Диссертацияларыныњ негізгі ѓылыми нєтижелерін жариялауѓа арналѓан басылымдар тізіліміне енгізілген Ќр бѓм бѓсбк 19. 03. 2009 ж

Меншік иесі жєне баспагер:
«Ќазаќстан Республикасыныњ 
Зањ шыѓару институты» ММ
2006 жылдан бастап шыѓады
Журналдың материалдары
http:/www.izrk.kz сайтында 
орналастырылған
Зањ ѓылымдары бойынша
диссертацияларыныњ негізгі ѓылыми
нєтижелерін жариялауѓа арналѓан
басылымдар тізіліміне енгізілген
(ЌР БЃМ БЃСБК 19.03.2009 ж. 
№329 б±йрыѓы)
Редакциялыќ кеңес:
Б.М. Имашев (Төраға)
З.Х. Баймолдина
А.А. Смағұлов
М.Т. Баймаханов
М.Ш. Қоғамов
Редакциялыќ алќа:
Н.М. Әбдіров
Б.М. Бишманов
И.Ш. Борчашвили
С.А. Бухарбаева
С.Ф. Бычкова
Д. Досмырза
Ғ.К. Есдәулетова
А.Д. Жүсіпов
Л.К. Қайырбаева
Т.Е. Ќаудыров
В.Т. Қоныс
Ж.О. Құлжабаева
А.М. Н±рмаѓамбетов
Р.Т. Нұртаев
С.М. Рахметов
Є.Г. Саќтаѓанов
Т.С. Сафарова
М.А. Сєрсембаев
А.М. Сәрсенов
С.М. Төлепбаев
А.Ќ. Шайм±рынова
У. Шапақ 
Редактор-корректор:
Г.Б. Колтубаева
Ќазаќстан Республикасы Мәдениет 
жєне ақпарат министрлігі
Аќпарат жєне м±раѓат комитетініњ 
БАЌ есепке ќою туралы куєлік 
№ 11219-Ж 15.11.2010 ж.
Мекен-жайы:              
Ќазаќстан Республикасы,
010000, Астана ќ., 
Орынбор к., 8 үй
тел.: 8 (7172) 74-02-06; факс: 8(7172)74-14-43
E-mail: instzak-kz@mail.ru
МАЗМ¦НЫ
Б.М. ИМАШЕВ
Мемлекеттің заңмен байлануы, ал тұлғаның онымен «қару-
лануы» қажет (Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің 
сайты) .......................................................................................
Мемлекет және құқық тарихы мен теориясы
Ж.И. ИБРАГИМОВ 
Дауларды шешудің дәстүрлі жолдары ..........................................
М.Т. ҒАБДУӘЛИЕВ 
Құқықтағы  мерзiмдерді  есептеу  мәселесіне  қатысты: 
проблемалардың  қойылуы.........................................................
З.А. МАМЕДОВ (Баку қ.) 
Әзірбайжандағы нотариаттық қызмет ..........................................
Конституциялық пен әкімшілік құқық
А.Д. ЖҮСІПОВ 
Қаржы ұғымы және оның белгілері туралы мәселе.....................
А.В. БАТАНОВ (Киев қ.) 
Қазіргі  кездегі  еуропалық  муниципализм  адами  өркениет 
феномені ретінде ............................................................................
Р. ӨМІРТАЙ 
Қазақстандағы босқындардың конституциялық құқықтық мәртебесі 
және босқындар мәртебесін берудің құқықтық іс-үрдісі ....................
С.Ш. ИСРАИЛОВА 
Сайлау  жүйесінің  партиялық  жүйеге  ықпалы  (мәселенің 
теориясы) .........................................................................................
Ә.Ш. ТӨЛЕУБАЕВА 
Қызмет  көрсету  орталықтар  Қазақстан  Республикасындағы 
әкімшілік реформаның маңызды сегменті ретінде.......................
Азаматтық, азаматтық іс жүргізу құқығы
М.А. ӘЛЕНОВ 
Кәсіпкерлік құқық саласын реформалау: статустық мәселелер ........... 
С.П. МОРОЗ 
Қазақстан Республикасының кәсiпкерлiк заңнамасы: қалыптасу 
кезеңдері және жетілдіру мәселелерi ...........................................
Е.Н. НҰРҒАЛИЕВА 
Еңбек заңнамасын жетілдіру мәселелері .....................................
И.Қ. ЕЛЕУСІЗОВА 
Өнеркәсіптік  меншік  объектілерінің  жалпы  сипат-
тамасы...........................................................................................
А.Ө. ҚАЛИЕВА 
Еңбекті реттеудің шарттық әдістерін жетілдіру - еңбек құқығы 
дамуының шарты ............................................................................
7
9
16
19
24
30
38
43
46
51 
55
61 
 
66 
 
70
Қазақстан Республикасы
Заң шығару Институтының
Жаршысы
ғылыми-құқықтық журнал
№ 1 (25)
2012

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
2
Д.Д. ҚАСЕНОВА 
Ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастарын неке шарты арқылы реттеу ерекшеліктері .............
Р.Е. ЖАҚЫПОВ 
Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша мұрагерлік құқықты қорғаудың кейбір мәселелері ......
И.Е. АҚАТОВ 
Қазақстан Республикасында құпия өсиетті іске асырудың кейбір аспектілері туралы.................... 
Ә.Е. ЕШАНҚҰЛОВ 
Қазақстан Республикасында тұтынушылар құқықтарын қорғаудың кейбір мәселелері.................
Қылмыстық құқық және қылмыстық іс жүргізу
Н.А. САРТАЕВА 
Заң техникасы: қылмыстық заңнамадағы жетілдіру бағыттары .......................................................
Н.С. МАШАНОВ 
Қазақстан Республикасында құқық қорғау қызметін әрі қарай жетілдірудің кейбір мәселелері ...............
С.Б. АЙСИН 
Айыппұл - экологиялық қылмыс жасаған заңды тұлғаларға қылмыстық жазаның тиімді шарасы......
С. РАХБЕРИ (Баку қ.) 
Әзірбайжан Республикасы және Иран Ислам Республикасындағы есірткі құралдарының және психотроптық 
заттардың заңсыз айналымымен күреске қатысты қылмыстық жауапкершіліктің кейбір мәселелері ..............
А.Т. ҚОНЫСБЕКОВА 
Халықаралық құқық пен Қазақстан Республикасының заңнамасындағы сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы күрестің дамуы ............................................................................................................................
Құқықтық  мониторинг  және  қолданыстағы  НҚА-ға  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
сараптама
А.А. МҰҚАШЕВА 
Трансшекаралық су ресурстарын халықаралық-құқықтық реттеу ...................................................
А.Ғ. ҚАЗБАЕВА 
Құқықтық мониторинг шеңберіндегі коррупцияға қарсы талдаудың құқықтық негізі ..................
Г.Қ. НҰРКЕЕВА 
Қазақстан Республикасындағы құқықтық мониторинг: үдерістері және перспективалары ..........
Халықаралық құқық және салыстырмалы құқықтану
А.М. СӘРСЕНОВ 
Еуразиялық полицияны (Еуразполды) құру туралы идеяға ..............................................................
М.А. СӘРСЕМБАЕВ 
Еуразиялық экономикалық қауымдастық: оның артықшылықтары мен иммунитеттері ...................
Д.А. ПАШЕНЦЕВ (Мәскеу қ.) 
Бірыңғай  экономикалық  кеңістік  мемлекеттерінің  заңнамасын  біріздендірудің  теориялық 
аспектілері ..............................................................................................................................................
Б.Ө. АЛТЫНБАСОВ 
Қазақстан Республикасының ДСҰ-на кіруінің ұйымдастырушылық-құқықтық мәселелері .........
Л.Н. ДЕШКО (Донецк қ.) 
Еуропалық қоғамдастықта және Еуропалық Одақтағы адамның құқықтарын қорғау қағидатының 
қалыптасуы .............................................................................................................................................
С.М. ОСПАНОВА 
Корей Республикасында әйелдер құқықтарының дамуы: беталысы мен болашағы .......................
А. ДӘУЕШЕВ 
Мемлекеттік сатып алуды ұйымдастыру саласындағы Канаданың тәжірибесі...............................
Мемлекеттік тілде заң шығару тәжірибесінен
Н.М. ПРИМАШЕВ 
Адам есімін құқық категориясы ретінде ресімдеудің кейбір аспектілері........................................
73
76
80
85
88
93
96
100
105
109
112
115
118
121
126
130
135
140
144
147

3
Ә.Ә. ДӘУЛЕТХАНОВА 
Қазақша  заң  тіліндегі  келеңсіздіктер  (Қазақстан  Республикасының  Азаматтық  кодексі 
мысалында) ..........................................................................................................................................
Б.С. ОМАР 
Қазақстан  Республикасының  Азаматтық  кодексіндегі  (Ерекше  бөлім)  кейбір  аударма 
сәйкессіздіктері ....................................................................................................................................
Ж.М. ТҰРАРОВА 
Нормативтік құқықтық актілердегі пунктуациялық мәселелер (азаматтық заңнамалық актілер 
мысалы негізінде) ................................................................................................................................
Ақпараттық хабарлама
М.Т.  ҒАБДУӘЛИЕВ  2012  ж.  29  наурызда  өткен  жергілікті  өзін-өзі  басқаруын  дамыту 
тұжырымдамасын талқылауына арналған дөңгелек үстел туралы ақпараттық хабарлама ..........
    
151
155
157
160

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
4
№ 1 (25)
2012
Собственник и издатель:
ГУ «Институт законодательства
Республики Казахстан»
Издается с 2006 года
Все материалы журнала
размещаются на сайте
http:/www.izrk.kz
Включен в перечень изданий
для публикации основных
научных результатов диссертаций
по юридическим наукам 
(Приказ ККСОН МОН РК №329 
от 19.03.2009 г. )
Редакционный совет:
Б.М. Имашев (Председатель)
З.Х. Баймолдина
А.А. Смагулов
М.Т. Баймаханов 
М.Ч. Когамов 
Редакционная коллегия:
Н.М. Абдиров
Б.М. Бишманов
И.Ш. Борчашвили
С.А. Бухарбаева
С.Ф. Бычкова
Д. Досмырза
Г.К. Есдаулетова
А.Д. Жусупов
Л.К. Каирбаева
Т.Е. Каудыров
В.Т. Конусова
Ж.О. Кулжабаева
А.М. Нурмагамбетов
Р.Т. Нуртаев
С.М. Рахметов
А.Г. Сактаганов
М.А. Сарсембаев
А.М. Сарсенов
Т.С. Сафарова
С.М. Тулепбаев
А.К. Шаймурунова
У. Шапак
Редактор-корректор:
Г.Б. Колтубаева 
Свидетельство о постановке 
на учет СМИ № 11219-Ж 
от 15.11.2010 г. Комитета информации
и архивов Министерства культуры
и информации Республики Казахстан
Адрес:
Республика Казахстан,
010000, г. Астана,
ул. Орынбор, д. 8,
тел.: 8 (7172) 74-02-06; факс: 8(7172)74-14-43
E-mail: instzak-kz@mail.ru
СОДЕРЖАНИЕ
Б.М. ИМАШЕВ
Государство  должно  быть  связано  законом,  а  личность 
«вооружена»  им  (сайт  Министерства  юстиции  Республики 
Казахстан) .....................................................................................
Теория и история государства и права
Ж.И. ИБРАГИМОВ 
Традиционные пути решения споров .........................................
М.Т. ГАБДУАЛИЕВ 
К  вопросу  об  исчислении  сроков  в  праве:  постановка 
проблемы........................................................................................
З.А. МАМЕДОВ (г. Баку) 
Нотариальная деятельность в Азербайджане ............................
Конституционное и административное право 
А.Д. ЖУСУПОВ
К вопросу о понятии финансов и их признаках..........................
А.В. БАТАНОВ (г. Киев) 
Современный  европейский  муниципализм  как  феномен 
человеческой цивилизации ..........................................................
Р. ӨМІРТАЙ 
Конституционно-правовой  статус  беженцев  и  процедуры 
предоставления статуса беженцев в Казахстане ........................
С.Ш. ИСРАИЛОВА 
Влияние  избирательной  системы  на  партийную  систему                  
(к теории вопроса) ........................................................................
А.Ш. ТУЛЕУБАЕВА 
Центры  обслуживания  населения  как  важнейший  сегмент 
административной реформы в Республике Казахстан...............
Гражданское и гражданско-процессуальное право 
М.А. АЛЕНОВ 
Реформирование  отрасли  предпринимательского  права: 
статусные вопросы .......................................................................
С.П. МОРОЗ 
Предпринимательское законодательство Республики Казахстан: 
этапы становления и вопросы совершенствования ..................
Е.Н. НУРГАЛИЕВА 
Вопросы совершенствования трудового законодательства.......
И.К. ЕЛЕУСИЗОВА 
Общая характеристика объектов промышленной собственности ....
А.У. КАЛИЕВА 
Совершенствование договорных методов регулирования труда 
как условие развития трудового права .......................................
7
9
16
19
24
30
38
43
46
51 
55
61 
66 
 
70
Вестник
Института
законодательства
Республики Казахстан
научно-правовой журнал

5
Д.Д. КАСЕНОВА 
Особенности  регулирования  имущественных  отношений  супругов  посредством  брачного 
договора ............................................................................................................................................
Р.Е. ЖАКУПОВ 
Некоторые вопросы защиты права наследования по законодательству Республики Казахстан............
И.Е. АКАТОВ 
О некоторых аспектах совершения секретного завещания в Республике Казахстан.......................
А.Е. ЕШАНКУЛОВ 
Некоторые проблемы защиты прав потребителей в Республике Казахстан.....................................
Уголовное право и уголовный процесс
Н.А. САРТАЕВА 
Юридическая техника: направления совершенствования уголовного законодательства ...............
Н.С. МАШАНОВ 
Некоторые  вопросы  дальнейшего  совершенствования  правоохранительной  службы                                          
в Республике Казахстан.........................................................................................................................
С.Б. АЙСИН 
Штраф  как  эффективная  мера  уголовного  наказания  юридических  лиц  за  экологические 
преступления .........................................................................................................................................
С. РАХБЕРИ (г. Баку) 
Некоторые  вопросы  уголовной  ответственности  за  преступления,  связанные  с  незаконным 
оборотом наркотических средств и психотропных веществ в Азербайджанской Республике и 
Исламской Республике Иран.................................................................................................................
А.Т. КОНЫСБЕКОВА 
Развитие  борьбы  с  коррупцией  в  международном  праве  и  в  законодательстве  Республики 
Казахстан ................................................................................................................................................
Правовой мониторинг и антикоррупционная экспертиза действующих НПА
А.А. МУКАШЕВА 
Международно-правовое регулирование трансграничных водных ресурсов...................................
А.Г. КАЗБАЕВА 
Правовая основа антикоррупционного анализа в рамках правового мониторинга..........................
Г.К. НУРКЕЕВА 
Правовой мониторинг в Республике Казахстан: тенденции и перспективы ...................................
Международное право и сравнительное правоведение
А.М. САРСЕНОВ 
К идее создания Евразийской полиции (Евразпола)............................................................................
М.А. САРСЕМБАЕВ 
Евразийское экономическое сообщество: его привилегии и иммунитеты.......................................
Д.А. ПАШЕНЦЕВ (г. Москва) 
Теоретические  аспекты  унификации  законодательства  государств  Единого  экономического 
пространства ..........................................................................................................................................
Б.О. АЛТЫНБАСОВ 
Организационно-правовые вопросы вступления Республики Казахстан в ВТО............................. 
Л.Н. ДЕШКО (г. Донецк) 
Становление принципа защиты прав человека в Европейских сообществах 
и Европейском Союзе ...........................................................................................................................
С.М. ОСПАНОВА 
Развитие прав женщин в Республике Корея: тенденции и перспективы .........................................
А. ДАУЕШЕВ 
Опыт Канады в сфере организации государственных закупок...........................................................
Из практики законотворчества на государственном языке
Н.М. ПРИМАШЕВ 
Некоторые аспекты оформления имени как правовой категории ....................................................
73
76
80
85
88
93
96
100
105
109
112
115
118
121
126
130
135
140
144
147

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
6
А.А. ДАУЛЕТХАНОВА
Недочеты законодательства на казахском языке (на примере Гражданского кодекса Республики 
Казахстан)...............................................................................................................................................
Б.С. ОМАР 
Некоторые  несоответствия  перевода  в  Гражданском  кодексе  Республики  Казахстан                        
(Особенная часть) .................................................................................................................................
Ж.М. ТУРАРОВА 
Вопросы  пунктуации  в  нормативных  правовых  актах  (на  примере  актов  гражданского 
законодательства) ..................................................................................................................................
Информационное сообщение
М.Т. ГАБДУАЛИЕВ Информационное сообщение о круглом столе по обсуждению концепции 
развития местного самоуправления, 29 марта 2012 г. .......................................................................
151
155
157
160

7
ГОСуДАРСтвО ДОлЖНО быть СвязАНО зАкОНОм, 
А лИчНОСть «вООРуЖЕНА» Им
17 февраля 2012 года на коллегии Министер-
ства юстиции Республики Казахстан глава ведом-
ства Берик Мажитович Имашев осветил основные 
направления работы министерства в этом году. 
Особый упор будет сделан на законотворческую 
деятельность, поскольку «именно от качества за-
конотворческой работы, прежде всего и зависит 
оценка  эффективности  работы  министерства  в 
частности, и Правительства в целом, со стороны 
ИмАШЕв берик мажитович
министр юстиции Республики казахстан
Назначен Указом Президента Республики Казахстан
от 20 января 2012 года
Родился 7 июня 1960 года, казах, образование высшее. Окончил Московский государственный 
университет им. М.В. Ломоносова. Правовед, кандидат юридических наук.
Работал помощником Президента Республики Казахстан – Секретарем Совета Безопасности.
23  ноября  2011  года  Указом  Президента  Республики  Казахстан  назначен  депутатом 
Сената Парламента Республики Казахстан – Председателем Комитета по конституционному 
законодательству, судебной системе и правоохранительным органам.
Награжден орденами «Құрмет», «Парасат», Почетной грамотой Совета МПА СНГ, шестью 
медалями.
депутатов Парламента и простых граждан. Для 
реализации положений, вытекающих из Послания 
Президента,  необходимы  прогрессивные  идеи, 
юридические новации и новые механизмы право-
вой регуляции», подчеркнул Министр.
Также  Берик  Мажитович  отметил  прозрач-
ность нормотворческого процесса - в настоящее 
время на сайте министерства работает электрон-
ная база данных по всем разрабатываемым законо-
 

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
8
проектам, которая позволяет каждому казахстанцу 
внести свои предложения по разрабатываемым 
проектам законов. В целях реализации поруче-
ний Главы государства будут приняты меры по 
снятию  административных  барьеров  для  насе-
ления и бизнеса. В частности, будут упрощены 
регистрация юридических лиц, где планируется 
переход к уведомительному порядку регистрации 
предприятий (онлайн регистрация юридических 
лиц), и регистрация прав на недвижимое имуще-
ство,  которая  будет  проводиться,  не  выходя  из 
нотариальной конторы (сведения о заключаемых 
договорах у нотариуса будут автоматически по-
ступать в органы юстиции). 
Срок  регистрации  коммерческих  субъектов 
сократится до 15 минут, регистрации прав на не-
движимое имущество - до одного дня.
Также будут приняты меры по автоматизации 
услуг в сфере ЗАГС, началом которым будет соз-
дание электронного архива ЗАГС. 
Министр отметил персональную ответствен-
ность  начальников  территориальных  департа-
ментов юстиции за реализацию на местах новых 
положений законов, регулирующих адвокатскую 
и нотариальную деятельности.
При этом, Министр рекомендовал адвокатуре 
и нотариату целенаправленно работать над повы-
шением доверия у населения. 
С учетом международного опыта будут при-
няты дальнейшие меры по совершенствованию 
исполнительного  производства,  в  том  числе  и 
института частного судебного исполнения.
Сегодня  уже  имеются  положительные  при-
меры по преимуществу работы частного судеб-
ного исполнителя. Так, в Атырау одним частным 
судебным исполнителем завершено порядка 711 
исполнительных документов о взыскании зара-
ботной платы на сумму более 55 млн. тенге.
Кроме того, сотрудники Министерства юсти-
ции  получили  ряд  поручений  и  по  вопросам 
охраны  прав  интеллектуальной  собственности, 
осуществления судебно-экспертной деятельности. 
В  целях  обеспечения  качественного  производ-
ства повторных, комплексных и особо сложных 
экспертиз будут проработаны вопросы создания 
на  базе  Центра  судебной  экспертизы  научно-
исследовательского института. 
В завершение Министр отметил, что стоящие 
перед  органами  юстиции  большие  и  важные 
задачи будут способствовать укреплению и про-
цветанию  страны,  повышению  благосостояния 
народа.
 
 
 
 
 
(Сайт Министерства юстиции 
 
 
   Республики Казахстан) 

9
Теория и история государства и права
ДАулАРДы ШЕШуДІҢ ДӘСтҮРлІ ЖОлДАРы
Ибрагимов Жамаладен Ибрагимұлы,
ҚР Заң шығару институты халықаралық құқық 
және салыстырмалы құқықтану бөлімінің 
жетекші ғылыми қызметкері, 
тарих ғылымдарының кандидаты, доцент
Дәстүрлі  қазақ  құқығындағы  дауларды 
шешудің  дәстүрлі  жолдарын  терең  қарастыру, 
зерделеу заң ғылымындағы өзекті мәселелердің 
бірі болып табылады. Дауларды шешудің негізгі 
нысандары  мен  әдістерін  жан-жақты  ашып 
көрсету  үшін  билердің  қоғам  өміріндегі  рөлі, 
әдет-ғұрып құқығы, сот ісін қарау тәртібі және 
билік  ету  қызметінің  ерекшеліктеріне  қатысты 
деректерге талдау жасалуы қажет.  
Біздің  мемлекетіміз  өзінің  егемендігін  озық 
елдердің  қатарынан  қалмай,  демократиялық 
бағытты  ұстап  тұру  мақсатында  1991  жылғы 
16  желтоқсанда  Қазақстан  Республикасының 
тәуелсіздігі  туралы  Конституциялық  заңды 
қабылдау 
арқылы 
жариялады. 
Әрине, 
тәуелсіздікке қол жеткізу ғасырдан астам отар-
шыл  Ресей  патшалығының,  содан  кейін  Кеңес 
одағының  қол  астында  болған  Қазақстан  үшін 
үлкен  жетістіктің  белгісі  болды.  Негізінен, 
егемендіктің, мемлекеттің белгісі – Ата Заңның 
қазіргі заман талаптарына орай жасалғаны анық 
болғанымен,  кейбір  мәліметтерде  мемлекеттегі 
заңнама  қазақ  елінің  болмысын  ескермейді 
деген  ой,  пікірлер  кездеседі.  Бірақ,  мұндай 
мәселелердің ғылыми деңгейде қозғалуының өзі 
бұл  мәселенің  шешілуіне  қатысты  еңбектердің 
зерттелуіне  бастама  болады.  Сондықтан  да 
ата-бабамыздың  дәстүрінен  туындаған  сая-
си  дәстүрлерді,  үлгілерді  болашақ  құқықтық 
дамуымызда  терең  саралап  отырып  қолдану 
мүмкіншілігін  ескере  отырып,  қазақ  халқының 
дәстүрлі    қазақ    құқығы  саласындағы  даулар, 
оның  шешілу  әдістерін  терең  зерттеу  қазіргі 
таңда заң ғылымындағы негізгі басымдықтардың 
бірі болып табылады.
Қазақ  мемлекеттілігінде  сот  органдарының 
пайда  болу  және  қалыптасу  тарихы  -  қазақ 
қоғамының  жылнамасындағы  «алтын  ғасыр» 
дәуірі  болды  деген  пікірге  алып  келеді. 
Қазақстандық  сот  билігін  қалыптастыру  мен 
бекітудің негізгі өлшемдерін түсініп ұғыну үшін, 
дәстүрлі қазақ құқығы тарихнамасын біліп қана 
қоймай, мемлекет аумағында қолданылған әдет-
ғұрып құқығы нормаларының, салт-дәстүрлердің 
тарихы  мен  даулардың  реттелуін  терең  игеру 
қажет.
Қазақ  халқының  тарихындағы  сот  төрелігі 
қазақ мемлекеттілігінің қалыптасу кезеңіне терең 
тамырын  жайған.  Билерге  тиесілі  сот  билігінің 
қазақ  қоғамында  ерекше  манызы  бар,  дәстүрлі 
қазақ құқығындағы дау жүйесінде, оны шешудің 
жетекші нысанына айналды.   Көшпелі   ұжымдарда 
басқару  функциясы  негізінен  ұжымның  ішінде 
де,  рулар  мен  олардың  қарауындағылардың  да 
даулары  мен  талаптарын  талқылаудан  тұрды. 
Соттар нормаларды, дәйектемелерді түсіндіруде 
және шешімдер шығаруды талқылауда, сондай-
ақ  осы  шешімдерді  орындауға  келтіру  әдістері 
мен  нысандары  айкындауда  едәуір  құқықтарға 
ие болды.
Билердің соттық шешімдерінің түпкі мақсаты 
шындықпен  әділдікке  жету  екендігіне  байла-
нысты,  қазақ  құқығындағы  даулардың  шешілуі 
туралы  академик  С.  Зиманов  былай  деп  атап 
өтеді: «Дауды қарастырудағы қарапайымдылық, 
сот  әділдігі  мен  дәлелдеу  бостандығының 
қамтамасыз  етілуі,  тараптардың  және  процеске 
қатысушылардың    әрқайсысының    өкілдерінің 
іске  қатысу  мүмкіндігінің  шектелмеуі,  тарап-
тарды  татуластыруға  тырысу  және  соттық 
шешімдердің  тіпті  кінәлі  тарапқа  қатаң  жаза 
тағайындалған  кезде  де  қоғамның  алдындағы 
әділеттігі  мен  логика  заңдарына  сай  болу-
ын  қамтамасыз  ету  билер  сотының  формасы 
мен  мазмұнын  құрады.  Ақырғы  соттық  шешім 
шығару  жауапкершілігін  иеленген  би  жасына, 
жастығына  қарамастан  ертедегі,  өз  дәуіріндегі 
данышпан қарияларға ұқсап бақты» [1, 18 б.].
Билердің  қызметі  тек  дауларды  шешуде  сот 
төрелігін  жүзеге  асырумен  шектелмей,  олар 

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан