Диссертациялардың негізгі ғылыми нәтижелерін жариялауға арналған басылымдар тізіліміне енгізілген Қр бғм бғсбк 30. 05. 2013 ж



Pdf көрінісі
бет14/28
Дата22.12.2016
өлшемі1,62 Mb.
#272
түріДиссертация
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   28
часть  документа  или  оценить  нормативно-
правовой акт по определенному критерию. 
Принцип 
прозрачности 
экспертизы. 
Экспер-тиза проводится в соответствии с четко 
утвержденными  правилами,  процедурами  и 
критериями оценки. 
Принцип ответственности. Эксперт должен 
понимать,  что  выводы,  которые  он  озвучивает 
в  результате  проверки,  влияют  на  то,  какое 
решение будет приниматься. Отметим, что этот 
принцип  в  первую  очередь  касается  экспертов 
госорганов,  которые  несут  ответственность 
согласно законодательству.
Принцип  гласности.  С  результатами  экс-
пертизы  имеет  право  ознакомиться  любое 
заинтересованное 
лицо. 
Информация 
о 
результатах  экспертизы  также  может  быть 
доступной  для  общества,  в  том  числе  через 
официальные сайты и СМИ. 
Оценка 
политических 
и 
социально-
экономических  последствий  действий  прини-
маемых  проектов  соглашений,  а  также 
решений международной организации является 
важной 
составляющей 
законотворческого 
процесса  ее  участниц.  В  этой  связи  для 
государственного регулирования важен процесс 
совершенствования оценки возможного влияния 
от  введения  в  действие  нового  регулирующего 
нормативного правового акта.
На сегодняшний день оценка регулирующего 
воздействия  (далее  –  ОРВ)  является  наиболее 
популярной формой оценки возможного влияния 
от введения в действие нового законодательного 
акта.  Основная  цель  ОРВ  заключается  в 
исключении нецелесообразных решений на этапе 
принятия  нормативного  правового  акта,  оценке 
возможных последствий нового регулирования. 
Непосредственное 
внедрение 
ОРВ 
в 
Республике  Казахстан  началось  с  момента 
внесения  в  2011  году  изменений  и 
дополнений  в  Правила  проведения  научной 
экспертизы,  утвержденные  Постановлением 
Правительства Республики Казахстан «О мерах 
по 
совершенствованию 
нормотворческой 
деятельности» от 30 мая 2002 года № 598, когда 
была  введена  обязанность  государственного 
органа-разработчика  осуществлять  оценку 
социально-экономических  последствий  дейст-
вий  принимаемых  законопроектов.  Проведение 
научной  экономической  экспертизы  проектов 
законов РК предусмотрено независимой научной 
организацией,  а  ее  организатором  определено 
Министерство Национальной экономики РК. 
Применение  ОРВ  особенно  эффективно 
в  интеграционных  объединениях.  Так,  в 
Европейском  союзе  Европейская  комиссия 
предлагает  новые  инициативы,  оценивая 
потенциальные  экономические,  социальные 
и  экологические  последствия,  которые  они 
могут  иметь.  Она  делает  это  путем  подготовки 
«оценок  воздействия»,  в  которой  изложены 
преимущества  и  недостатки  возможных 
вариантов  политики.  Комиссия  также  консуль-
тирует  заинтересованные  стороны,  такие  как 
неправительственные  организации,  местные 
власти  и  представители  промышленности  и 
гражданского  общества.  Группы  экспертов 
дают  советы  по  техническим  вопросам. 
Таким  образом,  Комиссия  гарантирует,  что 
законодательные  предложения  соответствуют 
потребностям тех, кто наиболее заинтересован и 
избегает ненужного бюрократизма. 
Опыт  ОРВ  в  Европейской  комиссии  являет-  
ся  позитивным  международным  опытом  для 
ЕАЭС.
Необходимость  создания  рабочей  группы 
по 
проведению 
оценки 
регулирующего 
воздействия  проектов  решений  ЕЭК  была 
предусмотрена пунктами 143 и 164 Регламента 
работы  Евразийской  экономической  комиссии, 
утвержденного Решением Высшего Евразийского 
экономического  совета  от  23  декабря  2014  г. 
№  98.  Рабочая  группа  по  проведению  оценки 
регулирующего  воздействия  проектов  решений 
ЕЭК  создана  Решением  Коллегии  ЕЭК  от 
31      марта  2015  г.  №  25,  которым  утверждены 
Положение  о  рабочей  группе  и  ее  состав. 
Проведение  первого  заседания  рабочей  группы 
запланировано  на  третью  декаду  апреля  2015 
года [3].  
  Таким  образом,  в  целях  недопущения 
возврата  к  принципам  и  методам  работы 
СССР,  когда  решения  внутриполитического  и 
внешнеполитического  характера  принимались 
единым центром без какого-либо согласования с 
национальными республиками, все принимаемые 
решения  Коллегии  и  Совета  ЕАЭС  должны 
предварительно проходить экспертизу проектов 
решений  во  всех  государствах-членах  Союза. 
При  этом  имеется  необходимость  разработки 
Единой  методики  проведения  экспертизы 
проектов международных договоров и решений 

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
92
наднациональных  органов  ЕАЭС.  Опыт  ЕС  в 
проведении  государствами-членами  совместно 
выработанной  политики  в  международных 
отношениях  является  позитивным  примером  в 
части  оценки  регулирующего  воздействия  той 
или иной инициативы.
Список литературы
1. http://adilet.zan.kz/rus/search/docs/fulltext
2. http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1400000240
3. http://www.eurasiancommission.org/ru/nae/news/Pages/20-04-2015-3.aspx
Мақалада  автор  Еуразиялық  экономикалық  одақтың  халықаралық  шарттар  жобалары  мен 
шешімдерінің, сараптамасын жүргізу қажеттілігін оның мазмұны мен қағидаттары, Еуропалық 
одақ  үлгісі  бойынша  құжаттардың  реттеушілік  ықпал  етуді  бағалау  ерекшеліктерін  ашып 
көрсетеді. 
Түйін  сөздер:  сараптама,  халықаралық  шарт,  шешім,  реттеушілік  ықпал  етуді  бағалау, 
Еуразиялық экономикалық одақ.  
В статье автор раскрывает необходимость проведения экспертизы проектов международных 
договоров и решений Евразийского экономического союза, ее содержание и принципы, особенности 
оценки регулирующего воздействия документов на примере Европейского союза.
Ключевые  слова:  экспертиза,  международный  договор,  решение,  оценка  регулирующего 
воздействия, Евразийский экономический союз.
The author reveals the necessity for examination of international treaties and decisions drafts of the 
Eurasian Economic Union, its content and principles; characteristics the regulatory impact assessment 
documents on the European Union example.
Keywords:  examination,  international  treaty,  decision,  regulatory  impact  assessment,  Eurasian 
Economic Union.
Анар Жарылкасынқызы Сагидан,
ҚР Заңнама институты халықаралық заңнама және салыстырмалы құқықтану бөлімінің жетекші 
ғылыми қызметкері, з.ғ.к. 
Еуразиялық экономикалық одақтың халықаралық шарттар жобалары мен шешімдерінің 
сараптамасын жүргізудің қажеттілігі мәселесіне
Сагидан Анар Жарылкасынкызы,
главный  эксперт-начальник  отдела  международного  законодательства  и  сравнительного 
правоведения Института законодательства РК, к.ю.н.
К вопросу о необходимости проведения экспертизы проектов международных договоров и 
решений Евразийского экономического союза
SagidanAnar,
Head of the Department of International Legislation and Comparative Law of the Institute of Legislation 
of the Republic of Kazakhstan, Candidate of Juridical Sciences
On the question of the need for examination projects of international agreements and decisions in 
Eurasian Economic Union
● ● ● ● ●

93
Международное право и сравнительное правоведение
ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ ТӘЖІРИБЕСІ АУҚЫМЫНДА 
НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕРГЕ 
САРАПТАМА ЖҮРГІЗУДІҢ ЖАЛПЫ ТӘСІЛДЕРІ
Ибрагимов Жамаладен Ибрагимұлы,
ҚР Заңнама институты халықаралық заңнама 
және салыстырмалы құқықтану бөлімінің 
жетекші ғылыми қызметкері, т.ғ.к., доцент
Көптеген  Еуропа  елдерінде  құқықтық 
актілердің  жобаларын  сыбайлас  жемқорлыққа 
қатысты  бағалаудың  тәртібі  мен  ережесі 
парламенттердің 
ережелерінде, 
үкіметтің 
қаулыларында,  құқық  қорғау  органдырының 
актілерінде реттелмейді. Кейбір мемлекеттердің 
(Испания,  Португалия,  Польша)  Ережелерінде 
құқықтық  сараптама  мүмкіндігі  туралы 
айтылады.  Польша  Сеймінің  Ережесінің  34 
бабының  3  бөлімінде  жобаны  сараптамаға 
жіберу  мүмкінідігі  аталаып,  егерде  түсіндірме 
жазбада  ондай  көрсетілмесе  жобаны  дайындау 
кезеңінде  Сейм  қарауына  жіберіледі.Осы 
сараптама  шеңберінде  жобаның  толық  немесе 
жартылай сыбайлас жемқорлыққа қатыстылығы 
бағалануы мүмкін [1, 3]. 
Осы айтылған ұстанымды Еуропалық Кеңес 
сарапшысы Саймонд Годдардың (Ұлыбритания) 
айтқан  пікірі  қуаттайды:  «В  Великобритании 
ничего  подобного  не  существует,  нет  ничего 
такого,  о  чем  Вы  рассказывали  в  области 
оценки рисков при разработке законодательства. 
Скажу  так:  даже  названия  такого  нет.  Но  все 
же  существуют  процессы,  которые,  как  мы 
надеемся,  и  нам  помогают  идентифицировать 
риски коррупции» [2, 78]. 
Бұл айтылған жағдай нормативтік құқықтық 
актілер  мен  олардың  жобаларына  сыбайлас 
жемқорлыққа қатысты сараптау жемқорлықтың 
жоғары  деңгейі  қалыптасқан  елдерде  оны  жою 
немесе  пайда  болуының  алғышарттарының 
алдын алу үшін жүргізілетінін көрсетеді.
Нормативтік  құқықтық  актілер  мен  олардың 
жобаларына  жүргізілетін  сараптамалардың 
ішінде 
құқықтық 
сараптама 
құқық 
шығармашылығының  үздіксіз  және  міндетті 
элементі  ретінде  ең  басты  рөлге  ие  болып, 
нормативтік  құқықтық  актілердің  жобаларын 
қарастыру  және  одан  әрі  қабылдауда  бірге 
жүргізізіліп отырады. Көптеген ғалымдар құқық 
шығармашылығында  құқықтық  сараптаманың 
орыны мен ролін оң бағалайды [3, 7].
Біздің  ойымызша  қазіргі  кезде  құқықтық 
сараптама институтын Қазақстан Республикасы 
құқық 
шығармашылығы 
субъектілерінің 
қызметіне  енгізуді,  құқық  дайындаудың  және 
нақты  құқық  шығармашылығын  жетілдіру, 
қабылдаған  нормативтік  құқықтық  актілердің 
сапасы мен тиімділігін көтерудің тетігі деп білу 
қажет.
Осы  орайда  нормативтік  құқықтық  актілер-
дің  жобаларына  кәсіби  баға  берудегі  негізгі 
сараптама ретінде құқықтық сараптама өткізудің 
халықаралық тәжірибесі аса көңіл аударуды қа-
жет  етеді.  Атап  айтсақ  Германияда  федералды 
әділет  министрлігі  жүргізетін  нормативтік 
құқықтық  актілеріне  құқықтық  сараптама 
методикасына  сәйкес  мыналар  орындалады: 
1)  ұсынылған  жобаның  қажеттілігін  тексеру; 
2)  жобалардың  қолданыстағы  құқыққа  және 
олардың  бірыңғай  рәсімделуіне  сәйкестігін 
тексеру;  3)  ұсынылған  жобаның  конституцияға 
сейкестігін  тексеру;  4)  ұсынылған  жобаның 
Еуропа  қауымдастығы  құқықғымен  сәйкестігін 
тексеру;  5)Тиісті  нормалардың  жіберілетін 
тараптарға түсініктілігін айқындау. Жүргізілген 
сараптама қорытындысы бойынша қолданыстағы 
құқыққа  және  олардың  бірыңғай  рәсімделуіне 
сәйкестігі туралы куәлік беріледі.
Құқық  шығармашылығының  ең  негізгі 
эмпирикалық мәселесі ретінде, заң жобаларына 
құқықтық  сараптама  жүргізу  туралы  Қазақстан 
Республикасы 
Парламент 
Палаталарының 
Ережесінің  әлі  де  бекітлмеуі.  Бүгінгі  таңда  заң 
жобаларына  құқықтық  сараптама  заңнаманың 
негізіг салалары бойынша жүргізіледі. Атқарушы 
билік  органдары  деңгейінде  нормативтік 
құқықтық  актілерінің  жобаларына  құқықтық 

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
94
сараптама  жүргізудің  тәртібі  «Нормативтік 
құқықтық  актілер  туралы»,  «Халықаралық 
шарттар  туралы»  Қазақстан  Республикасының 
заңдарында көрсетілген.
Нормативтік  құқықтық  актілерінің  жоба-
ларына  құқықтық  сараптама  жүргізуді  ұйым-
дастыру  туралы  Канаданың  тәжірибесінен  де 
үлгі  алуға  болады.  Канадада  құқықтық  қызмет 
көрсетудің  монополиялық  үлгісі  қолданылып, 
құқықтық қызмет көрсетудің барлық бағыттары 
әділет  министрлігі  тарапынан  беріледі.  Мұнда 
арнайы  құрылған  комиссия  ведомстволық 
құқықтық қызметті ұйымдастыру жүйесін тиім-
сіз деп санап, өздерінің жұмыс берушісі ретінде 
министрліктерінің  алдында  міндеттемелері 
болғандықтан,  аз  ғана  заңгерлердің  тобы 
толыққанды  тәуелсіздікке  ие  болған  жоқ  деген 
қорытындыға  келді.  Енді  Канадада  құқықтық 
құжаттарға  құқықтық  сараптама  жүргізуге 
қатысушы заңгерлер әділет министрлігінде нақты 
жұмыс  істеп,  қызмет  алушы-министрліктер 
және  Канаданың  көптеген  ірі  қалаларында, 
территориялық  органдарында  олар  іс-сапарға 
жіберілген  қызметкерлер  ретінде,  федералды 
министрліктер 
шенеуніктеріне 
құқықтық 
қызмет  көрсетіп,  Үкіметтің  кеңесешілері  мен 
сарапшылары ретінде қызмет атқарады [4, 17]. 
Біздің  ойымызша  барлық  мемлекеттік 
құқықтық  қызметтердің  бірігу  тәжірибесі  де 
өте  пайдалы.  Өйткені,  біріншіден  құқықтық 
бөлімдердің  қызметкерлері  өздері  қызмет 
атқаратын  министрлік,  қызмет,  агенттік 
жетекшілерінен  тәуелсіз  болады,  екіншіден 
2500-3000  сарапшыдан  тұратын  ұжымның 
болуы мәселелерді шұғыл шешетін біліктілік пен 
тәжірибенің үлкен әлеуетін негіздеп, мамандарды 
дайындау  және  қайта  дайындауды  тиіміді 
ұйымдастыруға  әкедеді;  үшіншіден  -  жоғарыда 
айтылған  міндеттерді  шешу  және  құқықтық 
қызметті  көрсетуді  ұйымдастыру  жеңілдеп,  ең 
алдымен  барлық  құқықтық  қорытындылардың 
сабақтастығы мен келісімділігін және бірыңғай 
құқықтық  ұстанымның  болуын  қамтамасыз 
етеді.
Нормативтік  актілер  қабылдайтын  бар-
лық  органдардың  нормативтік  құқықтық 
актілердің 
жобаларына 
лингвистикалық 
сараптама  жүргізіледі.  Ол  берілген  жоба 
мәтінің  нормативтік  құқықтық  актілердің 
функционалдық-стилистикалық  ерекшеліктерін 
ескере  отырып  бүгінгі  таңдағы  мемлекеттік 
тілдің  нормалырын  сәйкестігін  бағалау.  Жалпы 
бұл талаптарға сәйкес заңгер ғалымдар мынадай 
пікірлерін  білідреді:  «должны  предъявляться 
высокие  требования  и  к  их  стилистическому 
качеству, к языку законодательства» [5, 9]. 
Көптеген  заң  жобалары  үкімет  тарапынан 
әзірленетін  Германия  Федеративті  Республи-
касында,  сараптама  «заң  тілінің  бірізділігі» 
1949  жылдың  21  қазанынан  бастап  федералды 
әділет министрлігіне жүктеліп, ол заң жобасын 
құқықтық  рәсімдеуді  алдын-ала  сараптаумен 
қатар жүргізіледі. Лингвистикалық сараптаманы 
жүргізуде ең басты рөлді нормативтік құқықтық 
актінің 
жобасының 
терминологиясының 
негізіділігін бағалау атқарады [6, 45]. 
Нормативтік  құқықтық  актілердің  жоба-
ларына  қатысты  ғылыми  сараптама  басқа  да 
арнайы 
сараптамалармен 
жүргізілгенімен 
оларға  қарама-қарсы  болмай,  олардың  алдында 
тұрып,  жаңа  кешенді  мәселелерді  шешуде  ең 
жоғары  деңгей  мен  кәсіби  білімнің  орасан  зор 
көлемі  қажет  болғанда,  ең  күрделі  жобаларға 
байланысты  қолданылады.  Ғылыми  сараптама 
министрліктер  мен  агенттіктер,  заң  шығарушы 
билік  тарапынан  әзірленген  нормативтік 
құқықтық  актілердің  жобаларына  жүргізіледі. 
Мұндай  сраптама  ретінде  ғылыми  кеңестердің, 
ғылыми-тәжірибелік  секциялардың,  министр-
ліктердің  сараптамалық  кеңестерінің  талқы-
лауына  жіберілген  нормативтік  құқықтық 
актілердің  жобаларының  бағытын  қарастыруға 
болады.
Арнайы  сараптаманың  мазмұны  болашақ 
нормативтік  құқықтық  актілердің  пәнін 
құрайтын  нақты  мәселелерді  (экономикалық, 
қаржылық,  ғылыми-техникалық,  экологиялық, 
әлеуметтік  және  т.б.)  талдаудан  құралады. 
Осындай  сараптамалардың  ішінде  басқа 
мемлекеттерде  жүргізілетін  криминологиялық 
сараптаманы  атап  өтуге  болады.  Осындай 
сипаттағы  институализацияның  қажетілігіне 
қарамастан  бұл  сараптама  заңдық  негізде 
реттелмеген.  Ол  қылмысты  болдырмау,  оның 
алдын-алу,  қылмыстық  заңнаманы  орындау, 
амнистия жариялау тәрізді мәселелерге қатысты 
қылмыстық  заңнаманың  жобаларына  тиісті 
жүргізідлуі мүмкін.
Осы  орайда  Беларусь  Республикасының 
тәжірибесін  талдап,  оның  оң  жақтарына  назар 
аударуға  болады.  Беларусь  Республикасында 
криминологиялық  сараптама  белгілі  салала-
лардағы  қоғамдық  қатынастарды  реттеуге 
бағытталған  мынадай  нормативтік  құқықтық 
актілердің  жобаларына  жүргізіледі:  қаржылық-
экономикалық,  мемлекеттік  қызмет,  сот  және 
құқыққорғау  қызметі,  әлеуметтік  қорғау,  ден-
саулық  сақтау,  білім,  қоршаған  ортаны  қорғау 

95
Международное право и сравнительное правоведение
және  табиғи  ресурстарды  тиімді  пайдалану               
[7, 69]. 
Билік  пен  қоғам  арасында  тиімді  келісуді 
қазіргі  заманғы  тетіктер  арқылы  жаңа  нысанда 
ұйымдастыру  қоғамдағы  маңызды  мәселелерді 
шешуге  мүмкіндік  тудырып,  қабылданатын 
нормативтік  құқықтық  актілердің  сапасын 
жақсартып,  нәтижесінде  бүкіл  мемлекеттің 
жаңғыруына  әкеледі.  Бұл  жерде  мәселе 
үлкен  қоғамдық  бағытта,  заңнаманың  адами 
өлшенуінде.  Мұндай  бағытты  қамтамасыз 
ету  үшін  нормативтік  құқықтық  актілердің 
жобаларына  қоғамдық  сараптама  жүргізу 
қажет.  Бұл  сараптаманың  маңыздылығын 
қазіргі  заманда  қоғамдық  сарапатма  мәселесін 
заң  ғылымы,  әсіресе  мемлекет  және  құқық, 
конституциялық  құқық  өкілдері  ғана  емес, 
басқа да қоғамылық ғылымдар, олардың ішінде 
әлеуметтанушылар  мен  саясататанушыларды 
атауымызға болады [8]. 
Бұл 
сараптаманың 
институализациясы 
әлі 
бекімеген. 
Қазақстан 
Республикасы 
Парламентінде  Қоғамдық  кеңес  негізделіп 
жұмыс  істеді,  бірақ  бұл  кеңестің  құзіретінде 
нормативтік  құқықтық  актілердің  жобаларына 
қоғамдық  сараптама  жүргізу  болған  жоқ. 
Қоғамдық Кеңес бұзылған құқықтарды қалпына 
келтіру, оларыдың бұзылуына жол бермеу, тиісті 
мемлекеттік органдарға адам және азаматтардың 
құқықтарынң  қатысты  сұраныс  жіберумен  ған 
шектелді.  Нормативтік  құқықтық  актілердің 
моинирингісі  қоғамдық  қатынастардың  барлық 
субъектілері,  соның  ішінде  азаматтық  қоғам 
институттарының  келісімінің  коммуникативті 
негізін  құрайды.  Жалпы  қоғамдық  сараптма 
жүргізудің  қажеттлігіне  ол  мәселені  зерттеуші 
заңгер-ғалымдар 
мынадай 
баға 
береді: 
«Эффективность  мер  по  совершенствованию 
законодательства  во  многом  зависит  от 
результатов 
общественной 
экспертизы. 
Корректировка  организации  законодательного 
процесса  в  целях  привлечения  к  нему 
общественности  позволяет  совершенствовать 
инструменты 
представительной 
власти, 
обеспечить соблюдение прав граждан» [9, 20]. 
Біздің  мемлекетте  қоғамдық  сараптама 
жүргізудің  бастамасы  ретінде  «Атамакен» 
Кәсіпкерлердің  ұлттық  палатасының  тәуелсіз 
сараптама  жүргізуін  атауымызға  болады. 
Бұл  ұйым  экономика,  сыртқы  экономикалық 
байланыстар, коммерциялық және коммерциялық 
емес мекемелердің, кәсіпкерлердің мүдделеріне 
қатысты құқықтық актілерге тәуелсіз сараптама 
жүргізіп  отырады.  «Атамакен»  Кәсіпкерлердің 
ұлттық  палатасы  кәсіпкерлердің  мүддесін 
қорғайтындықтан  құқықтық  қатынастардың 
басқа да субъектілеріне қатысты белгілі шектер 
қойылған.  Сонымен  қоғамдық  сараптаманың 
басты белгісі оның осындай сараптаманы жүргізу 
құқығы  кіммен  бекітілмегеніне  қарамастан  тек 
қоғамдық ұйымдар тарапынан жүргізілуінде.
Осы  орайда  тағы  да  бір  назар  аударатын 
мәселе,  сараптама  мен  нормативтік  құқықтық 
актілердің мониторингісіне сәйкестігі, сонымен 
қатар  нормативтік  құқықтық  актілердің 
мониторингтік  сараптама  атауын  қолдану 
мүмкіндігі.  Сараптмалық  қызметті  талдау 
оны  жүргізу  нормативтік  құқықтық  актілердің 
мониторингісімен  органикалық  байланыста 
өткізілетінін  көрсетті.  Нормативтік  құқықтық 
актілердің  жобаларының  негіздемесі  осы 
жоба  қабылданатын  белгілі  салдағы  қоғамдық 
қатынастардың 
дамуына 
ықпал 
ететін, 
экономикалық, әлеуметтік-саяси, құқықтық және 
басқа да факторларды өте мұқият ескеру қажеттігін 
талап  етеді.  Біздің  ойымызша  нормативтік 
құқықтық  актілердің  жобаларының  кез-келген 
сараптамалық  бағалануы,  ол  оның  алдын-ала 
мониторингтік  талдауы  және  экономикалық, 
әлеуметтік,  саяси,  басқару  және  басқа  да 
аспектілерді  ескеріп  іске  қосылған  басқа  да 
құқықтық тетіктермен байланысы мен тәуелділігі 
болып  табылады.  Нормативтік  құқықтық 
актілердің  моинирингісін  жүргізу  қызметі, 
біздің  ойымызша  құқықшығармашылығындағы 
сараптамалық  жұмысты  ретке  келтіруге 
қабілетті.  Тек  қана  нормативтік  құқықтық 
актілердің  мониторингісін  жүргізу  нәтижесінде 
сарапшылар  нормативтік  құқықтық  актілердің 
жобаларының қорытындысын әзірлеуге қажетті 
маңызды  тәжірибелік  сауалдарға  жауап  бере 
алады, атап айтқанда:
-  бұл  жоба  қаншалықты  өзекті,  ол  осы 
саладағы  қоғамдық  қатынастарды  реттеудегі 
жалпы құқықтық саясат бағытарына сәйкес келе 
ме,  ұсынылған  нормативтік  реттеудің  мақсаты 
қандай, жоба ережелері Қазақстан Республикасы 
Конституциясына,  халықаралық  құқықтың 
жалпы танылған және Қазақстан Республикасы 
халықаралық шарттары прициптеріне сәйкес пе;
-  заң  жобасында  ондағы  нормаларды 
жүзеге  асыру  механизмі  барма,  ол  нақты  және 
тиімді  ме,  ұсынылған  нормативтік  құқықтық 
акт  (қабылданған  жағдайда)  өзі  қәрекеті 
арқылы  заңнамада  қайшылықтар  тудырама, 
бұл  нормативтік  құқықтық  актіні  қабылдау 
қолданыстағы  нормативтік  құқықтық  актілерге 
өзгерістер мен толықтырулар енгізуді қажет ете 

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
96
ме, сонымен қатар кейбір актілердің күшін жоя 
ма (қандай актілер-көрстеу қажет);
-  бұл  нормативтік  құқықтық  актіде  оның 
пәнін  құрайтын  мәселелер  толық  реттелген 
бе,  дайындаған  актіні  қабылдағын  жағдайда 
заңнамада ақаулар қалмай ма;
-  жобада  артық  нормалар  жоқ  па,  яғни 
оларсыз да бұл нормативтік құқықтық актінінің 
мақсатына қол жеткізілетін, ұсынылған жобаның 
шығыс тетіктері қаншалықты;
-  осы  шығарылатын  шығындар  қойлған 
мақсаттарға сәйкес келе ме.
Осы  орайда  біз  мониторингтік  сараптаманы 
жан-жақты,  ғылыми  тәсілге  негізделген, 
нормативтік  актіні  халықаралық  құқықтың, 
ұлттық 
заңнаманың 
нормалары 
мен 
прициптеріне  қайшы  келмеуін,  тиісті  құқық 
саласының ғылыми критериларына сәйкестігін, 
оның  құқықтық  реттеудегі  орыны  мен  сапасын 
анықтауға арналаған деп санаймыз.
Осы  айтылғандарды  түйіндей  отырып 
мынадай қорытындылар жасауға болады:
1. Нормативтік құқықтық актілердің жобала-
рына жүргізілетін ғылыми сараптаманың мақса 
ты дайындалған жобаны қолданыстағы заңнама- 
мен қазақстандық заңнаманың жалпы жүйесіне 
қосу  және  олардың  өзара  үйлесімділігіне 
қатысты  салыстыру.  Нормативтік  құқықтық 
актілердің  моинирингісінің  методологиясын 
қолдану  осындай  салыстырмаға  мүмкіндік 
береді.
2.  Сараптама  жүргізу  құқықшығармашы-          
лығы процесінің негізгі кезеңі болып, мемлекет-
тік органдар мен басқада құқықшығармашылы-
ғы 
субъектілері 
нормативтік 
құқықтық 
актілердің  барлық  түрін  қабылдау  кезіндегі 
ерекше құқықтық институт болып табылады.
3.  Нормативтік  құқықтық  актілердің  мони-
торингтік  сараптамасы  нормативтік  құқықтық 
актілердің 
мониторингісінің 
нормативтік 
құқықтық  актілердің  сапасын  бағалауға  ғана 
емес, заңнаманы жетілдіру бойынша негізделген 
ұсыныстар  дайындауға  бағытталған  міндетті 
элемент болып табылады.
4.  Нормативтік  құқықтық  актілердің  мони-
торингтік  сараптамасы  жобаның  құқықтық 
принциптерге  сәйкестігін,  құқықтық  катего-
риялар пайдаланудың дұрыстығы, жоспарланған 
шешімдердің  басқа  Қазақстан  Республикасы-
ның  басқа  шет  ел  мемлекеттерімен  жасалған 
шарттары  мен  келісімдерін,  сонымен  қатар 
Қазақстан  Республикасының  таныған  халық-
аралық-құқықтық  актілеріне,  олардың  ішкі 
сабақтастығына  қоса  алғанда  сәйкестігі,  заң-
нама  жүйелілігін  қамтамасыз  ету,  акт  нысаны 
таңдаудың  негіздемесі,  заңдық  техниканың 
тетіктерінің  қолданылуы  тиістігі,  болашақ 
нормативтік  актінің  пәнін  құрайтын  жоба 
ережелерінің  нақты  мәселені  талдаудағы 
отандық  және  шет  ел  ғылымының  қазіргі 
заманғы  нәтижелеріне  сәйкестігін  кешенді 
зерттеуді құрайды.
5.  Заң  шығарушының  қазіргі  заманғы 
құқықшығармашылығын, 
атқарушы 
билік 
қызметін  талдау,  билік  органдарының  құқық-
шығармашылық қызметін үйлестіру, мемлекетің 
сараптамалық  саясаты  тұжырымдамасының 
негізгі  бөлігі  болып  табылатын  методикасын 
әзірлеу 
қажеттігі 
туралы 
қорытындыға 
әкеледі.  Теориялық  қана  емес,  ұсыныстар  мен 
қорытындылар,  оны  жүзеге  асырудың  нақты 
жоспарларымен  бекітіліген  мұндай  тұжырым-
дама  қабылдау,  аталған  сараптамалардың 
барлығын бір жүйеге біріктіріп, сараптаманы бір 
реттік шара емес, қазақстанстандық заңнаманы 
жетілдіруге  бағытталған  кешенді  шараға 
айналдырады.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   28




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет