Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| «Күткенде»
бала оқырманның енжарлығынан ақынның шартты агрессиясына, авторлық беделіне қарай сенімсіз түрде жылжиды. Тілдің өзін əлеуметтендіретін күш атаусыз «менді» əйел адамның есіміне теліп, есімдікті «солардың бірі» деген топтың шегінен шығарып жібереді. Мұндай əлеуметтік сəйкестік авторлық артықшылықтың шегінде Елизабет +Бишоппен тоқтап қалудан бас тартады. Оның орнына, сол иірімде күшейе түседі. Гендерлік ерекшеліктен бас тарта отырып (Бишоптың өз мемуарын жалпылай «Мен неліктен адам болдым?» деген мəселемен аяқтағанын еске түсірейік), даралықтың бірде-бір элементін сақтамастан, бұл бірегейлік басқаларынан кем болмайды. Егер күту бөлмесінде отырған бала атау алуға жəне міндетті əлеуметтік борыштарға ұмтылса, «Крузо үйде» (Бишоптың «Крузо Англияда» өлеңінің шығармашылық атауы 20 ) өлеңінде атаусыз қалған «меніне» оралуға өмір бойы мүмкіндігі болады. «Күткенде» атау беру себебін алға тартса, «Крузода» одан шегіну керек екенін айтады. Бала өз аты үшін сауатсыздықтан бас тартады; Крузо дербестіктің қалыпты (девиациялық) күшін анықтағандай, мəтіннен жəне атау беру күшінің өзінен бас тартады. «Мен» ( I am ) сияқты өмірден түңілген өлеңдер (Джон Клэрдің «Мен» ( I Am ) , Йейтстің «Цирк жануарларының қашуы» ( The Circus Animals’ Desertion ), Уоллес Стивенстің «Алғашқы жылу» ( First Warmth ) немесе «Жоғары көркем əдебиет жазбалары» ( Notes Toward a Supreme Fiction ) секілді «Крузо» да өзінің əлеуметтік рөлінен толықтай бас тарта отырып, оқырмандарға батыл түрде үндеу тастайды. Табиғат көрінісі таныс, бірақ мына бір жанартау алабы «күл сияқты жансыз». Отаршыл жандар немесе есімдер, бұдан былай, Оса мен Мартин Джонстың кейіпкерлері емес; олар еркін жəне атауға ие елге, Англияға, бірігіп кетті. Күнəдан толық тазарған постлапсариалдық Крузо қудалауда жүрген нағыз махаббаттың тарихтан тыс, бейəлеуметтік сəтін еске түсіріп, оны қайта жаңғыртады. Атау беру ойынындағы əйел, бала аспектілеріне кейістік білдірген Бишоп демалыстағы шытырман оқиға іздеушінің кəрілігін зерттеу үшін мəліметтер мен тектің диллеммасынан бас тартады. Крузо Лоуэлл сияқты өзінің мəнімен, нақты əрі тарихи беделімен келді. Алайда ол мұндай ауырлыққа қарамастан, орынсыз əрі қате деп өзінің əлеуметтік (яғни лингвистикалық) мұрасынан бас тартады. «Күткенде» National Geographic журналынан көрген табиғатты есіне түсіре отырып, Крузо баланың бар күшімен алғысы келген нəрсенің бəрін жоққа шығарады. Ауызекі сөздер мен сауаттылық оның «ашылмаған, атауға ие болмаған» өмірінің мəнін таба алатындай емес. Өлеңнің авторлық ишараты «бірде-бір кітап мұндай құқыққа ие болған жоқ» деген ақынның ішкі қыжылына байланысты. Ысмайыл ( Ishmael ) сияқты Крузо да «ақиқат» орындардың атаусыз қалатынын біледі. Крузоның көзқарасы бойынша, «Күткендегі» толғанысты мойындау тілдің бірегей қасиетінің жоқ екенімен келісуді білдіреді. Көңілсіз айтылған «жарайды» деген сөздің алдындағы өлеңнің өзегі тілдің жалғыздық əлеміндегі ауыртпашылығын көрсетеді. Салыстырмалы масштаб (мен, егер олар жанартаудың / көлеміндей болса деп ойладым, онда мен де / алып болар едім ғой»), жалқы есімдер, эстетика, барлық түрлердің категориялары осы бір «барлық нəрсенің бір түрі» ( «one kind of everything» ) болған, адам аяғы баспаған табиғатта жалған сияқты естіледі. Мұнда надандық пен түсіністіктің, қателік пен шындықтың арасында айырмашылық болуы мүмкін емес сияқты. Атау беруді көрсететін шектеу əрекетін кім бағалар еді? Мұндағы табиғат көрінісі тіл сияқты ұмытылып қалады. Өйткені Бишоптың «Карта» жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|