Әбеуова И.Ә. Әлеуметтік психология

г) 
әлеуметтік бағдарлар мен әлеуметтік таптауырындар жүйесі - 
жеке тұлғаның әлеуметтік бағытгылығын құрайды. Бұл өте кең ұғым 
(құбылыс), оны адамның дүниетанымымен сәйкестендіруге болады. 
Әлеуметтік ба^дарлану индивидке элеуметтік болмыста бағьпталуына 
мүмкіндік береді.
Әлеуметтік бағдарланудың иерархиялы жүйесі жоғарыдағы 
схема түрінде қарастыруға болады (4 сурет).
4. Топтағы жеке тұлға
Қарастырылған екі проблема - әлеуметгену мен әлеуметтік 
бағдар жеке тұлғаның әлеуметтік тұлға ретіндегі өмір сүруінің екі 
жагын: әлеуметтік тәжірибені меңгеруі мен іске асьфуын ашып 
көрсетеді. Енді осы екі жағьш біріктіріп жеке тұлғаның басқа 
адамдармен байланыс жүйесіндегі (бір топ ішіндегі) өзін ұстауын 
нақты түрде талдау қажет. Онсыз жеке тұлғаны зерттеудегі 
әлеуметтік-психологиялық тұрғы толық болмайды, себебі, жеке тұлға 
осындай жагдайда бірлескен 
іс-әрекет пен қарым-қатынаста 
қарастырылады. Осылайша зерттеу - жалпы психологияда да қолға 
алыньш отыр (Петровский В.А.), социологияда да бұл мәселе 
қарастьфылуда (Ядов В.А.).
Әлеуметтік психологияда жеке тұлғаны өзара әсерлесетін жөне 
қарьш-қатынаста болатын субъект деп түсіну маңызды. Нақты, 
белгілі топтың (жеке тұлға өмір сүретін) ролі өте зор. Соңдықтан 
проблеманы "жеке тұлға мен топ" емес, "топтағы жеке тұлға" 
тұрғысынан қарастырған жөн. Сонда ғана жеке тұлғаның әлеуметтік 
бірдейлігі проблемасының жан-жақты талдауын қамтамасыз ететін 
қасиетгері қалыптасатын болғаңдықтан, ол қаңдай топтарда, қандай 
басқа жеке тұлғапармен қарым-қатынаста болғаны қажет.
Зерттеу пролемасы үшін біріншіден, жеке тұлғалық қасиеттердің 
қалыптасуы топтың қандай "қасиеттеріне" тәуелді, екіншіден, топтың 
"қасиетгері" 
(психологиялық 
снпаты) 
оны 
құрайтын 
жеке 
тұлғалардың қасиеттеріне қалай тәуелді екенін анықтау мәселесі 
туындайды.
Жеке тұлғалық қасиеттер элеуметтік психологияда жүйе түрінде 
қарастырылады. Жүйелік зертгеу А.Н.Леонтьев еңбектерінде бар. 
Жеке тұлғаны жүйелік қасиет деп қарастыра отьфьп, ол жеке тұлганы 
қолдауды ұсынады, "адам өзіндегі туа біткен және қальгатасқанды не, 
не үшін жэне қапай пайдаланатынын зерттеу". В.С.Мерлиннің
46

айтуынша: "ұжымдағы езара қарым-қатынас сипаты, жеке тұлғаның 
осы ұжымға тэн қасиеттерінің қалыптасуына себеп болады".
Бірлескен іс-әрекет пен қарым-қатьшаста болатын жеке тұлғалар 
үшін, 
жеке 
тұлғаның 
әлеуметтік-психологиялық 
қасиеттерін: 
бірлескен іс-эрекетте көрінетін қасиеттер жэне қарым-қатынаста 
көрініс беретіндер деп қарастыруға болады.
Неліктен жеке тұлғаның тікелей іс-эрекет ететін ортасы — топ
— шын мәніңде жеке тұлғаның белгілі қасиеттерін "қалыптастырады" 
деген мәселенің дұрыстығына ёкі түрлі дэлеледер тобын келтіруге 
болады.
Біріншісі, эрбір жеке түлғаның белсенділігі, іс-әрекеттің 
нэтижесі ең алдымен оның қай жерде жасалыньп, іске асырылуынан 
көрінеді, яғни нақты топ ішінде, іс-әрекет барысында, жеке тұлға 
басқа топ мүшелерімен кездеседі, демек солар арқылы бағаланады. 
Немесе эрбір нақты топ үшін берілген іс-эрекет жағдайлары аса 
маңызды жеке түлғалық қасиеттер болады.
Екіншісі, кез келген топ ішіндегі бірлескен іс-әрекет, қарым- 
қатьгаасқа 
міндетті 
түрде 
қажет 
жағдайлардың 
жиынтығын 
топшылайды. Осындай жағдайларда да жеке тұлғаның белгілі 
қасиеттері көрініс береді, әсіресе ол, конфликтілік ситуациялардан 
айқьга көрінеді. Бұл да жеке тұлғаның топқа "қажет" қасиетгерді' 
иеленуіне түрткі болады.

жүктеу/скачать 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: