Автоматтандыру жүйесін ендірудің экономикалық тиімділігін

57 

 

3.4 кесте – Зертханалық стендті автоматтандыру жүйесіне кеткен капиталдық 

шығындар  мен эксплуатациялық шығындар 

Автоматтандыру жүйесін құруға кеткен капиталдық шығындар 

Автоматтандыру құралдарына  кеткен шығындар: 

С

ескерілм.құр.

  

53 550 

С

жалпы

  

1 700 000 

Құрылғылардың монтажына кеткен шығындар: 

С

монт.

  

425 000 

Капиталдық шығындар: 

K

а.ж.құр.

  

3 604 285,5 

Автоматтандыру жүйесін эксплуатациялауға кеткен шығындар 

Есептеу техникасына кеткен амортизациялық аударылымдар: 

А

ет.

  

350 000 

Төменгі 

деңгей 

құрылғыларына 

кеткен 

амортизациялық 

аударылымдар: 

А

өлшеу құр

 

49 417 

А

құр.

  

31 842,5 

А

бөқ

  

81 259,5 

А

жалп.

  

431 259,5 

Автоматтандыру құралдарының ағымдық жөндеу жұмысына кеткен 

шығыны: 

С

ағым.ж.ж.

  

90 107,1375 

 Автоматтандыру  жүйесінің  құрылғыларын  жабдықтауға  кеткен 

шығындар: 

С

құр.ж.

  

82 898,5665 

Электроэнергияға кеткен шығын: 

С

эл.э.

  

105 753,6 

С

эк.

 

710 018,804 

 

Салыстырмалы  экономикалық  тиімділікті  есептеу  кезінде  келесі 

шарттарды сақтау керек: 

-

 

жоба  бойынша  қарастырылып  отырған  нұсқалар  біртұтас  өндіріс 

көлемін,  өнім  сапасын  немесе  жобаның  мақсатын  (жылдамдық,  қуаты, 

сенімділік) анықтайтын өндірістік басқа параметрлерді қамтамасыз ету керек; 

-

 

барлық  нұсқалар  жобаны  жүзеге  асыру  мерзімімен  сәйкес  болуы 

керек; 

-

 

әрбір  нұсқаны  қолданудың  мақсатқа  лайықтылығын  экономикалық 

негіздеу  бірыңғай  техника-экономикалық  есептеу  әдістерімен  жүргізілуі 

керек; 

58 

 

-

 

барлық  нұсқалар  пайдаланудық  бірыңғай  экологиялық  нормасын, 

қауіпсіздік  техникасы  мен  еңбекті  қорғауға  бірыңғай  талаптарды  және  басқа 

да өндірісті ұйымдастырудың нормативтік актілерін қамтамасыз етуі қажет. 

СС-да  АBB  компаниясының  контроллері  орнатылған.  Сондай-ақ 

автоматтандыру  жүйесінде  орнатылған  құрылғыларды    есепке  ала  отырып, 

өндірістік пайдалану шығындары мен капитал салымдарын есептейміз. 

Келтірілген  құрылыстық  -  пайдалану  шығындары  келесі  формуламен 

есептеледі:  

С

келтр.

=С

эк.

+Е

н

*K

а.ж.құр.                                                           

(3.15)

                                      

 

 

Мұндағы  С

келтр. 

-  келтірілген  нұсқаның  құрылыстық-пайдалану 

шығындары; 

    Е

н 

- нормативтік тиімділік коэффициенті. 

Автоматтандыру  құралдарын  ендіруге  кететін  капиталдық 

салымның экономикалық  тиімділігінің нормативті коэффициенті 0,2-ге тең 

деп  алатын  болсақ  құрылған  автоматтандыру  жүйесінің  құрылыстық  - 

пайдалану шығыны: 

 

С

келт.

= 313020,208 + 0,2 * 1519096=616 839,408 

 

 Зертханалық 

стендте  орнатылған    автоматтандыру  жүйесінің 

құрылыстық-пайдалану шығыны: 

 

С’

келт.

= 710 018,804+0,2*3 604 285,5=1 430 875,9 

 

С

келт.

<С’

келт.                                                                               

(3.16)

                                              

 

Екі  жүйенің  құрылыстық-пайдалану  шығындарын  салыстыру  арқылы 

құрылған  автоматтандыру  жүйесінің  тиімді  екенін  байқауға  болады.    Демек, 

ендірілетін жүйені эксплуатацияға ұсынуға болады.  

Қорытындылай  келе  экономикалық  бөлімінде  зертханалық  стендке 

автоматтандыру  жүйесін  құруға  кеткен  құрылғылар  мен  оның  жұмысын 

атқаруға шыққан шығындар есептеледі. Маркетинг жоспарында бұл жасалған 

стендті  басқа  да  АСУТП  мамандығы  бойынша  оқытатын  оқу  орындарында 

ұсынуға  болады.  Экономикалық  бөлімінде  ең  басты  есепке  алатын  ол 

қардылық жоспар бойынша капиталдық шығындарды есептей аласын. Мұнда 

ең  бірінші  автоматтандыру  жүйесін  құруға  кеткен  капиталдық  шығындар 

есепке  алынады,  оларға  жататындар:  оқытушылардың  еңбек  ақысы, 

автоматтандыру  құралдарына  кеткен  шығындар,  АВВ  фирмасының  есептеу 

техникасының амортизациялық норма көлемі есептелді, және автоматтандыру 

жүйесінің ендірудің экономикалық тиімділігі есептелді.  

Есептеу  нәтижесіне  келетін  болсақ,  шығындарын  салыстыру  арқылы 

автоматтандыру жүйесінің тиімді екенін байқауға болады. 

 

59 

 

4 Өміртіршілік қауіпсіздігі 

 

 4.1 Жұмыстың шарттарын анализдеу 

 

Дипломдық  жоба  сұйықтықтардың  динамикалық  қасиеттерін  өлшеуге 

арналған 

автоматтандырылған 

зертханалық 

стенді 

қарастырылады.  

 

Қоршаған  орта  сипаттамасы  бойынша  мұндай  қондырғылар  бөлмелері 

жоғарғы ылғалды бөлме болып келеді. 

Зертханалық  оқу  сыныбында  отқа  және  жарылысқа  қауіпсіз  болып 

келеді, себебі сыныпта отқа және жарылысқа қауіпті заттар не газ қосындысы 

жоқ.  Студенттерге  жұмыс  істеуге  қолайлы  орын  жасау,  олар  зертханалық 

сыныпты дурыс жарықтандыру маңызды шарттар болып келеды.  

Осыған  байланысты  мен  өз  жұмысымда  өміртіршілік  қауіпсіздігінің 

мына шараларын қарастырдым: 

1) өндірістік жарықтандыру соның ішінде:  

 

     - табиғи жарықтандыру және есептеуі; 

     - жасанды жарықтандыру және есептеуі; 

2) ауаны кондиционерлеудің есептеу жүйесі. 

Қарастырылып отырған зертханалық стендінің орналасқан жері Алматы 

қаласы, Байтұрсынов – Ғабдуллин көшелерінің қиылысы, Алматы Энергетика 

және Байланыс Университетінің қабырғасында, оқу сыныбында орналасқан. 

А – корпусы Инженерлік кибернетика кафедрасы, 432 кабинет. 

Дипломдық  жоба  оқу  сыныбы  болғандықтан,  мұғалімдер  сабақтарын 

өтіп,  студенттер  зертханалық    жұмыстарын  жасайды.  Соған  байланысты 

сыныптағы адамдар саны 25-тей болуы тиіс. 

Инженерлік кибернетика кафедрасының жұмыс істеу уақыты 8.20 дан – 

18.10 дейін. Белгіленген уақыт бойынша тәртіппен жұмыс жасайды. 

Дипломдық жоба зертханалық стенд болғандықтан, онда 220 В тоқ өрісі 

бар. Студенттер жұмысқа мұғалім рұқсатымен, яғни қадағалауымен жұмысқа 

кірісе алады. Жұмыс категориясы – организмнің жалпы энергия жұмсау негізінде 

жұмыстардың ауырлық бойынша жеңіл түріне кіреді. 

Микроклимат жер бетінің  шағын  аймағына  және  қоршаған  ортаға  ғана 

тән  климат  болып  табылады.  Дипломдық  жобада  оқу  сыныптың 

микроклиматы  25

o

C  көрсетіп,  сыныпқа  жарық  сәулесі  жақсы  түсуі 

қарастырылған.  Ылғалдылық  аса  қатты  жоқ.  Микроклиматтың  дұрыс  болуы 

өте  маңызды  мәселенің  бірі  болып  табылады.  Сондықтан  сыныптағы 

климаттың  дұрыс  болуы  студенттер  мен  оқытушыларды  дұрыс  жұмыс 

жасауына тигізер әсері зор. 

Табиғи жарықтандыру болмағанда немесе жеткіліксіз болғанда жасанды 

жарықтандыру  қолданылады,  қыздырмалық  шам,  жоғары  және  төмен 

қысымды  газоразрядтық  шамдар,  жазық  және  саңылаулы  жарықжолдар 

ретінде  жарықтың  осындай  көздері  іске  асырылады.  Дипломдық  жобада  екі 

жарықтандыруды да қарастырып өтеміз. 

60 

 

Өрт қауіпсіздігі – бұл өрт болу мүмкіндігін болдырмау және оның пайда 

болған кезінде адамдарға, құрылыс және материалдық құндылықтарға өрттің 

қауіпті  факторларының  жағымсыз  әсерлерін  жою  үшін  қажетті  шараларды 

қолдану болып саналады. Өрт сөндіру құралдары негізінен 2-ге бөлінеді:  

          -  қол  көмегімен  жұмыс  істейтін  құралдар  (құм  салынған  жәшіктер, 

асбест  жабындары,  өртке  қарсы  құрал-саймандары  бар  тақталар;  химиялық 

көпіршікті  от  сөндіргіштер;  ұнтақты  отсөндіргіштер;  көміроттекті 

отсөндіргіштер; хладонды отсөндіргіштер; құрама отсөндіргіштер);  

          -  өртке  қарсы  жүйелер  (сумен  жабдықтау  жүйелері;  көпіршікті 

генераторлар; автоматты сигнал беру құралдарын қолдану арқылы автоматты 

өрт сөндіру жүйелері). Қарастырып отырған оқу сыныбында өрт қауіпсіздігіне 

арналған  шаралар  қолданған.  Өрт  сөндіретін  құралдар  және  щитпен 

қамтылған.  

Электр  тоғының  -  атмосфералық  электр  түйісінің  әсерінен  болатын 

зақым  электр  жарақаты  деп  аталады.  Тоқтың  соғуы-  организмге  термиалық, 

электрлік  және  механикалық  әсерден  туындайтын  күрделі  химиялық-

физикалық  құбылыс.Электр  тоғы  өткен  кезде  зардап  шегушінің  жеке 

түйсінулері әртүрлі: жеңіл соққы, дененің күйіп ашуы, бұлшық еттің құрысуы, 

дірілдеу  туғызуы  мүмкін.  Сондықтан  тоқ  қауіпсіздігі  бойынша  барлық 

шаралар  жасалған.  Тоқ  жүретін  каналдардың  бәрі  арнайы  кабельдер  арқылы 

тартылып, арнайы тоқты қосып-өшіретін щиттер орнатылған 

Шу – амплитудасы және жиілігі әртүрлі болған тербелісті айтамыз. Шу 

дегеніміз  адам  организміне  механикалық  тербелістің  әсер  етуі,  тербелістің 

жиілігіне, интенсивтілігіне және берілу ортасына байланысты болады. Шудың 

адам  организміне  күнділікті  әсер  етуі  кәсіби  ауруларға  әкеледі.  Сонымен 

бірге,  жүйке,  жүрек,  қан  тамыры  жүйесіне,  қан  тамыры  қысымына,  көздің 

көруіне  әсер  етеді.  Шудың  адам  организміне  ұзақ  уақыт  әсер  етуі,  бірнеше 

қолайсыз  жағдайлардың  пайда  болуына  әкеледі:  көру,  есту  мүшелерінің 

жұмысы  төмендеп  қан  қысымы  көтеріледі.  Бұл  зертханалық  стенд  арнайы 

жасақталған шкафта орналасқан, себебі жұмыс жасағанда шу қатты естіледі. 

 

 

 

61 

 

 

 

4.1 сурет  - Оқу сыныбының сызбасы 

1-

 

кондиционер; 2- лампалар; 3- зертханалық стенді; 4- өртсөндіргіш. 

 

 

  4.2 Жарықтандыру 

 

Зертханалық  оқу  сыныбында  еңбек  жағдайы  біріншіден  адамның 

денсаулығы мен жұмысқа деген ынтасын, қабілетін анықтайды. Сондықтан да 

студенттер  жұмыс  жасайтын  ортада  жақсы,  жағымды  еңбек  жағдайы  болу 

керек.  Жұмыс қарқындылығын арттыру, студенттердің жақсы жұмыс жасауы 

үшін жарықтың болуының маңызы зор екені мәлім.  

Табиғи жарықтандыру болмағанда немесе жеткіліксіз болғанда жасанды 

жарықтандыру  қолданылады,  қыздырмалық  шам,  жоғары  және  төмен 

қысымды  газоразрядтық  шамдар,  жазық  және  саңылаулы  жарықжолдар 

ретінде жарықтың осындай көздері іске асырылады. 

Көздің шаршаған дәрежесі заттарды көру әсерінен ілесетін процестердің 

кернеулігіне  байланысты  болады.Сондай  процестерге  көруге  икемделу, 

үйлесу және бейімделу жатады. 

Еңбектің  қолайлы  жағдайларын  жасау  үшін  өндірістік  жарықтандыру 

келесі талаптарға тиісті жауап беру қажет: 

-  жұмыс  орындағы  жарықтың  «Табиғи  және  жасанды  жарықтандыру. 

Жалпы  талаптар»  2.04-05-2002  ҚР  СНиП  бойынша  орындалатын  жұмыстың 

сипаттамасына сәйкес  болу қажет; 

-  жұмысшы  беттердегі  және  қоршаған  кеңістік  шектеріндегі  жарықтың 

мүмкіндігінше бірқалыпты таралу қажет; 

62 

 

- жұмыс бетінде айқын көлеңкелер болмау қажет; 

-  түсті  дұрыс  тарату  үшін  қажетті  жарықтың  қажетті  спектралдық 

құрамын жарықтандыру қамтамасыз ету  қажет; 

- жарықтандыру жүйесі басқа зиянды факторлардың көзі болмау қажет, 

сондай-ақ электрге және өртке қауіпсіз болу қажет. 

Жарықтандыру,  талаптары  және  есептеудің  тәсілдері.  Жалпы  айтқанда 

адам ақпаратты көзі арқылы 80-90% алады. Алған ақпараттың сапасы әсіресе 

жарықталуынан  байланысты  –  жеткіліксіз  жарықталу  болған  кезде  тек  көзі 

ғана шаршамай, ағзасы толығымен шаршайды. Қалыпсыз жарықталуда нашар 

жарықтандырылған  қауіпті  аумақтар,  жарық  көздерінен  және  олардың 

сәулелерінен  зақымданулар  пайда  болады,  олардың  айқын  көлеңке, 

жұмысшылардың көруін нашарлатады да бағдарын толығымен жояды, еңбек 

өнімділігі төмендейді де өнімнің брактары көбейеді. 

 

        4.2.1 Табиғи  жарықтандыру 

 

Табиғи  жарықтандыру  терезе  (бүйірлік  жарықталу),  жарық  шамдары 

арқылы  немесе  құрамды  (терезе  және  шам  арқылы  бір  уақытта)  іске 

асырылады.    Табиғи  жарықтандыру  табиғи  жарықтандыру  еселеуіші  (ТЖЕ) 

арқылы 

сипатталады. 

Қабырғалық 

табиғи 

жарықтандыру 

кезінде 

жарықтандыратын терезе саңылауының ауданы есептеледі 

Зертханалық оқу сыныбының өлшемдері:  ұзындығы: L=14 м;  

                                                                           ені: В=8 м;  

                                                                           биіктігі: H=4 м;  

Еден  деңгейінен  жоғары  жұмыстық  беттің  биіктігі  1,2  м,  терезелер  1  м 

биіктіктен басталады, терезе биіктігі 3 м.  

 

 

4.2.2 Табиғи жарықтандыруды есептеу 

 

Қабырғадан   жарықтандыру кезінде жарықтың терезелердің ауданын S

0

, 

TЖЕ қалыптасқан мәндерін қамтамасыз етуін кейіптеме бойынша анықтау 

 

                         

.

100

1

0

0

0

қ

з

зд

н

n

K

K

r

e

S

S

















 

 

 

 

 

(4.1) 

 

Мұндағы S

0 

– бөлмеге жарық түсетін аудан, м

2

; 

                S

n

– бөлме еденінің ауданы, м

2

; 

                e

н

 – ТЖЕ-нің қалыптасқан мәні ; 

                К

з

 - қордың еселеуіші; 

                

0



 -  жарық  өткізудің  жалпы  еселеуіші,  ол  төмендегі  теңдеу 

арқылы анықталады:  

;

4

3

2

1

0



















   

 

63 

 

4.1 кесте - e

н 

 мәні 

Бөлменің түрі 

Қабырғадан түсетін жарық ТЖЕ, % 

Зертханалық оқу сыныбы 

1,2 

 

4.2 кесте - К

з  

мәні 

Бөлменің түрі 

К

з 

Зертханалық  оқу  сыныбы  және  орташа 

дәлдігі ,  ΙΙΙ в 

Шеткі жарықтандыру 

1,2 

 

4.3 кесте - Жарық өткізу еселеуштерінің мәндері 

Жарық  өткізгіш 

жабдықтың түрі 

τ

1 

Өткелдер  

түрі 

τ

2

 

Құрылғы 

жабудың 

өткізетін 

түрі 

τ

3 

Күннен 

қорғау 

құрылғылар 

τ

4

 

Екі 

қабаттық 

терезе 

0,8  Ағаш 

қосарланға

ндар 

0,75  Болаттық 

ферма 

1 

Жатық 

шымылдық 

пен қалқан 

1 

 

4.4 кесте -  m  және c - ң мәндері 

Жарық орналасу белдігі  m 

 

Алматы 

0,75   

 

Кестелердегі мәндерді пайдаланып мына құраушыларды табамыз: 

 

                            

9

,

0

75

,

0

*

2

,

1

eн

112

8

14

2





















m

e

м

L

S

III

n

n

   

 

 

 

(4.2) 

                                       

м

h

3

1

3

1

1









   

; 

                                



0 

 = 9,5    (3.2) [2];       

 

 

 

(4.3) 

Жалпы жылу өткізгіштік еселеуішін анықтаймыз: 

 

6

,

0

1

*

1

*

75

,

0

*

8

,

0

*

*

*

4

3

2

1

0

















  

4.6  кесте  [26]  бойынша  ρ

ор

=0,3  орташа  шағылу  еселеуіші  арқылы  ТЖЕ 

жоғарлауын  есепке  алатын  еселеуішін  анықтаймыз  r

1

=1,5  ал  кесте  3.8  –  дан   

К

зд

=1,1 табамыз. 

 

4.5 кесте - ρ

ор, 

r

1

, мәндері 

Шеткі жарықтандыру 

ρ

ор

 

r

1

 

Жобалық және конструкторлық 

0,3 

1,5 

 

Р=60 мен Н

зд

=30 деп алып 

3

30

/

60







зд

Н

Р

есептейміз 

 

 

64 

 

4.6 кесте - К

зд

 мәні   

Р:Н 

К

зд 

3 және одан әрі 

1,1 

 

Жарықтандыру  қабылдау  бөлімшесінің  ауданын  табамыз,  табылған 

мәндерін қоса отырып: 

 

                      S

2

1

0

0

14

5

,

1

6

,

0

100

1

,

1

2

,

1

5

,

9

9

,

0

112

100

0

м

r

K

K

e

S

з

зд

н

n



































    (4.4) 

l

oк 

= S

ok 

/ h

ok

 = 14/ 3 =4,7 м.     

 

 

(4.5) 

 

l

oк

 

 

 

 

4.2 сурет - Оқу сыныбының жарықтандыру сызбасы 

 

4.2.3 Жасанды жарықтандыру 

 

Өндіріс  орындарындағы  жасанды  жарықтандырудың  шарты  көздің 

жұмыс жасауына, адамдардың физикалық және моральдық күштерінен, соның 

ішінде еңбек өнімділігіне, өнімнің сапасына және өндірістік жарықталу үлкен 

әсер  етеді.  Еңбектің  қолайлы  шартын  құру  үшін  өндірістік  жарықтандыру 

келесі талаптарға жауап береді; 

1)

 

жұмыс  орындағы  жарықтандыру  гигиеналық  нормаға  сай  болу 

керек; 

2)

 

 жұмыстық 

беттің 

және 

қоршаған 

ортаның 

жарықтылығы 

мүмкіндігінше бірдей таралу тиіс; 

3)

 

 жұмыстық  бетте  өткір  көлеңке  болмау  керек,  олардың  болуы 

жарықтың тең емес таралуына әкелніп соқтырады; 

4)

 

 көру аймағында жылтырау болмау керек; 

5)

 

 дұрыс 

жарық  өткізу  үшін  жарықтың  спектрлік  құрамын 

жарықтандыру қамту керек. 

65 

 

Есеп екі әдіс бойынша жүргізіледі: нүктелік әдіс пен пайдалану еселеуіш 

әдісі.  Нүктелік  әдіс  арқылы    жалпы  локалды  және  жалпы  біркелкі 

жарықтандыруды есептейді. Пайдалану еселеуіш әдісі арқылы жатық беттерді 

біркелкі  жалпы  жарықтандыруды    есептейді.  Мен  нүктелік  әдіс  бойынша 

есептеме жүргіздім. 

 

жүктеу/скачать 2,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: