Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Poshaiyanki
) Байланыстырушылардың жартылай гомогенді жұбы (Уююй мен Мацуяма) ( Uyuyewi and Matsailema ) Байланыстырушылардың гомогенді жұбы (екі Ахайюта) ( Ahaiyuta ) Бір жағынан, өзара байланыс көлденең осьте пайда болуы мүмкін (бұл тілдік деңгейде де дұрыс. Парсонс бойынша Теведегі ( Tewa ) негізгі қалыптағы коннотацияның көптүрлілігі; койот, тұман, олжа т.б. қараңыз). Койот (өлексе жегіш) шөппен қоректенушілер мен тамырмен қоректенушілер арасында аспан мен жердің арасындағы тұман сияқты; соғыс пен ауыл шаруашылығы арасындағы олжа сияқты (олжа – соғыстың өнімі); жабайы жəне мəдени өсімдіктер арасындағы жүгері дəні сияқты; «табиғат» пен «мəдениет» арасындағы киім сияқты; ауыл мен оның сыртындағы қоқыс сияқты; шатыр (аспан əлемі) мен ошақ (жер) арасындағы күл сияқты байланыстырушы. Байланыстырушылардың осы тізбегі, егер оны осылай атауға болатын болса, солтүстік Америка мифологиясының Құдай Ана ( Dew‐God ) неліктен бірмезетте Шебер Аңшы ( Game‐Master ) һəм киім беруші болып, «Күл бала» ( «Ash‐Boy» ) сияқты бейнеленбейді немесе олжа неліктен тұманнан шығады, Шебер Ана неліктен ( Game‐Mother ) жүгерімен байланысты деген түпнегізі барлығында бірдей болмайды. Бұл сондай-ақ күнделікті тəжірибелерді іске асырудың жалпы əдісіне сəйкес келуі мүмкін. Мысалы, француздардың күл өсімдігін ( nielle латынның nebula сөзінен шыққан) алып қараңыз; Еуропада қоқыс (көне кебіс) пен күл сəттілік əкеледі деген сенім бар (ондай ырымның түп- төркіні патшаның қызы құбыр тазалаушыға ғашық болып қалған ертегіден бастау алып жатса керек). Америкалық Күл бала мен Еуропалықтардың Күлшеқызын ( Cinderella ) салыстырыңыз: екеуі де фалликалық кейіпкер (əйел мен ер адамның арасын байланыстырушы), егіншілік пен аңшылықтың шебері, киімдері жұпыны; əлеуметтік байланыстырушылар (төменгі тап өкілі жоғары тап өкіліне үйленеді). Бірақ бұларды бір-біріне араластырып, талдауға болмайды. Өйткені Күл бала мен Күлшеқыздың оқиғалары симметриялы, бірақ барлық жағдайлары бір-біріне қарама- қайшы ( Күлшеқыз туралы ертегі америкалық үндіс қыз Зуни ( Zuni Turkey‐ Girl ) туралы ертегіге ұқсайды, екеуі бір-біріне параллель прототиптер). Осыдан мынадай кесте шығады: ЕУРОПА АМЕРИКА Жынысы Əйел Еркек Отбасылық мəртебесі Екі отбасы (əкесі қайтадан үйленген) Отбасы жоқ (жетім) Сыртқы кейпі Сүйкімді қыз Сүйкімсіз ұл Сентименталды мəртебесі Ешкім оны жақсы көрмейді Қызға деген жауапсыз махаббат Түрлену Ерекше күштің көмегімен салтанатты киім киеді Ерекше күштің көмегімен ұсқынсыздығынан арылады Күл бала мен Күлшеқыз сияқты əзəзіл де байланыстырушы. Оның байланыстырушылық қызметі екі адамның арасындағы жағдайға байланысты болғандықтан, ол осы екіжақтылықтан бір нəрсені, дəлірек айтқанда, анықталмаған жəне қос мағыналы сипатты сақтап қалуы керек. Бірақ əзəзілдің бейнесі байланыстырушы жалғыз форма емес. Кейбір мифтер екі немесе бір жағдайдың арасындағы алшақтықтықты жою мəселесін шешудің барлық мүмкіндіктерін толықтай қарастыруға арналғандай. Мысалы, зунидің пайда болуы туралы мифтердің барлық нұсқаларын салыстыру əрқайсысы келесі бір қарама-қарсылық пен өзара байланыс процесін тудыратын бірқатар байланыстырушы амалдарды алға тартады: құтқарушы > диоскури> əзəзіл > екі жынысты жаратылыс > туысқан жұп > ерлі-зайыпты жұп > əже-немере > төрт мүшеден тұратын жұп > үштік. Кушиңнің нұсқасында бұл диалектика кеңістік өлшемінің (аспан мен жердің арасын байланыстырушы) уақыт өлшемінде (жаз бен қыстың, яғни туу мен өлімнің арасын байланыстырушы) өзгеруімен байланысты. Өзгеріс кеңістікте уақыт бойынша болғандықтан, соңғы шешім (үштік) кеңістікті қайтадан ұсынады. Өйткені үштік бір мезетте диоскурилік жұп пен құтқарушыдан тұрады. Негізгі шешім кеңістіктің мағынасына қатысты терминдерде (аспан мен жер) қалыптасқанымен, бұл уақыттың мағынасын білдіретін терминдерде (əуелі құтқарушыны шақырады, содан кейін диоскурилер түседі) де жанама түрде түсіндіріледі. Сондықтан мифтің логикасы біз көп ұзамай қайтып оралатын, қос мағыналы өзгеріспен өзімізге қарсы шығады. Біз əзəзілдің екі мағыналы сипатын түсіндіріп қана қоймай, əлемдегі барлық мифтік кейіпкерлердің басқа қасиеттерін де, дəлірек айтқанда, бір құдайдың бойынан табылатын қарама-қайшы қасиеттерді, яғни оның бір мезетте жақсы да, жаман да болуын түсіне аламыз. Егер біз шалако тайпасының шығуы жайлы Хопи ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|