бағалауға мүмкіндік береді.
Деректерді түсіндіру әртүрлі модельдер мен математикалық алгоритмдер арқылы жүзеге асырылады. Түсіндірудің қарапайым әдістерінің бірі-электр кедергісінің тереңдікке тәуелділігін сызу. Графиктің пішіні мен өзгеруіне сәйкес тау жыныстарының геологиялық құрылымы мен қасиеттері туралы қорытынды жасауға болады.
Айқын кедергінің электрлік әдісінде қолданылатын формулалардың бірі-Айқын кедергіні есептеу формуласы:
R = ρ * L / A,
мұндағы R-айқын кедергі, ρ-тау жыныстарының меншікті кедергісі, L - қарастырылып отырған учаскенің ұзындығы, A-қарастырылып отырған учаскенің көлденең қимасының ауданы.
Көрінетін қарсылықтың электрлік әдісі Бидайық кен орындарын зерттеуде қолданудың кең спектріне ие. Бұл Кенді аймақтардың шекараларын анықтауға, ылғалдылығы жоғары жерлерді оқшаулауға, тау жыныстарының құрамы мен кеуектілігін зерттеуге, сондай-ақ кен пайдалы қазбаларын өндіру және пайдалану процестерін бақылауға мүмкіндік береді.
Осылайша, көрінетін қарсылықтың электрлік әдісі Бидайық кен орындарындағы физикалық өрістерді зерттеудің және кен пайдалы қазбаларының параметрлерін анықтаудың қуатты құралы болып табылады.
2.2.5 ВП-СГ әдісінің интерпретациясы

ВП-СГ (тік поляризация - сейсмикалық геология) әдісі Бидайық кен орындарындағы физикалық өрістерді зерттеудің тиімді әдістерінің бірі болып табылады және кен пайдалы қазбаларын зерттеу үшін қолданылады. Ол сейсмикалық толқындардың геологиялық құрылымдармен өзара әрекеттесуін талдауға негізделген және жер астындағы жыныстардың құрамы, құрылымы және қасиеттері туралы ақпарат береді.


ВП-СГ әдісінің деректерін түсіндіру кен орындарының құрылымдық ерекшеліктерін егжей-тегжейлі зерттеуге, кен аймақтарының шекараларын анықтауға, жарықтардың, қуыстардың немесе басқа геологиялық біртектіліктердің болуын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл пайдалы қазбалардың резервтері туралы қорытынды жасауға, кен орнын игеруді жоспарлауға және өндіру процестерін оңтайландыруға мүмкіндік береді.
ВП-СГ әдісінің негізгі принциптері жыныстардағы сейсмикалық толқындардың таралуын зерттеуге негізделген. Сейсмикалық толқындар сейсмикалық көздер мен датчиктер арқылы жасалады және жазылады. Сейсмикалық толқындардың таралу процесінде жыныстардың ішкі құрылымы туралы ақпарат беретін шағылысу, сыну және шашырау сияқты әртүрлі физикалық процестер жүреді.
ВП-СГ әдісінің деректерін түсіндіру сейсмикалық толқындардың әртүрлі сипаттамаларын талдауға негізделген. Маңызды көрсеткіштер-тау жыныстарының тығыздығы, толқындардың таралу жылдамдығы және серпімді Модульдер сияқты физикалық қасиеттерімен байланысты кідіріс уақыты, амплитудасы және сейсмикалық толқындардың пішіні.
ВП-СГ әдісін түсіндіруде қолданылатын формулалар сейсмикалық толқындардың таралу теңдеулерін, әртүрлі жыныс қабаттарының шекараларында толқындардың шағылысуы мен сынуын модельдеуді және тау жыныстарының параметрлерін анықтауға арналған инверсия әдістерін қамтуы мүмкін.
Бидайық кен орындарында ВП-СГ әдісін қолдану кен пайдалы қазбаларының геологиялық құрылымы мен қасиеттері туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл кен орындарын тиімді және дәл жобалау мен пайдалану үшін маңызды. Бұл пайдалы қазбаларды игеру және өндіру процестерін оңтайландыруға, сондай-ақ кен орындарын игеру кезіндегі шығындар мен тәуекелдерді азайтуға көмектеседі.
ВП-СГ әдісінде қолданылатын негізгі формулалардың бірі-әртүрлі жыныс қабаттарының шекарасынан сейсмикалық толқындардың екі шағылысуы арасындағы кідіріс уақытын (TWT) есептеу формуласы. Бұл формула келесідей:
TWT = 2 * h / V,
мұндағы TWT-кідіріс уақыты, h-жыныс қабатының қуаты, V-берілген қабаттағы сейсмикалық толқынның таралу жылдамдығы.
ВП-СГ әдісіндегі тағы бір маңызды формула-бұл жыныс қабатының шекарасының тереңдігін анықтауға арналған формула. Ол сейсмикалық толқынның пайда болу сәтінен бастап қабат шекарасынан шағылысқан сәтке дейінгі кідіріс уақытын өлшеуге негізделген. Формула келесідей:
h = 0.5 * V * TWT,
мұндағы h-қабат шекарасының пайда болу тереңдігі, V-берілген қабаттағы сейсмикалық толқынның таралу жылдамдығы, TWT-кідіріс уақыты.
ВП-СГ әдісін түсіндіруде қолданылатын тағы бір формула-тау жыныстарындағы сейсмикалық толқынның таралу жылдамдығын анықтайтын формула. Ол кідіріс уақытын және қабат шекарасының тереңдігін өлшеуге негізделген. Формула келесідей:
V = 2 * h / TWT,
мұндағы V-сейсмикалық толқынның таралу жылдамдығы, h-қабат шекарасының пайда болу тереңдігі, TWT-кідіріс уақыты.
Бұл ВП-СГ әдісін түсіндіру кезінде қолдануға болатын формулалардың кейбір мысалдары ғана. Нақты жағдайларда кен орнының ерекшелігі мен тау жыныстарының қасиеттерін ескеретін әртүрлі модельдер мен теңдеулер қолданылады. Бұл формулалар қабаттардың қуаты, сейсмикалық толқындардың тереңдігі мен таралу жылдамдығы сияқты геологиялық құрылымдар туралы сандық ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл кен орнының құрылымын түсіну және тау-кен орындарын анықтау үшін маңызды.

2.2.6 ЗСБЗ әдісінің интерпретациясы


ЗСБЗ әдісі (бүйірлік зондты қолдана отырып зондтау) Бидайық кен орнында Кен пайдалы қазбаларын зерттеудің электромагниттік әдістерінің бірі болып табылады. Ол электромагниттік толқындардың жермен әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын электромагниттік өрістерді өлшеуге негізделген.


ЗСБЗ әдісінің деректерін интерпретациялау әр түрлі геологиялық құрылымдардың тереңдігі мен сипаттамалары туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді, мысалы, кен аймақтары, қабаттар және құрамында пайдалы қазбалар бар басқа объектілер.
ЗСБЗ әдісін түсіндірудің негізгі компоненттерінің бірі өлшенген сигналдардың амплитудасы мен фазалық сипаттамаларын талдау болып табылады. Бұл геологиялық параметрлерді анықтау үшін деректерді өңдеудің әртүрлі модельдері мен әдістерін қолданады.
ЗСБЗ әдісін түсіндіру кезінде қолдануға болатын формулалардың мысалдарына геологиялық құрылымдардың пайда болу тереңдігін есептеу, тау жыныстарының электрлік кедергісін және басқа параметрлерді анықтау формулалары жатады. Нақты формулалар қолданылатын модельдер мен болжамдарға байланысты.
Bsbz әдісінің деректерін түсіндіру Бидайық кен орнының геологиялық контекстін ескеруді және тау жыныстары мен пайдалы қазбалардың физикалық қасиеттерін білуді талап етеді. Бұл кен аймақтарының орналасуын, осы аймақтардың сипаттамаларын анықтауға, сондай-ақ кен орнының толық бейнесін алу үшін басқа геологиялық және геофизикалық мәліметтермен корреляция жасауға мүмкіндік береді.
Осылайша, ЗСБЗ әдісі Бидайық кен орнындағы геологиялық құрылымдар мен пайдалы қазбаларды зерттеуге мүмкіндік береді және оны тиісті формулалар мен модельдерді қолдана отырып түсіндіру осы құрылымдардың сипаттамалары туралы сандық мәліметтер алуға мүмкіндік береді.

ЗСБЗ әдісі (бүйірлік зондты қолдана отырып зондтау) жермен әрекеттесу кезінде пайда болатын электромагниттік өрістерді талдауға негізделген. Бұл әдістің деректерін түсіндіру кезінде геологиялық параметрлерді есептеу үшін әртүрлі формулалар қолданылады. Мұнда қолдануға болатын бірнеше негізгі формулалар берілген:


1. Геологиялық құрылымдардың пайда болу тереңдігін есептеу: тереңдік = (сигналдың таралу жылдамдығы) * (өлшенген кідіріс уақыты) / 2
Бұл формулада сигналдың таралу жылдамдығы тау жыныстарының электромагниттік қасиеттеріне байланысты және калибрлеу деректері негізінде алдын ала белгілі немесе бағалануы мүмкін.
2. Тау жыныстарының электрлік кедергісін анықтау: кедергі = (сигналдың таралу жылдамдығы) * (өлшенген кідіріс уақыты) / ыдырау коэффициенті

Ыдырау коэффициенті тау жыныстарының электрлік қасиеттерімен байланысты және өлшенген мәліметтер негізінде анықталуы мүмкін.


3. Сигнал күшін бағалау: қуат = сигнал амплитудасының квадраты
Бұл формула кенді аймақтардың немесе басқа геологиялық құрылымдардың болуына байланысты болуы мүмкін сигналдың қарқындылығын бағалау үшін қолданылады.

2.3 Әдістердің кешенді интерпретациясы


Бидайик кен орнында инклинометрия, гамма-сәулелік каротаж, көрінетін қарсылықтың электрлік әдістері, өздігінен поляризация және ZSBZ сияқты геофизикалық зерттеу әдістерін кешенді түсіндіру жер асты түзілімдерінің физикалық қасиеттері мен құрылымы туралы құнды ақпарат береді. Осы әдістердің әрқайсысында алынған деректерді түсіндірудің өзіндік ерекше принциптері мен формулалары бар. Әр әдісті толығырақ қарастырайық:


1. Инклинометрия: инклинометрия ұңғымалардың орналасуы мен геометриясын анықтау үшін қолданылады. Ұңғыманың әртүрлі нүктелеріндегі зениттік бұрыш пен азимутты өлшеу арқылы оның бағыты мен көлбеу бұрыштарын анықтауға болады. Инклинометрия деректерін түсіндіру ұңғыманың көлбеу бұрыштары мен бағытының өзгеруін талдау арқылы жүзеге асырылады, бұл кен орнының геологиялық құрылымы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді.
2. Гамма-сәулелік каротаж: Гамма-сәулелік каротаж ұңғымадағы гамма-сәулелік элементтерді анықтау үшін табиғи радиациялық фонды өлшеуді қолданады. Гамма-сәулелену профилін талдау арқылы әртүрлі тау жыныстары мен минералдардың құрамы туралы ақпарат алуға, сондай-ақ кен аймақтарының болуын анықтауға болады. Гамма-сәулелік каротажды түсіндіру тау жыныстарының түрлерін, олардың қуатын және геологиялық бөлімдегі өзгерістерді анықтауды қамтиды.
3. Көрінетін кедергінің электрлік әдістері: көрінетін кедергінің Электрлік әдістері ұңғымадағы тау жыныстарының электр өткізгіштігін өлшеуге негізделген. Тік электрлік зондтау (АЭА) және көлденең электрлік зондтау (газ) сияқты әртүрлі әдістер қолданылады. Деректерді интерпретациялау тау жыныстарының электрлік кедергісін модельдеуге және инверсиялауға негізделген және әртүрлі геологиялық түзілімдердің шекараларын, олардың қуаты мен сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік береді.
4. Өздігінен поляризация: өздігінен поляризация әдісі Жер асты түзілімдеріндегі геологиялық құрылымдар мен процестерден туындайтын электр өрістерінің өзгеруін зерттейді. Деректерді түсіндіру электр сигналдарының амплитудасы мен фазасының өзгеруін талдауға негізделген және кен аймақтарын, геологиялық байланыстарды және басқа геологиялық құрылымдарды анықтауға көмектеседі.
5. ЗСБЗ (бүйірлік зондты қолдана отырып зондтау): ZSBZ жермен әрекеттесетін электромагниттік өрістерді зерттеуге негізделген. Бұл әдіс геологиялық құрылымдардың тереңдігін, тау жыныстарының электрлік кедергісін және басқа параметрлерді анықтауға мүмкіндік береді. ZSBZ деректерін түсіндіру жату тереңдігін есептеуді, электр кедергісін анықтауды және сигнал күшін бағалауды қамтиды.
Бұл әдістердің барлығы Бидайық кен орнында тау жыныстарының геологиялық құрылымы, физикалық қасиеттері және кен аймақтарының болуы туралы маңызды ақпарат береді. Бұл деректерді кешенді түсіндіру кен орнының геологиялық моделін неғұрлым толық бағалауға, Ұңғымаларды одан әрі бұрғылау үшін оңтайлы орындарды анықтауға және кен пайдалы қазбаларын игеру туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

3 Жабдық және аппаратура


3.1 "ИЭМ-36-80/20" Инклинометрі


"ИЭМ-36-80/20" инклинометрі-ұңғыманың зениттік бұрышы мен азимутын өлшеу үшін қолданылатын арнайы құрылғы. (6-сурет) бұл инклинометр Бидайық кен орнында Кен пайдалы қазбаларын зерттеуде кеңінен қолданылатын құрал болып табылады.


"ИЭМ-36-80/20" инклинометрінің негізгі сипаттамаларына мыналар жатады:
1. Өлшеу диапазоны: "ИЭМ-36-80/20" Инклинометрі 0° - тан 180° - қа дейінгі зениттік бұрышты және 0° - дан 360° - қа дейінгі азимутты өлшеуге қабілетті. Бұл ұңғыманың бағыты мен бұрышы туралы нақты мәліметтер алуға мүмкіндік береді.
2. Өлшеу дәлдігі: Инклинометрде ұңғыманың геометриясы туралы сенімді мәліметтер алуға мүмкіндік беретін жоғары өлшеу дәлдігі бар. Зениттік бұрышты өлшеу дәлдігі ±0,1°, ал азимутты өлшеу дәлдігі ±1°.
3. Жұмыс температурасы: "ИЭМ-36-80/20" Инклинометрі температураның кең диапазонында жұмыс істеуге арналған. Оны -40°C-тан +50°C-қа дейінгі температурада қолдануға болады, бұл оның әртүрлі климаттық жағдайлары бар кен орындарында қолданылуын қамтамасыз етеді.
4. Пайдаланудың қарапайымдылығы: "ИЭМ-36-80/20" Инклинометрі қарапайым және ыңғайлы интерфейске ие, бұл операторларға онымен оңай жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бұл компам және портативті, бұл оны ұңғымада тасымалдауды және орнатуды жеңілдетеді.
"IEM-36-80/20" инклинометрін қолдана отырып, зерттеушілер ұңғыманың геометриясы, оның бағыты және көлбеу бұрышы туралы ақпарат ала алады. Бұл деректер ұңғыманың кеңістіктегі орнын бақылауға, кен орнының геологиялық құрылымын анықтауға, Профильді кесінділер салуға және кенді пайдалы қазбаларды одан әрі игеру туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
"ИЭМ-36-80/20" инклинометрі акселерометрлер мен магниттік датчиктерді пайдалана отырып, инклинометрлердің жұмыс принципіне негізделген. Ол ұңғыманың зениттік бұрышы мен азимутын кіріктірілген датчиктер арқылы өлшейді және алынған деректерді оқылатын форматқа түрлендіреді.
"ИЭМ-36 - 80/20" инклинометрінің негізгі жұмыс қадамдары келесідей:
1. Орнату және калибрлеу: Инклинометр ұңғымаға орнатылады және оны калибрлеу жүргізіледі. Калибрлеу ұңғыманың тік күйінде инклинометрдің нөлдік көрсеткіштерін анықтауды қамтиды.
2. Бұрыштарды өлшеу: Инклинометр әр нүктеде зениттік бұрыш пен ұңғыманың азимутын автоматты түрде өлшейді. Ол үшін X, Y және Z бағыттарындағы ауырлық күшінің үдеуін өлшейтін акселерометрлер және Жердің магнит өрісінің бағытын анықтайтын магниттік датчиктер қолданылады.
3. Деректерді өңдеу: алынған бұрыштық деректер зениттік бұрыш пен азимут мәндеріне айналдыру үшін инклинометрмен өңделеді. Өңдеу Жердің магнит өрісінің әсерін және басқа ықтимал кедергілерді өтеуді қамтиды.
4. Деректерді визуализациялау және жазу: өлшенген зениттік бұрыш пен азимут мәндері инклинометр экранында көрсетіледі немесе жазу үшін сыртқы сақтау құралына жіберіледі. Бұл операторға ұңғыманың геометриясы туралы көрнекі түсінік алуға және одан әрі талдау үшін деректерді сақтауға мүмкіндік береді.
"ИЭМ-36-80/20" инклинометрінің жұмысында қолданылатын формулалар зениттік бұрыш пен азимуттың нақты мәндерін алу үшін математикалық түрлендірулер мен өтемақыларды қамтуы мүмкін. Алайда, нақты формулалар инклинометрдің өндірушісі мен моделіне байланысты болуы мүмкін.



6-сурет: "ИЭМ-36-80/20"Инклинометрі


3.2 "КМ-2" каверномері

"КМ-2" каверномері-Бидайық кен орнын қоса алғанда, кенді пайдалы қазбалар кен орындарындағы таулы алқаптардағы каверналар мен бос жерлерді зерттеу үшін пайдаланылатын геофизикалық аспап. Каверндер-бұл әртүрлі геологиялық процестер нәтижесінде тау жыныстарының ішінде пайда болған қуыстар немесе қуыстар. Олардың қасиеттері мен геометриясын зерттеу кен орнының құрылымын түсіну және өндіру процестерін оңтайландыру үшін өте маңызды. (7-сурет)


"КМ-2" каверномері электромагниттік өрістерді өлшеу принципіне негізделген және тау жыныстарындағы каверналарды анықтауға және сипаттауға мүмкіндік береді. Ол электромагниттік импульстарды тудыратын және шағылысқан сигналдарды тіркейтін тарату және қабылдау антенналарынан тұрады. Бұл сигналдар каверналар арқылы өткенде өзгерістер болады, содан кейін олардың тереңдігін, өлшемдерін, пішінін және басқа сипаттамаларын анықтау үшін талданады.
"КМ-2" каверномері арқылы алынған деректерді түсіндіру үшін әртүрлі әдістер мен алгоритмдер қолданылады. Мысалы, шағылысқан сигналдардың амплитудасы мен кідіріс уақытын талдауға, сондай-ақ шағылысу индекстері мен амплитудалық коэффициенттерді өлшеуге болады. Бұл параметрлер кавернаның өлшемдері мен тереңдігін бағалауға, сондай-ақ оның құрылымдық ерекшеліктерін бағалауға мүмкіндік береді.
Бидайық кен орнында "КМ-2" кавернометрін қолдану кенді кен орындарының қалыптасуы мен орналасуына байланысты болуы мүмкін жерасты каверналары мен бос жерлерді зерттеуге мүмкіндік береді. Алынған мәліметтер кен орнының геологиялық модельдерін құру, Ұңғымаларды бұрғылау үшін оңтайлы орындарды анықтау, тау жыныстарының геомеханикалық қасиеттерін бағалау және өндіру жұмыстарын жоспарлау үшін пайдаланылуы мүмкін.
Алайда, "КМ-2" кавернометрімен алынған мәліметтерді түсіндіру мамандандырылған Білім мен тәжірибені қажет ететіндігін атап өткен жөн. Алынған нәтижелерді талдау мен түсінуді геофизиктер мен кен специалист саласындағы мамандар жүргізуі керек.
Осылайша, "КМ-2" каверномері Бидайық кен орнын қоса алғанда, кенді пайдалы қазбалар кен орындарындағы каверналар мен бос жерлерді зерттеудің тиімді құралы болып табылады. Оны пайдалану кавернаның геометриясы мен сипаттамалары туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл кен орнының геологиялық құрылымын дәлірек түсінуге және өндіру операцияларын оңтайландыруға ықпал етеді.
Каверномер, атап айтқанда "КМ-2" моделі-үңгірлер, шахталар, Бос орындар, қуыстар және басқа да геологиялық ауытқулар сияқты жер асты кеңістіктеріндегі кавернозды түзілімдерді зерттеу үшін қолданылатын мамандандырылған геофизикалық құрал. Ол бос орындардағы сигналдардың өту уақытын өлшеу және олардың геометриялық сипаттамаларын анықтау принципіне негізделген.
Каверномердің жұмыс принципі келесі қадамдарда:
1. Сигнал шығару: Каверномер электромагниттік немесе акустикалық сигналдарды шығарады және оларды зерттелетін бос орынға немесе қуысқа шығарады.
2. Рефлексияны тіркеу: сигналдар бос қабырғаларға жеткенде, олар кері шағылысады және каверномерде орналасқан қабылдау датчиктеріне түседі.
3. Өту уақытын өлшеу: Каверномер сигналдың көзден қабылдағышқа өту уақытын өлшейді. Бұл уақыт каверномер мен бос қабырғалар арасындағы қашықтыққа пропорционалды.
4. Деректерді талдау: сигналдардың өту уақыты туралы алынған мәліметтер талданады және бос орын мөлшері мен формасын анықтау үшін өңделеді. Бұл сигналдар мен олардың өту уақытына негізделген үш өлшемді бос модель құруды қамтуы мүмкін.
5. Нәтижелерді визуализациялау: бос өлшемдер мен пішіндер туралы ақпарат графикалық немесе сандық ақпарат ретінде көрсетіледі, оны әрі қарай талдау және зерттеу үшін пайдалануға болады.

7-сурет: Құрылғының орналасуы

3.3 "Кура-2"гамма белсенділігін өлшеуге арналған ұңғыма аспабы


"Кура-2" гамма-белсенділігін өлшеуге арналған ұңғыма аспабы пайдалы қазбалар кен орындарындағы ұңғымалардағы гамма-сәулеленуді өлшеу үшін қолданылатын мамандандырылған геофизикалық құрал болып табылады. Ол тау жыныстарындағы радиоактивті элементтердің құрамы туралы ақпарат алуға және ұңғымалардың геологиялық сипаттамаларын анықтауға арналған.


"Кура-2" ұңғыма құрылғысының жұмыс принципі келесі кезеңдерге негізделген:
1. Ұңғымаға енгізу: құрылғы ұңғыманың ішіне ұңғымадан төмен түсетін кабель немесе құрылғы арқылы орнатылады. Ол деректерді бақылайтын және тіркейтін бетіндегі арнайы өлшеу жабдықтарына қосылуы мүмкін.
2. Гамма-сәулеленуді өлшеу: "Кура-2" Ұңғыма аспабы тау жыныстарында радиоактивті элементтер шығаратын гамма-сәулеленуді тіркейтін гамма-детектормен жабдықталған. Детектор әдетте құрылғының төменгі жағында орналасқан және ұңғыма қабырғаларына бағытталған.
3. Деректерді жазу және талдау: құрылғы ұңғыманың әртүрлі тереңдігінде гамма-сәулелену деректерін тіркейді. Бұл деректер құрылғының жадына жазылуы немесе одан әрі талдау үшін бетіне берілуі мүмкін. Гамма белсенділігінің өлшенген мәндерін тау жыныстарындағы радиоактивті элементтердің түрі мен құрамын анықтау үшін пайдалануға болады.
4. Нәтижелерді түсіндіру: алынған гамма-белсенділік деректері тау жыныстарының түрлері, кен аймақтарының болуы, геологиялық түзілімдердің шекаралары және радиоактивті элементтердің таралуына байланысты басқа параметрлер сияқты ұңғымалардың геологиялық сипаттамаларын анықтауға көмектеседі.
"Кура-2" гамма белсенділігін өлшеуге арналған ұңғыма құралы тау жыныстарында радиоактивті элементтер шығаратын гамма-сәулеленуді анықтау және өлшеу негізінде жұмыс істейді. Бұл құрылғының жұмыс принципін келесідей сипаттауға болады:
1. Гамма-сәулеленуді анықтау: "Кура-2" ұңғыма құрылғысының ішінде гамма-сәулелік детектор бар, ол әдетте газ толтырылған пропорционалды камера немесе жартылай өткізгіш детектор түрінде болады. Тау жыныстарындағы радиоактивті элементтер шығаратын Гамма-сәулелену ұңғыманың қабырғалары арқылы өтіп, детекторға әсер етеді.
2. Газдың немесе жартылай өткізгіштің иондануы: гамма-кванттар пропорционалды камерадағы газ атомдарымен немесе жартылай өткізгіш материалмен әрекеттескенде атомдар иондалады. Бұл детекторда электр зарядтарының немесе электронды тесік жұптарының пайда болуына әкеледі.
3. Сигналды жинау және күшейту: иондану нәтижесінде пайда болған зарядтар немесе электронды тесік жұптары детектор ішінде жиналып, күшейтіледі. Ол үшін әлсіз сигналдарды күшейтуге және күшті электр импульсін қалыптастыруға көмектесетін электр өрістері немесе күшейткіштер қолданылады.
4. Сигналды өлшеу: күшейтілген гамма-сәулелену сигналы электронды оқу жүйесі арқылы өлшенеді және жазылады. Сигнал сандық түрге ауысып, құрылғының жадына жазылуы немесе одан әрі өңдеу және талдау үшін бетіне берілуі мүмкін.
5. Деректерді түсіндіру: алынған гамма-белсенділік деректерін түсіндіруге және ұңғыма мен кен орнының әртүрлі геологиялық сипаттамаларын анықтау үшін пайдалануға болады. Мысалы, гамма белсенділігінің жоғары мәндері радиоактивті минералдардың немесе кен аймақтарының болуын көрсетуі мүмкін, ал гамма-сәулелену деңгейінің өзгеруі ұңғымадағы тау жыныстарының геологиялық құрылымының немесе құрамының өзгеруін көрсетуі мүмкін.
Осылайша, "Кура-2" ұңғыма құралы ұңғымалардағы гамма-белсенділікті өлшеуге және тау жыныстарындағы радиоактивті элементтердің таралуы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Бұл деректер кен минералдарын зерттеуде маңызды рөл атқарады, өйткені олар геологиялық құрылымдарды, кен аймақтарының болуын және кен орнын игеруге әсер ететін басқа параметрлерді анықтауға көмектеседі.

3.4 "ПКМК"электр каротажына арналған ұңғыма аспабы


"ПКМК" электр каротажына арналған ұңғыма аспабы (шағын каротаж секцияларын бақылау аспабы) кенді пайдалы қазбалар кен орындарында ұңғымаларды электр каротажын жүргізу үшін пайдаланылады. Бұл құрылғының жұмыс принципі ұңғымадағы жыныс қабаттарының электр Өткізгіштігін өлшеу болып табылады. Бұл ақпарат тау жыныстарының қасиеттерін, соның ішінде олардың құрамын, кеуектілігін және сұйықтықпен қанықтылығын анықтауға мүмкіндік береді.


"ПКМК" ұңғыма құрылғысының жұмыс принципін келесідей сипаттауға болады:
1. Ұңғымаға кіріспе: құрылғы ұңғымаға арнайы кабель арқылы енгізіледі. Ол әдетте қызығушылық қабаттарын қамту үшін айтарлықтай тереңдікке түседі.
2. Сигнал генерациясы: "ПКМК" құралы ұңғыма арқылы өтетін және тау жыныстарымен өзара әрекеттесетін электр сигналын шығарады. Құрылғының нақты түріне байланысты Сигнал айнымалы немесе тұрақты ток болуы мүмкін.
3. Сигналды өлшеу: тау жыныстары арқылы сигнал өткен кезде олардың электрлік поляризациясы немесе электр өткізгіштігінің өзгеруі орын алады. "ПКМК" құралы жыныс қабаттарының өткізгіштігімен байланысты электр сигналының өзгеруін өлшейді.
4. Деректерді тіркеу: өткізгіштік туралы өлшенген деректер электронды оқу жүйесінің көмегімен жазылады және тіркеледі. Олар ұңғыманың тереңдігіне байланысты өткізгіштіктің өзгеруін көрсететін графиктер немесе кестелер түрінде ұсынылуы мүмкін.
5. Деректерді түсіндіру: тау жыныстарының өткізгіштігі туралы алынған мәліметтерді тау жыныстарының түрі, судың немесе басқа сұйықтықтың қанықтылығы, кеуектілігі және өткізгіштігі сияқты параметрлерді анықтау үшін түсіндіруге болады. Бұл ұңғыма мен кен орнының геологиялық сипаттамаларын бағалауға, сондай-ақ кенді пайдалы қазбаларды игеру және пайдалану бойынша одан әрі іс-қимылдар туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Осылайша, "ПКМК" ұңғымалық құралы физикалық өрістерді зерттеу және кен пайдалы қазбалар кен орындарындағы ұңғымалардағы тау жыныстарының сипаттамаларын анықтау үшін маңызды құрал болып табылады. Бұл тау жыныстарының құрамы, кеуектілігі және қанықтылығы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл кен орындарын жобалау мен пайдалануда үлкен маңызға ие.
"ПКМК" электр каротажына арналған ұңғыма аспабы (шағын каротаж секцияларын бақылау аспабы) ұңғымалардағы жыныс қабаттарының электр өткізгіштігін өлшеуге арналған. Ол ұңғымалар мен кен орындарының геологиялық сипаттамалары туралы ақпарат алу үшін электрлік каротаж принципін қолданады.
"ПКМК" ұңғыма құрылғысының жұмыс принципі ұңғыма арқылы электр тогының өтуіне және жыныс қабаттарының өткізгіштігінің өзгеруін тіркеуге негізделген. Міне, осы құралды пайдалану кезіндегі әрекеттердің егжей-тегжейлі реттілігі:
1. Аспапты дайындау: "ПКМК" аспабы Орталық электродтан және Орталық электродтың айналасына орналастырылған бүйірлік электродтар массивінен тұрады. Бұл электродтар өлшеу және тіркеу жабдықтарына қосылған. Ұңғымаға кіріспес бұрын, құрылғы жұмыс қабілеттілігі тексеріліп, қажетті өлшеу параметрлері үшін конфигурациялануы керек.
2. Аспапты ұңғымаға енгізу: дайындалғаннан кейін аспап ұңғымаға кабель немесе кабель арқылы түсіріледі. Ол жыныс қабаттарының Өткізгіштігін өлшеу қажет болатын ұңғыманың қызығушылық аймақтарына жетеді.
3. Электр тогының генерациясы: құрылғы қажетті тереңдікке жеткенде, ол Орталық электрод арқылы келетін электр тогын тудырады. Бұл ток құрылғының айналасында таралады және тау жыныстарымен әрекеттеседі.
4. Өткізгіштікті өлшеу: құрылғының бүйірлік электродтары токтың жыныс қабаттарымен әрекеттесуінен туындаған электр өрісінің өзгеруін тіркейді. Бұл өзгеріс жыныс қабаттарының өткізгіштігіне байланысты, бұл өз кезегінде олардың құрамына, кеуектілігіне және сұйықтықтың қанықтылығына байланысты.
5. Деректерді тіркеу: өлшенген өткізгіштік мәндері Электронды жабдықтың көмегімен тіркеледі және жазылады. Олар ұңғыма бойындағы өткізгіштіктің өзгеруін көрсететін графиктер немесе кестелер түрінде ұсынылуы мүмкін.
6. Деректерді түсіндіру: алынған мәліметтерді тау жыныстарының түрі, олардың кеуектілігі, өткізгіштігі және сұйықтықтың қанықтылығы сияқты ұңғыманың геологиялық сипаттамалары туралы ақпарат алу үшін түсіндіруге болады. Бұл геологтар мен инженерлерге кен орнының геологиялық құрылымын жақсы түсінуге және ұңғымаларды жоспарлау мен пайдалану кезінде шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
"ПКМК" ұңғыма аспабы физикалық өрістерді зерттеу және кен пайдалы қазбалар кен орындарындағы ұңғымалардағы тау жыныстарының сипаттамаларын анықтау үшін маңызды құрал болып табылады. Бұл тау жыныстарының құрамы, кеуектілігі және қанықтылығы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл кен орындарын жобалау мен пайдалануда үлкен маңызға ие.
3.5 Тіркеу аппаратурасы "Вулкан" цифрлық станциясы

Тіркеу аппаратурасы "Вулкан" цифрлық станциясы кен пайдалы қазбалар кен орындарындағы физикалық өрістерді зерттеу кезінде алынған деректерді жинауға, өңдеуге және талдауға арналған заманауи және қуатты құрылғы болып табылады. Ол зерттеу процесінде маңызды рөл атқарады және кен орнының геологиялық құрылымы мен сипаттамалары туралы құнды ақпарат алуға мүмкіндік береді. (8-сурет)


"Вулкан" цифрлық станциясының жұмыс принципі электромагниттік датчиктер, сейсмикалық датчиктер, магнитометрлер және басқалар сияқты әртүрлі геофизикалық құрылғылардан сигналдарды жинауға және өңдеуге негізделген. Міне, вулкан сандық станциясының негізгі сипаттамалары мен функциялары:
1. Деректерді жинау: "Вулкан" цифрлық станциясы кен орнында орнатылған бірнеше геофизикалық аспаптардан бір уақытта деректерді жинау мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Ол әр құрылғыдан сигналдар алады және оларды әрі қарай өңдеу үшін тіркейді.
2. Деректерді өңдеу: жиналған деректер сүзу, күшейту, іріктеу және басқа математикалық операцияларды қамтитын өңдеу процесінен өтеді. Сандық станция күрделі алгоритмдерді жүргізуге және деректерді жоғары дәлдікпен талдауға мүмкіндік беретін қуатты есептеу мүмкіндіктеріне ие.
3. Деректерді визуализациялау және талдау: өңделген деректер дисплейге немесе компьютер мониторына графиктер, диаграммалар немесе карталар түрінде көрсетіледі. Бұл зерттеушілерге ақпаратты визуалды түрде талдауға және кен орнындағы физикалық өрістерге қатысты заңдылықтарды, трендтерді және ауытқуларды анықтауға мүмкіндік береді.
4. Деректерді сақтау: "Вулкан" сандық станциясы үлкен көлемдегі ақпаратты сақтауға және сақтауға мүмкіндік беретін деректер қоймаларымен жабдықталған. Бұл деректерді кейінгі талдау және болашақта оларға қол жеткізу мүмкіндігі үшін маңызды.
5. Деректерді беру: қажет болған жағдайда Сандық станция деректерді қашықтағы компьютерге немесе серверге әрі қарай талдау немесе бірлесіп жұмыс жасау үшін жібере алады.
"Вулкан" цифрлық станциясы деректерді жинау мен өңдеуде жоғары дәлдік пен сенімділікке ие, бұл оны кен пайдалы қазбаларын зерттеуде тиімді құралға айналдырады. Оны қолдану кен орнының құрылымы мен қасиеттері туралы егжей-тегжейлі ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл геологтар мен инженерлерге кен орнын жоспарлау және пайдалану кезінде негізделген шешімдер қабылдауға көмектеседі.

8-сурет: "ВУЛКАН"каротаж тіркеушісі

4 Еңбекті қорғау және экология


4.1 Еңбекті қорғау


Тіркеу аппаратурасы "Вулкан" цифрлық станциясы кен пайдалы қазбалар кен орындарындағы физикалық өрістерді зерттеу кезінде алынған деректерді жинауға, өңдеуге және талдауға арналған заманауи және қуатты құрылғы болып табылады. Ол зерттеу процесінде маңызды рөл атқарады және кен орнының геологиялық құрылымы мен сипаттамалары туралы құнды ақпарат алуға мүмкіндік береді.


"Вулкан" цифрлық станциясының жұмыс принципі электромагниттік датчиктер, сейсмикалық датчиктер, магнитометрлер және басқалар сияқты әртүрлі геофизикалық құрылғылардан сигналдарды жинауға және өңдеуге негізделген. Міне, вулкан сандық станциясының негізгі сипаттамалары мен функциялары:
1.Деректерді жинау: "Вулкан" цифрлық станциясы кен орнында орнатылған бірнеше геофизикалық аспаптардан бір уақытта деректерді жинау мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Ол әр құрылғыдан сигналдар алады және оларды әрі қарай өңдеу үшін тіркейді.
2.Деректерді өңдеу: жиналған деректер сүзу, күшейту, іріктеу және басқа математикалық операцияларды қамтитын өңдеу процесінен өтеді. Сандық станция күрделі алгоритмдерді жүргізуге және деректерді жоғары дәлдікпен талдауға мүмкіндік беретін қуатты есептеу мүмкіндіктеріне ие.
3.Деректерді визуализациялау және талдау: өңделген деректер дисплейге немесе компьютер мониторына графиктер, диаграммалар немесе карталар түрінде көрсетіледі. Бұл зерттеушілерге ақпаратты визуалды түрде талдауға және кен орнындағы физикалық өрістерге қатысты заңдылықтарды, трендтерді және ауытқуларды анықтауға мүмкіндік береді.
4.Деректерді сақтау: "Вулкан" сандық станциясы үлкен көлемдегі ақпаратты сақтауға және сақтауға мүмкіндік беретін деректер қоймаларымен жабдықталған. Бұл деректерді кейінгі талдау және болашақта оларға қол жеткізу мүмкіндігі үшін маңызды.
5.Деректерді беру: қажет болған жағдайда Сандық станция деректерді қашықтағы компьютерге немесе серверге әрі қарай талдау немесе бірлесіп жұмыс жасау үшін жібере алады.
"Вулкан" цифрлық станциясы деректерді жинау мен өңдеуде жоғары дәлдік пен сенімділікке ие, бұл оны кен пайдалы қазбаларын зерттеуде тиімді құралға айналдырады. Оны қолдану кен орнының құрылымы мен қасиеттері туралы егжей-тегжейлі ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл геологтар мен инженерлерге кен орнын жоспарлау және пайдалану кезінде негізделген шешімдер қабылдауға көмектеседі.
4.2 Экология

Экология Бидайық кен орындарында кен пайдалы қазбаларын зерттеуде маңызды рөл атқарады, өйткені ол қоршаған ортаны сақтаумен, кен өндіру мен пайдаланудың табиғи ресурстарға, сондай-ақ адам денсаулығы мен биологиялық әртүрлілікке әсерін бақылаумен байланысты.


Кен пайдалы қазбаларын зерттеудегі физикалық өрістерді зерттеу контекстінде экологияны бірнеше аспектілерден қарастыруға болады:
1.Кен пайдалы қазбаларын өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсері: кен жұмыстары атмосфераға, суға және топыраққа әртүрлі ластаушы заттардың бөлінуіне әкелуі мүмкін. Бұл ауаның, су ресурстарының және жер жамылғысының сапасына теріс әсер етуі мүмкін. Физикалық өрістерді зерттеу қоршаған ортаға осындай әсерлерді бақылауды және талдауды қамтуы мүмкін.
2.Тәуекелдерді бағалау және болжау: физикалық өрістерді зерттеу тәуекелдерді бағалауға және кен өндірудің ықтимал теріс салдарын болжауға көмектеседі. Бұл қоршаған ортаға әсерді азайту стратегиялары мен шараларын әзірлеуге және тиісті сақтық шараларын қабылдауға мүмкіндік береді.
3.Экологиялық тұрақты өндіру әдістерін әзірлеу: физикалық өрістерді зерттеу қоршаған ортаға теріс әсерді барынша азайтатын өндіру әдістерін әзірлеу және жақсарту үшін пайдаланылуы мүмкін. Бұл өндіріс процестерін оңтайландыруды, қалдықтарды тазарту және кәдеге жарату технологияларын енгізуді және энергия тиімділігін арттыруды қамтуы мүмкін.
4.Мониторинг және бақылау: физикалық өрістерді зерттеу Бидайық кен орындарындағы қоршаған ортаның жай-күйін бақылау және бақылау жүйелеріне негіз бола алады. Бұл ықтимал экологиялық мәселелерді уақтылы анықтауға және оларға жауап беруге, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау нормалары мен талаптарының орындалуын бақылауға мүмкіндік береді.
5.Әлеуметтік жауапкершілік және қоғамдық өзара іс-қимыл: Бидайық кен орындарында физикалық өрістерді зерттеу және кенді пайдалы қазбаларды өндірудің экологиялық аспектілері де әлеуметтік аспектілерге және жергілікті тұрғындармен өзара әрекеттесуге назар аударуды талап етеді. Жобаларды әзірлеу және іске асыру кезінде ақпараттық жұмыс, оқыту және кеңес беру, сондай-ақ жергілікті тұрғындардың пікірлері мен мүдделерін ескеру маңызды.
Осылайша, Экология Бидайық кен орындарында кенді пайдалы қазбаларды зерттеуде маңызды рөл атқарады және экологиялық аспектілерді есепке алу оларды зерттеу мен пайдаланудың ажырамас бөлігі болып табылады.
Қорытынды

Бидайық кен орындарында кенді пайдалы қазбаларды зерттеу кезінде физикалық өрістерді зерттеу мүмкіндіктерін зерттеу барысында осы салада қолданылатын әртүрлі әдістер мен құралдар қарастырылды. Осы әдістер мен құрылғыларды талдау кенді пайдалы қазбалардың қасиеттері мен жай-күйі, сондай-ақ қоршаған орта параметрлері мен өндіру жағдайлары туралы құнды ақпарат алуға мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижесінде келесі тұжырымдар жасауға болады:


1.Өздігінен поляризация әдісі кен орнының геологиялық құрылымы мен кен аймақтарының сипаттамалары туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Ол зерттеу аймағындағы электр өрісінің өзгеруін өлшеуге негізделген.
2.Инклинометрия ұңғымалардың көлбеу бұрышын анықтау әдісі болып табылады және кен аймақтарының бағдары мен геометриялық параметрлерін анықтауға көмектеседі. "ИЭМ-36-80/20" инклинометрі сияқты инклинометрлерді қолдану дәл және сенімді деректерді қамтамасыз етеді.
3.Кавернометрия, радиотолқынды интерференция принциптерін қолдана отырып, кен орындарындағы қуыстардың, соның ішінде үңгірлер мен үңгірлердің өлшемдері мен көлемін анықтауға мүмкіндік береді. "КМ-2" кавернометрі жоғары дәлдік пен сезімталдыққа ие.
4.Гамма-сәулелік каротаж әдісі тау жыныстары шығаратын гамма-сәулеленуді өлшеуге негізделген. Бұл геологиялық түзілімдердің тығыздығы мен құрамын бағалауға мүмкіндік береді. "Кура-2" гамма белсенділігін өлшеуге арналған ұңғыма құралы дәл өлшеуді және жоғары ажыратымдылықты қамтамасыз етеді.
5.Көрінетін кедергінің электрлік әдістері тау жыныстарының электрлік қасиеттерін бағалау және әртүрлі тау жыныстары арасындағы интерфейстерді анықтау үшін қолданылады. "ПКМК" электр каротажына арналған аспап электр кедергісінің тік және көлденең таралуы туралы деректерді алуға мүмкіндік береді.
6.VP-SG-жер асты құрылымдарының физикалық қасиеттерін зерттеуге және кен аймақтарының болуын анықтауға мүмкіндік беретін жоғары жиілікті сейсмикалық барлау әдісі. "Вулкан" цифрлық станциясының тіркеу аппаратурасын пайдалану өлшеу кезінде жоғары дәлдік пен сезімталдықты қамтамасыз етеді.
7.ZSBZ әдісі жердегі магнит өрісін өлшеу арқылы жер қыртысы мен геологиялық құрылымдардың қасиеттерін бағалауға мүмкіндік береді. Ол пайдалы қазбалар кен орындарын іздеу үшін қолданылады. "ZSBZ-3 зонды" ұңғыма құрылғысы дәл өлшеуді және жоғары ажыратымдылықты қамтамасыз етеді.
Бидайық кен орындарында осы әдістер мен аспаптарды кешенді қолдану кен пайдалы қазбаларының геологиялық құрылымы, қасиеттері және қоршаған орта туралы жан-жақты ақпарат алуға мүмкіндік береді. Бұл барлау және өндіру процесін оңтайландыруға, ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыруға және қоршаған ортаға теріс әсерді азайтуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, кен орындарын зерттеу және пайдалану кезінде еңбекті қорғау және экология аспектілерін ескеру қажет.
Осылайша, физикалық өрістерді зерттеу және заманауи әдістер мен құралдарды қолдану Бидайық кен орындарында кен пайдалы қазбаларын зерттеуге, сондай-ақ еңбекті қорғау және экология аспектілерін ескере отырып, зерттеу, барлау және өндіру процестерін оңтайландыруға айтарлықтай мүмкіндіктер береді.

Әдебиеттер тізімі





  1. Карлин, В. Я. Метод самопроизвольных полей. М.: Недра, 1989.

  2. Бардышев, И. И. Метод самопроизвольных полей в геологии. М.: Недра, 1979.

  3. Демидов, Ю. П. Инклинометрия и комплексная геологическая интерпретация скважинных исследований. М.: Недра, 1987.

  4. Баталов, Ю. Ю. Метод инклинометрии при бурении скважин. М.: Недра, 2008.

  5. Башкатов, В. Г., и др. Кавернометрия. М.: Недра, 1986.

  6. Зайцев, В. В., и др. Кавернометрия в геологии. М.: Недра, 1988.

  7. Жуков, В. Ф. Методы гамма-каротажа. М.: Недра, 1981.

  8. Коллектив авторов. Электрокаротаж при бурении скважин. М.: Недра, 1988.

  9. Арефьев, И. П., и др. Электрокаротаж скважин. М.: Геос, 2008.

  10. Коллектив авторов. Законодательные и нормативные акты по охране труда и экологии в горнодобывающей промышленности.

  11. Smith, R.T. (2007). Self-Potential Methods. In: Treatise on Geophysics, Volume 2, Pages 475-502.

  12. Telford, W.M., Geldart, L.P., & Sheriff, R.E. (1990). Applied Geophysics. Cambridge University Press.

  13. Bell, B. (2007). Borehole Inclinometry. In: Treatise on Geophysics, Volume 2, Pages 81-105.

  14. Nieuwenhuis, G.J., & Van Schilfgaarde, R. (1996). Borehole Inclinometry. Elsevier.

  15. Pánek, T., & Zajíček, O. (2015). Cave Detection Using Geophysical Methods: A Review. Geosciences, 5(4), 338-352.

  16. Hack, R., & Goodwin, L. (2012). Geophysical Methods for Karst Studies. In: Treatise on Geophysics, Volume 11, Pages 391-425.

  17. Nuwong, N., & Kasemsiri, P. (2017). Gamma Ray Logging for Geological Applications: Principles, Interpretation, and Integration. Journal of Applied Geophysics, 145, 61-76.

  18. Ellis, D.V., & Singer, J.M. (2007). Natural Gamma Ray Spectrometry. In: Treatise on Geophysics, Volume 2, Pages 437-474.

  19. Nabighian, M.N. (1984). Electromagnetic Methods in Applied Geophysics: Theory. Society of Exploration Geophysicists.

  20. Reynolds, J.M. (1997). An Introduction to Applied and Environmental Geophysics. Wiley.

  21. Dobróka, M., & Novotný, J. (2007). Seismic Reflection Methods. In: Treatise on Geophysics, Volume 2, Pages 21-80.

  22. Sheriff, R.E., & Geldart, L.P. (1995). Exploration Seismology. Cambridge University Press.

  23. Blakely, R.J. (1996). Potential Theory in Gravity and Magnetic Applications. Cambridge University Press.

  24. Hinze, W.J., Von Frese, R.R.B., & Saad, A.H. (2013). Gravity and Magnetic Exploration: Principles, Practices, and Applications. Cambridge University Press.




жүктеу/скачать 1,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:



©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет
Lessons
Curriculum vitae
Documents