Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| «Бразилия, 1502
жылдың 1 қаңтары» өлеңінде Бишоп бейнелі құрылымнан бас тартса да, өзінің Бразилияға келуін өзі секілді «үйінен кеткен», əлгі XVI ғасырдағы конкистадорларға (испан-португал басқыншылары) ұқсатады. Бəлкім, «Саяхат мəселелері» ( Questions of Travel ) өлеңіндегі конкистадорлар сияқты, бұл жиһангездер де «алыстағы үйлерін еске алар». Олардың ақыннан айырмашылығы – ақылға салып, терең ойлану үшін емес, жеңіске жетіп, өз сенімдерін рухтандыру үшін сапарға шығуы. Жан дүние шаттығы болған ғибадаттарын тастаған сарбаздар: …ыңылдап айтар, бəлкім «Қарулы адамды» ( L’Homme armé ) , болмаса, басқа əнді, Жыртып кіріп керулі кездемеден Əрқайсы бір үндісті иемдене бастады. [CP, 92] (М.С.) Соған қарамастан, Бишоп олардың басқыншылығын мойындамай, оның орнына тропикалық «керулі кездеменің» біртіндеп сөгіліп жатқанын суреттеуді дұрыс көрген. Екінші жолдағы табалау христиандықтың «шегедей қаттылығынан», қатыгездігінен шыққан. Бұл түсініктен Китстің қателігі шығады: Болмаса да семіз 1 Кортез қырандай оқты көзін Тынық мұхитына қадады – оның барлық ойсыз серіктері бір-біріне күмəнмен қарады – Тып-тыныш, Дариеннің шыңдарына. Анық еді олардың алғаш қадам басары. «Гомердің Хопманға деген алғашқы көзқарасы». (М.С.) Кортез (Бальбаодай емес, нағыз Тынық мұхитын ашушы) – Бишоптың өлеңдеріндегі христиандықты жаулаушы ретінде сипатталатын кейіпкер. Мұндағы христиандық – момындарға ажал əкеліп, «байлық пен салтанаттың» бəрін қиратқан өмірдің бір бөлігі. Əлсіз, қорғансыз əйелдердің дауыстары рухани əлемнің табиғи зарымен араласып кетеді. Олар адамдықтан тысқары жатқан əлемнен қорғаныш іздейді. Алайда ол əлемге қашып барып, тығылу үнемі сəтті бола бермейді, ал эпифания, бар болғаны, өзге өлшемге қашудың иллюзиясын ғана ұсынады. Шығармасының бірнеше бетінде Бишоп адамзаттың зорлық-зомбылығына қайта айналып соғып отырады. Оған қоса, христиандық немесе діни мейрам фрагменттері эпизодтың ретсіздігі мен қатыгездігін қош көріп, алғышарт болып отыр. «Армадилло» шығармасындағы отты табиғат көрінісінің алдыңғы өлеңдегі «ілулі кездемеден» айырмашылығы жаратылыстарға қорған болатын мекенді ұсынбауында. Бұл өлең мəн- мағынасынан баяғыда айырылып, дүниенің сəн-салтанатына айналған діни мейрам туралы бір сəттік əсер сыйлайды. «Заңсыз ұшырылған əлсіз отты шарлар» көптен күткен əулиелікке көтеріледі. Көтерілген от олардың өміріне айналады: Қағаз қаптар жарықпен қызарып, толады жүректер сияқты келеді-кетеді. [CP, 103] (М.С.) Аспандағы тұрақсыз əрі бағытсыз əуе шарлары – «махаббаттың» белгісі. Ақын олар махаббатты немесе соғысты əкеледі деген ұғымды меңзейді. Аспанға қиын-ау ұшқан, жұлдызды жолдарды құшқан – ғаламшарлардан қалады түнгі із: төмендер Шолпан, болмаса Қызыл жұлдыз… (М.С.) «Желмен бірге / аспан шегінде тербеліп» тұрған мұндай «құрмет» – тəртіп емес, хаос; жеңілдеу мен тəубе емес, қорқыныш. Бишоп олардың «Желмен бірге / тұтанып, толқыған жəне тербеліп, серпілген» сенімсіздігі жердегі қауіпті арттырады дегісі келеді. Күпірлік пен надандықтың мұндай мерекесі діни жоралғылардың қасиетін бұзып, жаратылыс пен табиғаттың қарым-қатынасын бүлдіреді. Мұндай жəбір тағдырға айналып, «қауіпті» болуы мүмкін: Оңтүстік Айшықтың батпырауық таяқтары, Өмірінің соңына ол да таяп қалды. Алыстап, қалықтап əрең тұрса-дағы əуеде ол, Қызығы кетіп, бізді тастап барады. Шыңына жете алмай таулардың, Қауіптің астында қалады. (М.С.) Өлеңнің соңғы жолдары кенеттен шынайы жағдайдың көңілсіз кейпіне еніп кетеді. Бишоп əлсіз сенім мен жалған салтанат туралы бұл оқиғаны адамзаттың басындағы зобалаңға емес, бейкүнə жаратылысқа айналдырып жібереді. Көкке көтерілгендегідей, төмен түскен кезде де отты шар «көктегі жəне жердегі тіршілікті құрбан ете отырып», «балқыған жұмыртқадай шашырап кетеді» ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|