Дістемелік материалдар кешені

(қаралатын сұрақтар тізімі)

(дәріс материалы)

Білім беруді жаңарту оқушы­лар­ға тек білім берумен ғана шектел­мей, сонымен бірге, оны қолдана білуге, яғни функциональдық сауатты­лықтарын немесе құзыреттіліктерін қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.

Одан басқа, білім беруді жаңарту қазіргі оқыту үдерісін оқушы тұл­ға­сын тәрбиелеуге, оларға ұлтжан­дылық құндылықтарды, мораль мен адамгершілік нормаларды, ұлт­аралық келісім мен төзімділікті, ру­­хани және әлеуметтік, дене дамуын, заңға бағынушылықты дарыту үдерісіне бағдарлануға тиіс. Бұл құндылықтар заманауи тәрбие жұмыстарының өзегіне айналуға тиісті.

Қазақстандық білім беруді жаң­ғыртудың стратегиялық бағыттары қазірдің өзінде «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ қызметінде табыспен жүзеге асырылып жат­қаны белгілі.

Қазақстанның қазіргі жағдайы жаңа заман талаптарымен және Қазақстан Республикасының соған сәйкес жаңа мазмұнмен сипатталады. Бұл ең алдымен, ғаламдық экономикалық дағдарыс және ин­дустрияда инновациялық дамуды же­делдету, республиканы әлеу­мет­тік-экономикалық жаңғырту – дағдарыстан кейінгі даму мен көш­басшылыққа жетелейтін дамудың басты бағыты.

Жаңа технологияларды, заманауи құрал-жабдықтарды өмірде жү­зеге асыру және дамыту үшін, болашаққа жаңа бір серпіліс беретін жаңа міндеттерді өз алдына қоя алатын және оның шешімін тез арада таба алатын, әлеуметтік және өндірістік салада тың бастамаларды қолдана білетін, ой-қиялы ерекше дамыған мамандар өте қажет.

Бұл жағдайда білім беру қандай болуға тиісті? Әлемдік білім беруді дамытудың басымдылығы көр­сеткендей, қазіргі жағдайда білім беру оған қоғам мен мемлекет тарапынан қойылатын талаптарға сәй­кес болуы керек, сондықтан, әлеу­­­меттік өзгерістерге бейімделуге қабілетті әлеуметтік-бейімдеуші механизм ретінде көрініс береді.

Ел Президенті Н.Назарбаев­ кө­терген негізгі өзекті мәселелердің бірі бі­лім беру жүйесін жаңаша­ландыру болатын. Осынау өзекті мәселеге орай Шығыс Қазақстан облысының орталығы Өскемен қала­сында Қа­зақстан Республи­касы химия және биология пән мұғалімдерінің І съезі өтті. Съез­дің тақырыбы «Мектептегі жара­тылыстану-ғылыми білім беру: ХХІ ғасырдағы қоғам, ғылым және технология» деп аталды.

Съезде жаратылыстану-ғы­лы­мының жаңашалануына, әдіс­­на­малық сұрақтарға жаңа көз­қараспен қарау, оқыту технологияларына, мек­тептегі химия және биоло­гия білімінің ақпараттық және тех­ни­калық базасын нығайтуға байланысты мәселелер қаралды.

Съезге отандық және Ұлы­британия, Германия, Франция, Ре­сей, Корея, Қытай, Жаңа Зелан­дия және Моңғолия сияқты шет­ел мемлекеттерінің жетекші ғалымда­ры, барлығы 400-ден астам қо­нақтар мен делегаттар қатысты. Олар жаратылыстану білімін да­мы­тудың көкейкесті мәселелерін талқылап, оны заманауи талаптарға сай модернизациялаудың жолдарын іздестірді. Пленарлық отырыс­ты сөз сөйлеп ашқан білім және ғылым министрі Б.Жұмағұлов: «Ұстаздар Елбасының білім саласы мен оқы­тушыларға деген ықыласы зор екенін сезініп отыр. Елбасының бі­лім және ғылым саласына көрсетіп отырған қолдауының арқасында еліміздегі білім жүйесі бүгінде жаңа сапалық деңгейге көтерілді»,– деп атап өтті. Сонымен қатар, отырысқа Шығыс Қазақстан облысының әкі­мі Б.Сапарбаев, М.Ломоносов ат­­ындағы ММУ биология пәнін оқыту әдістемесі кафедрасының про­фессоры А.В.Теремов, Нью-Касл университетінің профессоры Д.Тимней, «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ААҚ басқарма төрайы­мы К.Шамшидинова, экология ғы­лымдарының докторы, Хайдельберг университетінің экология ка­федрасының профессоры Ханс-Йоахим Мадер және тағы басқалары қатысты. Съезге облысымыздан 21 делегат қатысып, химиялық және биологиялық білім берудің басымды бағыттарын анықтауға өз үлестерін қосты: өзекті мәселелер бойынша облыс педагогтарының ойын жеткізіп пікір-таласқа қатысты. «Шебер­лік-кластар» өткізіп, оң бағасын алды.

Съезде мына мәселелерге қатты көңіл бөлінді:

жаратылыстану-ғылымының жаңа же­тістіктерін ескере отырып, химия және биологияны оқыту үде­рісінде мазмұнын, әдістерін және технологияны жетілдіру;

химиялық және биологиялық білім беруді АҚТ арқылы және ин­новациялық әдістерін қолданған ғалым биологтар мен химиктердің, педагог-новаторлардың, жетекші био­лог пен химиктердің озық іс-тәжірибелерін жинақтау және оны тарату;

оқушылардың функциональдық сауат­тылығын дамыту және жаңа білім мазмұнын ескере отырып, биология мен химия пән мұғалімдерінің біліктілігін арттырудағы курстың маз­мұнын жетілдіру;

биологиялық және химиялық білімді тереңдете оқыту және бе­йін­дікке оқу-әдістемелікпен қам­та­масыз ету;

мектептерде аймақтық орналасуын ескере отырып, дарынды ба­лалармен жұмыс жасау барысында элективтік курстарды құрастыру және жүзеге асыру;

биология және химия кабинет­терін жабықтау кезінде нормативтік және инструктивтік базасын жаңарту.

Болашақта инновациялық ізде­ністердің нәтижесінде оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудағы мынандай ерекшеліктер анықталды:

– өзіндік, жобалау және зерттеу іс-әрекетінің дағдысын қалыптастыру;

– оқушының сын тұрғысынан ойлауын дамыту;

– оқушылардың оқу жетістіктерін критериальдық бағалау жүйесін қолдану;

– пәнаралық кіріктіру.

Съезден кейін Қарағанды облысы бойынша бі­лім қызметкерлерінің біліктілігін арттыру институтында академик Е.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дың химия факультетінің деканы, химия ғылымдарының доценті, профессор Е.Тажбаев және биология фа­культетінің деканы, биология ғы­лымдарының кандидаты, профессор А.Айтқұлов білім мазмұны ка­федрасының оқытушыларымен бі­­рігіп, болашақ игі істерді талдады. Химия және биология пән­дері мұғалімдерінің облыстық ассо­циациясын құру мәселесі қарас­ты­рылып, тұжырымдамасы негізделді.

Сонымен қатар, «Мектеп-Жо­­ғары оқу орны – Өндіріс» арасын­дағы өзара байланыс, ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру, педагогикалық және өндірістік практика бағдарламаларын жаңа мазмұнмен толықтыру және жаңарту туралы тың ұсыныстар айтылды, болашақта атқарылатын істер жөнінде нақты шешімдер қабылданды.

2. Оқу пәнінің білім мазмұны теориялық және қолданбалы негіздер мен «Жалпы биологияны» оқытуға бағытталған бөлімдер мен тақырыптырды, практикалық дағдыларды меңгеру мақсатында, қоршаған орта мен адам денсаулығын сақтау мәселелері, зертханалық жұмыстарда берілген.

1) тірі материя, оның биологиялық құрылым деңгейлері туралы негізге алынатын түсініктерді қалыптастыру;

2) тірі және өлі материяның жалпы белгілерін оқушыларға ұғындыру;

3) жасушалық теорияның негізгі қағидалары туралы білім қалыптастыру;

4) өсімдік және жануар жасушаларының құрылысы туралы түсінік қалыптастыру;

5) органикалық және бейорганикалық заттардың рөлі туралы білім қалыптастыру;

6) организмнің жеке даму заңдылықтары туралы түсінік қалыптастыру;

7) органикалық дүние дамуының негізгі ретінде генетикалық заңдылықтар туралы түсінік қалыптастыр

8) адамның тұқымқуалаушылығына қоршаған ортаның қолайсыз факторларының зиянды әсері туралы түсінік қалыптастыру;
4. Оқытудың міндеттері:

1) түр және оның критерий туралы түсініктің мәнін ашып көрсету;

2) эволюциялық ілімнің негіздері туралы білім қалыптастыру;

3) экологиялық факторлар және пәннің ролін ашу;

4) экологиялық міндеттерін ашу;

5) экосистема, биоценоз, биосфера ұғымдарының маңызын ашу;

6) экологиялық жүйелерге адамның іс-әрекетінің әсерін ашып көрсету;

7) табиғатты қорғау бойынша қазақ халқының салт-дәстүрлерінің мәнін ашып көрсету;

8) Қазакстанның табиғатын қорғау туралы Қазақстан Республикасыеың заңдарын негіздеу;

9) цитологияның міндеттерін игеру;

10) жасушалық теорияның негізгі қағидаларын меңгеріп алу;

11) энергия алмасудың кезеңдерін және оның жасушадағы рөлін сипаттау;

12) органикалық дүниедегі көбею әдістері мен жасушалардың бөліну типтерін игеру;

13) организмнің дамуын және орта жағдайларын сипаттау;

14) тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;

15) өзгергіштіктің негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;

16) селекция және биотехнология негіздерін сипаттау.
5. «Биология» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

10-сыныпта оқу жылына 68 сағат, аптасына 2 сағат;

11-сыныпта оқу жылына 68 сағат, аптасына 2 сағат.

6. Биологияны оқып білу барысында мына төмендегі оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:

7.Пәнаралық байланыс «Қазақ тілі және әдебиетімен»:

1) сөздік қордың биологиялық терминдермен одан әрі байытылуы;

2) органикалық дүниенің құрылысы мен эволюциясының ерекшеліктері бойынша оқу материалын қабылдау арқылы ауызша сөздің дамуы;

3) қысқаша шығармалар-сипаттамалар, ойбөлісу түрінде материалды баяндау, баяндаманы дұрыс көркемдеу, Эссе,хабарлама, биологиялық диктанттар жазу, шығармашылық тапсырмалар орындау арқылы жазбаша сөздің дамуы.

8. Пәнаралық байланыс математикамен:

1) биологиялық эксперименттердің тәжірибелердің, бақылаудың, зертханалық жұмыстардың қорытындысын шығаруда математикалық білімді пайдалану;

2) биологиялық өлшеулер жүргізу және математикалық талдау жасау.

9. Пәнаралық байланыс тарихпен:

тарихтың бірінші кезеңінің мәдениетін оқып білу, ашылған ұлы географиялық жаңалықтарды білу;
10. Пәнаралық байланыс физикалық география:

1) географиялық аймақтылықты ескере отырыпжер бетінде органикалық дүниенің таралу ерекшеліктерін оқып білу барысындагеографиялық білімге сүйену;

2) орта факторларының адам организмінің жағдайы мен қасиеттеріне және жалпы органикалық табиғатқа әсерін білу;

3) континенттер тарихының білімін пайдалану.

11. Пәнаралық байланыс экономиялық географиямен:

1) бүкіл әлем халықтарын оқып, зерттеп білу;

2) әлем халықтарының географиялық аймақтарға таралуын білу.
12. Пәнаралық байланыс «Химиямен»:

1) бейоргникалық химия.Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінің элементтері, олардың негізгі қасиеттері;

2) тірі жүйенің құрамына кіретін негізгі химиялық қосылыстар;

3) жасушаның химиялық құрылымын оқып білу;

4) органикалық ортада жүретін биохимиялық процестерді (зат және энергия алмасу - бұл органикалық заттардың биосинтезі және ыдырауы) оқып білу.

13. Пәнаралық байланыс физикамен:

1) биологиялық жүйелердегі өзгерістердің динамикасы;

2) тірі организдердің жағдайы мен қасиеттеріне атмосфералық қысым ауытқуының әсері.

14. Пәнаралық байланыс ақпараттық мәдениет:

1) жалпы биологияның тақырыптары бойынша электрондық көрсетілім құрастыру;

2) жұмыс барысында электрондық материалдарды пайдалану.

15. Пәнаралық байланыс «Музыка»:

1) «Адам генетикасы» тақырыбын оқытуда музыкалық шығармаларды пайдалану;

2) «Адамның шығу тегі» сабағын оқыту барысында музыкалық шығармаларды пайдалану.

16. Пәнаралық байланыс «Бейнелеу өнері»:

1) зертханалық,практикалық және шығармашылық жұмыстарды кестелермен, суреттермен және сызбанұсқалармен безендіру.