Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| extreme
) күй | «затты жырту». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: жабу сөздері: логикалық кері əрекет ( reversal ) | «Жырту» «берудің» кері əрекетін білдіреді. ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: жабу сөздері: уақытша өзгеріс | «Бірден» > «тіпті қазірге дейін». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: кілт сөздер: сюжеттік мағына | «Үлкен». ТҮЙІН: T-6 сөйлемінде Грейстің мистер Треверспен мəмілеге келуіне һəм Грейстің пара алушыға айналуына жол бермейтін үлкен ішкі қайшылық бар. Əрине, бар «іс-əрекет» əзірге Грейстің ой- санасында ғана. Ол іс жүзінде орындай алмайтын іс-əрекетті ойша болжай алады ғой. Бұл сөйлемді жабу тармағына орналастырған он екі оқырман Грейстің моральдық даңғыл жолды тану қабілетіне басымдық берді. Бұл таңдауды оқырмандардың қай тобы болмасын жайдан-жай қалай салған жоқ. Дегенмен Т-6 сөйлемі – пайыздық көрсеткіш бойынша ДЕРЕКТІ шығарма оқып отырғанына сенген ер адамдардың, НЕГАТИВ ұластыру жазғандардың, АШЫҚ ұластыру жазғандардың да назарын еріксіз аулады. Осы мəселені көтеретін алдағы сынақ тəжірибені ортаға салып, нақтылыққа негіздемей, мен бұл оқырмандардың Грейсті ең жақсы жағынан көрсетуге не себепті əңгіменің ең соңында ғана шешім қабылдағанын айта алмаймын. T-7: Бірақ соңында, əрине, ол оны орындай алмады . ЖАЛПЫ: СИНТАКСИСТІК: кедергілерді жеңу | мінезден тыс импульсті жеңу. ЖАЛПЫ: СИНТАКСИСТІК: бұрынғы күйге/оқиғаға оралу | ол – шамасы келгенше қол жеткізетін нəрсеге қайшы əрекет. ЖАЛПЫ: СИНТАКСИСТІК: қайталау | «қабілетті» деген сөзден басқа барлық сөз бір буынды ( қысқа ). ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: жабу сөздері: абсолюттік / асылық күй ( extreme ) | «Əрине». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: жабу сөздері: логикалық кері əрекет | «бірақ». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: түйінді сөздер: сюжеттік мағына | «қабілетті»; «істеу». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: жабу сөздері: соңғы шартты атау | «соңы». ТҮЙІН: T-7 сөйлемі Грейстің шамасы жеткенше жасай алатын негізгі мінез сипатын ерекше атап өтеді. Ол моральдық жағынан ең биік таңдау бар екенін мойындады, бірақ оны «таңдауға» «қабілетті» емес (өзі жаратылысынан). «Қабілетті» сөзінің миссис Треверстің ойында қызметші əйел туралы ойға қозғау салатыны тегін емес. Ол – миссис Треверс «менің аса қабілетті құрбым миссис Абель» деп атайтын əйел (168). Бұрын қызметші əрі ағаштан өріп орындық жасаушы болып істеген Грейс кейін өмірде өзін-өзі кемелдендіру жолын таңдайды. Бұл сөйлемді жабу тармағына орналастырған жиырма бір оқырман Грейстің мінез-құлқына əсер еткен үстем ықпал ретінде моральдық ой- санадан кейіпкер детерменизмін жоғары қойды. Ерлерден бөлек, əрбір топ осы сөйлемді соңы ( finale ) ретінде құптады. Т-5 сөйлемін мүлдем таңдамаған топтар, бəлкім, сөйлемнің бейтараптығын, Т-7 сөйлемін қызу қолдайтынын есепке алған болуы керек. Бұл сөйлемді ПОЗИТИВ ұластырушылар жазғандардың 83%-ы жəне ұластырушысын ӨТКЕН ШАҚТА жазғандардың 62%-ы таңдады. Ендеше, бұл көрсеткіш Т-7 сөйлеміне көпшіліктің таңдауы түскенін баса көрсетеді. Бұл сөйлем əңгіменің аяқталу межесі үшін таңдаулы болғаны, шынымен де таңғаларлық па? Ағылшын тілінде жабуды білдіретін «ақыр соңында» деген сөз орамынан артық тұжырым жоқ-ау, сірə. Ұйқы құшағына енген бүлдіршіндер өздеріне арнап оқыған əңгімені тыңдап, «соңы» деген жерге келгенде, бұл сөздің жарықтың өшетінін білдіретінін жақсы біледі. Тағы да қайталап айтар болсақ, мен бұрын атап өткендей, оқырмандардың төрт тобы: бастапқы абзацтың бірінші жақтан баяндалатын нұсқасын оқығандар, үшінші жақтан баяндалған нұсқасын оқығандар, деректі шығарма оқып отырмын деп ойлағандар мен көркем шығарма оқып отырғанына сенгендер арасында ортақ бірдей нəтиже шықты. Бəрі 7- тармақтағы Т-7 сөйлемін таңдаған. Деректі кез келген тəсілмен саралаған күнде де, əңгімені басқа сөйлемге қарағанда, дəл осы сөйлеммен аяқтаған адамдар көп екені байқалады. Мұнда оқырмандардың топ болып жасаған ең қолайлы сөйлемді орналастыру тəртібі берілген. Бұл орын тəртібі композициялық, тек төрт оқырман осындай нақты таңдау жасаған. Көптеген оқырмандар мүлдем басқаша реттілікті таңдаған, бірақ ол нəтижені өзгертетіндей деңгейде емес. 2-сурет. Нормативті орын тəртібі Сіз бұл сөйлемнің орын тəртібі («Сөйлемнің орын тəртібі») сауалнамада ұсынылған тізімнен сəл ғана ерекшеленетінін байқайсыз. Бастапқы үш сөйлем ғана басқа тəртіпте орналасқан. Жоғарыда айтылғандай, оқырмандар диалог үзіндісімен ашылуын талап етті. Олар сондай-ақ мистер Треверстің үйден біржола кететінін мəлімдейтініне, содан кейін Грейстің қолынан ұстайтынына сенді. Қалай болғанда да, «Тест тапсырмасы» мен «Нормативтік орын тəртібі» ақшаның жасырын алмасатынын білдіреді. Шайпұл қол алысу арқылы алынады. Бұл шартқа келісуінің өзі Грейстің əлеуметтік дəрежесінің төмен екенін аңғартады. Шын мəнінде, даяшы шайпұл алуға дағдыланған. Сонымен қатар бұл оның қандай қызмет атқарғаны я болмаса атқаратыны туралы да сұрақ тудырады. Қалған сөйлемдер «Сөйлемнің орын тəртібі» мен «Нормативті орын тəртібінде» бірдей реттілікті сақтайды. № 4 негізгі тармақта ақшамен бəрін де сатып алуға болатындығы анықталды. Оны мистер Треверстің Грейсті тиын-тебенмен сылап-сипап жатқаны да айқын түсіндіреді. Ол Грейске Оттавадан кетуді, кедейліктен қашып құтылуды ұсынады. Грейстің бұл мүмкіндіктен бас тартуға қабілетсіздігі жабу тармағын толықтырады. «Ақыр соңында», біз Грейсті Т-7 сөйлемінде кездестіреміз, онда кейіпкер детерминизмі адамгершілік биікке ұмтылу жайлы армандайтын жанның қиялына тұсау салғандай болады. Бұл – үнемі өз жолын кеңейту талпынысына қуат беретін жолайрығын таңдаған қыз. Оның шайпұлдан бас тартарлық ешбір ұстанымы да, ерік-жігері де жоқ. Шайпұл, шын мəнінде, пара, сонымен қатар үстеме пайда; Грейс деп аталатын жобаға көрсетілген қайырымдылық. Бұл тұжырымның өзіндік логикасы бар. Ол нормативті сценарийге таныс сюжеттік желіге синхронды түрде ілеседі: шағын-қала- қыздың өмірін-жақсартады; бейкүнə пəк күй, өмір тəжірибесіне айналады. Оқырмандар өздерінің ұласқан шағын əңгімесінде қабілетін байқап көріп, əңгімені Грейстің ашкөздікке жол беруіне, өзін-өзі қамтамасыз етуді ұйғаруымен аяқтауын қалады. Алайда Манро бұлай жасаған жоқ. Қазір автордың таңдаған сөйлем тəртібіне назар аударалық. S-1. Сонан соң, ол кетуі керек екенін, əлі де шаруалары көп екенін айтты. S-2. Оның қолын қысып, қоштасып тұрып, конвертті ұстатты. S-3. «Екеуміз де бұны қуанышыңызға пайдаланарсыз деген үміттеміз», – деді ол. S-4. Чек мың долларға жазылыпты. S-5. Оған сол кезде қайтарып жіберу немесе жыртып тастау туралы ой келген болатын, ал кейде дəл солай істегенім жөн деп те ойлады. S-6. Дегенмен бəрібір олай істей алмас еді. S-7. Бұл ақша оған жаңа өмір бастау үшін жеткілікті қомақты қаржы еді. 3-сурет. Оқиғаның орын тəртібі «Соңында» деп басталатын сөйлем əңгіменің соңында емес. Енді бір сөйлемнің өз уақытынан бұрын орналасуы, байқағанымыздай, көптеген оқырмандардың дұрыс пайымдауына қайшы келді. Бірақ Манро үшін бұл стратегиялық тұрғыдан орынды болды. Ол сөйлемнің жабылу тармағын ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|