Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| cosmological
) орнынан əлеуметтік əрі психологиялық салаға ауыстырды. Бірақ ол кезде мифологияның түсіндірмесі тым қарапайым болып кетеді. Егер мифология белгілі бір бейнеге, мысалы, мыстан кемпірге мəн берсе, онда сол қоғамдағы əжелердің барлығы мыстан болғаны, ал мифологияны əлеуметтік құрылым мен əлеуметтік қарым-қатынастың көрінісі деп пайымдауға болады. Əйтсе де, негізгі мəліметтер бұған қарама-қайшы болса, онда мифологияның мақсаты басыңқы сезімдердің сыртқа шығуына мүмкіндік береді деп түсінуіміз де мүмкін. Қандай жағдай болмасын, ақылға сыйымды диалектика мағынаны ұғындыратын бір амал табады. Мифология зерттеушілері, бір қарағанда, бір-біріне қарама-қайшы болатын жағдайды алға тартады. Бір жағынан, мифте барлық нəрсенің болуы мүмкін сияқты көрінеді. Онда логика да, жүйе де жоқ. Кез келген сипатты кез келген субъектіге тели беруге болады; олардан əйтеуір бір байланыс табылады. Мифте мүмкін емес нəрсе жоқ. Ал, екінші жағынан, мұндай еріктілік əртүрлі аймақтарда жиналған мифтердің арасындағы керемет ұқсастықтарға қарама-қайшы. Сондықтан мынадай сұрақ туындайды. Егер мифтің мазмұны шартты һəм кездейсоқ болған десек, бүкіл əлемдегі мифтердің бір-біріне қатты ұқсас болуын қалай түсіндіреміз? Мифтің табиғатына тəн дəл осы қарама-қайшылық түсінігі бізді мəселенің шешіміне алып келеді. Өйткені біз бетпе-бет келіп отырған қарама-қайшылық бұрынғы кезде лингвистикалық мəселелермен айналысқан алғашқы философтарды біраз əуреге салған. Аталмыш мəселе шешілгеннен кейін ғана лингвистика ғылым ретінде дами бастады. Бұрынғы философтар біздің мифологияға қалай қарайтынымыз туралы пікірлесті. Олар белгілі бір тілдегі дыбыстардың белгілі бір жүйесі белгілі бір мағыналарға байланысты екенін аңғарып, осы дыбыстар мен мағына арасындағы байланыстың себебін анықтауға тырысты. Бірақ бір дыбыс басқа барлық тілдерде кездессе де, мағынасы мүлдем бөлек болғандықтан, олардың мұндай талпынысы аяқсыз қалды. Сөз дыбыстардың өзі емес, маңызды мəліметтер беретін дыбыстардың жиынтығы екені анық болғаннан кейін ғана бұл қарама-қайшылық жойылды. Сонымен қатар соңғы түсіндірмелердің кейбіреулеріндегі мифологиялық ойлардың лингвистердің бұрынғы еңбектеріндегі қате түсініктерден шыққанын аңғару қиын емес. Мысалы, Юнгтің «қандай да бір мифологиялық құрылымның архетип деп аталатын белгілі бір мағынасы бар» деген идеясын қарастырып көрейік. Мұнда да «дыбыс пен мағынаның арасында белгілі бір байланыс бар» деген, бұрыннан келе жатқан қате түсінікпен салыстыру бар. Мысалы, «сұйық» ( liquid ) сөзі суға қолданғанда жартылай дауысты, ал биік, үлкен, қатты немесе ауыр заттарға қатысты қолданғанда, толық дауысты т.с.с. Бұл теорияны жақтаушылар əлі де бар. 3 Бастапқы анықтамаға енгізілген түзету қандай болса да, 4 енді барлығы Соссюрдің тілдік таңбалардың еріктілік сипаты қағидасының лингвистиканы ғылыми деңгейге көтерудің алғышарты болғанымен келіседі. Мифологке өзінің негізсіз (күмəнді) жағдайын лингвистің ғылыми зерттеуден бұрынғы кезеңімен салыстыр деп кеңес беру жеткіліксіз. Олай істейтін болсақ, біз тек бір қиындықтан екінші бір қиындыққа ауысқандай күй кешеміз. Нақты мəселелері шешілген күннің өзінде, мифті неліктен тіл сияқты қарастыра алмауымыздың салмақты себебі бар. Миф дегеніміз – тіл. Ол бəріне мəлім болу үшін айтылуы керек. Бұл – адамзат тілінің бір бөлігі. Өзінің ерекшелігін сақтап қалу үшін біз мифтің тілге ұқсайтынын, бірақ одан айырмашылығы бар екенін дəлелдей алуымыз керек. Бұл жерде лингвистердің ескі əдістері де көмекке келуі мүмкін. Тілдің өзін бір-біріне ұқсас, бірақ əртүрлі заттар арқылы да сараптауға болады. Бұл, Соссюрдің ойынша, біріншісі тілдің құрылымдық аспектісі, екіншісі тілдің болуының статикалық аспектісі болып саналатын жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|