Дүниенің бірлігі және көптүрлілігі. Кеңістік пен уақыт материя болмысының формалары. Кеңістік және дүниенің ғылыми бейнесі

Дүниенің бірлігі және көптүрлілігі. Кеңістік пен
уақыт материя болмысының
формалары.Кеңістік және дүниенің ғылыми
бейнесі.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті 
Орында
ғандар:
Аминова Асемай
Кабыкенова Жаннур
Ас
қар Мағжан 
Н
үсіпбек Мерей

Осы заман
ғы философиялық әдебиеттен болмыс сөзінің екі
т
үрлі мағынасын аңғаруға болады.Философия тарихинда
болмыс 
ұғымын тұңғыш пайдаланып, оны мәселе ретінде
қарастырған көне грек ойшылы Парменид (б.э. дейінгі V –
VII 
ғ.ғ.) еді. Оның пікірі бойынша, болмыс дегеніміз – бар
болу, 
өмір сүру, одан басқа ештеңе жоқ, ал жоқ болу –
болмыссызды
қ.
Болмыс 
ұғымы – философияның ең ежелгі әрі маңызды категорияларының 
 бірі. Ол жалпылай ал
ғанда “бар болу”‚ “өмір сүру”проблемасын қамтиды.
“Болмыс т
үсінігінің арғы түбінде “болу”, “бар болу” деген мағынаның қаның
а
ңғару қиын емес. Бүл түсінік адамның айнала қоршаған ортаны біртұтас
әлем есебінде танып білуге ұмтылуынан туындаған.

Әлемнің ғылыми суреті - негізгі ғылыми фактілерді,
т
ұжырымдамалар мен принциптерді жинақтау және синтездеу
негізінде пайда болатын ж
әне дамитын Әлемнің негізгі қасиеттері
мен за
ңдылықтары туралы жалпы идеялар жүйесі.
ӘҒС екі тұрақты компоненттен тұрады:
т
ұжырымдамалық компонент философиялық принциптер мен категорияларды (мысалы,
детерминизм принципі, материя, 
қозғалыс, кеңістік, уақыт ұғымдары және т.б.), жалпы ғылыми
ережелер мен т
үсініктерді (энергияның сақталу және өзгеру заңы, салыстырмалылық
принципі, масса, заряд, абсолютті 
қара дене және т.б. түсініктері.)
сезімтал пішінді компонент - б
ұл әлемдегі құбылыстар мен процестерді ғылыми таным
объектілері, оларды
ң бейнелері, суреттемелері және басқалары түріндегі көрнекі бейнелеу
жиынты
ғы, синтез негізінде ӘҒС-н әлем суретінен ажырату қажет.

Ғылым дамып келе жатқанда, ғылыми білім жүйесін жалпылау
деңгейімен ерекшеленетін ӘҒС-нің бірнеше сорттарын
шығарады. : әлемнің жалпы ғылыми көрінісі (немесе жай ӘҒС),
белгілі бір ғылым саласы әлемінің суреті (әлемнің
жаратылыстану суреті), ғылымдардың жеке кешені әлемінің
суреті (әлемнің физикалық, астрономиялық, биологиялық
суреті және т.б.).

Кеңістік пен уақыт – материя өмір сүруінің формалары
Материяны
ң негізгі өмір сүру формалары ‐ уақыт және кеңістік. Философияның көңіл
аударатын м
әселесі, ең алдымен уақыт пен кеңістіктің материяға қатысты, яғни
уа
қытпен кеңістік шындық па, әлде санада ғана өмір сүретін таза абстракты ма деген
м
әселе. Кеңістікпен уақыт материя қозғалысының сандық айқындығы. Кеңістік деген
ұғым материялық объектілердің қатар өмір сүруін және олардың өзара орналасуын
білдіреді. Оны
ң өлшемдері: ұзындығы, ені, биіктігі. Бұл өлшем тек заттық формаға ғана
т
ән емес, процестерге де тән

Уа
қыт — қозғалыстың формалары мен құрамды бөліктерінің
(не элементтерді
ң) бір — бірінен туындап ұласу формасы.
Уа
қыт деген ұғым материялық процестердің бірінен соң
біріні
ң кезектесіп келуін, заттар мен құбылыстардың өмір
с
үруінің ұзақтығын білдіреді. 
Болмысты
ң ішкі табиғаты- қозғалыс. Сондықтан да бұрынғы
материалистер де м
ұны белгілі бір дәрежеде болжаған.
Философияда к
өп ойшылдар қозғалыссыз материя жоқ деген
пікірге ойыста
ған. Бірақ қозғалысты әртүрлі түсінген. Қозғалыс
таби
ғаттағы, қоғамдағы барлық өзгерістерді түгел қамтиды.

Д
үниені ғылыми бейнесі түсінігі XIX және XX ғасырлар аралығында
қалыптасты.Белгілі физик кванттық механиканың негізін қалаушы
Макс Планк 1908 жылы "
Әлемнің физикалық кескінінің
бірт
ұтастығы" деген тақырыпта баяндама жасады. Бұл түсінікпен
қатар, "табиғат кескіні", "әлем үлгісі", "әлем бейнесі", "табиғат бейнесі"
ж
әне, тіпті "адам кескіні" деген ұғымдар да қолданыла береді. 
Д
үниенің ғылыми бейнесі- шындықтың жалпы қасиеттері мен
за
ңдылықтары туралы түсініктердің іргелі ғылыми түсініктерді,
принциптерді ж
әне теорияларды жалпы қорыту мен синтездеу
н
әтижесінде құрастырылған тұтас бейнесі.

Д
үниенің ғылыми бейнесінің басқа барлық бейнелерден артықшылығы,
Планкты
ң пікірінше, оның бірлігінде-барлық зерттеушілер, барлық
халы
қтар, барлық мідениеттер тұрғысынан алғандағы бірлігінде, яғни
ғылыми бірлігінде екен.
Негізіне 
қарай бүкіл дүние туралы дүниенің жалпы ғылыми бейнесімен /
таби
ғат, қоғам мен таным туралы/ дүниенің табиғаттану бейнесі деген
екі т
үрі бар. Соңғысы – таным пəніне қарай – физикалық, химиялық,
астрономиялы
қ, биологиялық т.б. бөлінеді.