Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| бірақ адамзаттың асылы екендігін бəрі біледі»
(2-кітап, 13-тарау). Бұл арада Мердлді тобырдың қолпаштауын (астарлы сөз бөтен біреу арқылы бөтен тілде берілген) негізге алып, əңгіме эпикалық, «гомерлік» стильде басталып тұр (əрине, пародиялық). Онан соң автор сөзі жүреді. Алайда бəрінің білетінін өзі білетін автор («соның жағына» бəрі білсін деген оймен «ұсыныс жасап») объективті сипат берген. Дəп бір, бəрінің солай болғанына автордың да еш күмəні жоқтай… Сенімді. Романға енгізілген гетероглоссия (енгізілгендегі формасына қарамастан) астарлы жолмен автордың ойын жеткізуге қызмет ететін, өзге тілде айтылған өзге біреудің сөзі саналады. Мұндай сөйлеу – қосдауысты ( double‐voiced ) пікірдің ерекше түрі… (Қосдауысты деген сөздің мəнін оқырманға нақтырақ түсіндіретін болсақ, біздің оқыған кітабымызды басқа біреуге əңгімелейтін, яки оқытушы өз дəрісінде шығарма жайлы айтар болса, сөйлеп тұрған бірінші дауыс əңгімелеуші кісінікі. Ал екінші дауыс сол əңгіменің мазмұны болып саналмақ). Роман ішіндегі кейіпкер, ең алдымен, үздіксіз сөйлейтін адам. Роман сөйлеуші кейіпкерлерден өз тілімен жəне ерекше идеологиялық пікірімен келуін талап етеді. Осыдан романның жанр ретінде анықтайтын əрі ерекшелейтін маңыздылығы туады. Романды роман ететін, стильдік бірегейлігіне жауап беретін ең негізгі шарт – сөйлеуші адам мен оның ойы. Күнделікті өмірде сөйлеуші адамның көтерген тақырыбы үлкен маңызға ие. Шынайы өмірде спикерлер мен олардың ойлары туралы аяқ басқан сайын сөз естиміз. Тереңнен тартар болсақ, шынайы өмірде адамдар басқа біреу айтқан дүниелерді көп қайталайды. Мысалы, өзгелердің сөздерін, пікірін, ақпаратын салмақтап, бір-біріне жеткізеді, естеріне алады, бағасын береді. Кейбіреудің сөздеріне өкпелеп немесе келісіп те жатады, жоққа шығарып яки сол сөздерге сілтеме де жасайды т.б. Егер де біз өңделмеген диалогтің бөлігін көшеде, көптің арасында, кезекте, фойеде т.б. жерлерде тыңдайтын болсақ, онда «ол айтты», «адамдар айтты» деген қайталауларды жиі еститін едік. Көп арасындағы дабырласқан бейберекетсіздікте «ол айтты», «мен айттымның» барлығы да бірігіп, бір үлкен көптің пікіріне, көптің жел сөзіне, өсегіне, түрлі жалаға т.б. айналар еді. Сонымен қатар басқалардың біз жайлы не айтатынын, өмірімізде психологиялық тұрғыдан алатын маңызын ескеру керек. Бұл сөздердің интерпретациялануы мен түсінікті болуы да (күнделікті өмірдегі) біз үшін аса маңызды. Мұндай мотивтің маңыздылығы күнделікті қарым-қатынастың жоғары жəне жақсы ұйымдастырылған салаларында еш азаймайды. Əрбір əңгімеде өзге біреудің сөздерін жеткізу мен интерпретациялау жеткілікті. Аяқ басқан сайын бір адам айтқан «дəйексөз» яки «сілтеме» кездеседі. «Адамдар айтады» немесе «бəрі айтады» дегенге, сөйлескен адамның сөздеріне немесе оның алдыңғы сөздеріне, газетке, ресми жарлыққа, құжатқа, кітапқа т.б. сілтеме беріліп отырады. Біздің ақпаратымыз бен пікірлеріміздің басым бөлігі «менің естуімше», «əдетте осылай саналады», «осылай сияқты» т.б. нақты анықталмаған ортақ ақпарат көзі болып, жеке өзіміздікі ретінде тура жеткізіле бермейді. Күнделікті өмірде ең көп кездесетін жағдайлардың бірін, мəселен, қандай да бір ресми кездесу жөніндегі əңгімелерді алып көрсек... Əңгімелердің барлығы да түзетулерде қабылданған, əртүрлі ауызша орындалуға берілген шешімдерді бағалау мен түсіндіріп жеткізуге бағытталған. Əңгіме сөйлеуші адамдар мен олардың төңірегіне тараған сөздері жөнінде болмақ. Бұл мотив қайталанып келе береді немесе күнделікті өмірдегі басқа да тақырыптардың өрбуіне септеседі, негізгі тақырып болып, əңгіменің арқауына айналады... Идеологиялық əлемді санамыз меңгергеннен кейін, санамыздағы идеологиялық əрекеттерде сөйлеуші адамның тақырыбы мүлдем өзгеше сипатта. Осы тұрғыдан алып қарағанда, адамның идеологиялық қалыптасуы басқалардың сөздерін іріктеп меңгеру процесі десек те болады. Мектептердегі тіл жəне əдебиет пəндерінде біреудің сөзін (мəтін, ереже, мысал) бір уақытта жеткізу мен иемденудің ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|