Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| денені оқу
сананы оқумен теңестірілген. Оның дəл сондай табиғаты жоқ, əрі ол кісі бойындағы білімге қатысты болатындай интеллект туғызбайды. Бірақ мұны орындайтын сыншы үшін сынның бұл түрі – мөлдірліктің əртүрлі деңгейінде болатын, білім жинаудың түрлі типтері арасындағы өзара алмасу мүмкіндігі. Осыдан кейінгі жерде Старобинскийдің сыншылдығы айрықша жұмсақ қасиетімен ерекшелене бастайды. Уақыт бойымен метафизика деңгейіне көтеріле отырып, ол түпсананың өте шексіз дəрежелерін терістемейді. Ол кейде онымен біте қайнасып, кейде жырақтап кетеді. Бұл бірегейлік пен бірегейсіздіктің барлық деңгейлерін білдіреді. Бірақ оның соңғы əрекеті, шын мəнінде, бұдан ертеректегі келісіміне қайшы келетін шегінуден тұратын сияқты. Зерттеу объектісімен алғашқы жақындықтан соң, бұл сын əрі қарай қозғалу үшін өзін ажыратып алу керек, бірақ бұл жолы жалғыз. Бұл айырылысып кетуді өзара ортақ сезімнен бас тарту деп бағаламайық. Қайта тым ұзаққа созылған ортақ өмірдің ауыртпашылығынан қашу əдісі ретінде қарастырайық. Ең алдымен, келешекті ақылға қонымды етіп жоспарлар кезде, арақашықтықты сақтай отырып, жақындықтың пайдасын бағалар тұста бағытты айқындап алудың өте қажет екенін білеміз. Старобинскийдің сыны əрдайым алыстан бажайлаумен аяқталады. Дəлірек айтсақ, «жоғарыдан бақылаумен» дегеніміз орынды шығар. Өйткені кері шегінген тұста да ол елеусіз түрде басым ( surplombante ) позиция жағына қарай орын ауыстырып отырады. Бұл – Старобинскийдің сыны Бланшоның сыны секілді айырылысу философиясына ұшырайды дегенді білдіре ме, сонда? Мұны белгілі бір мағынада мойындау керек. Старобинскийдің меланхолия мен ностальгия тақырыптарына мұқият қарайтыны да жайдан- жай емес. Оның сыны үнемі екіжақты қоштасумен аяқталады. Əйтсе де, бұл қоштасуды сезімін бірге тіршілік етіп бастаған екі болмыс бір-біріне алмаса отырып білдіреді. Артта қалғаны ілгері кеткен болмыстың сыни интеллектімен сəулеленуін жалғастыра береді. Мен оның мұндай критицизмді жазғыратын бір ғана қателігін айтар едім. Ол – өзі жарқыратып көрсеткісі келген дүниеге тым оңай жолмен кірігуі. Əдеби шығармаларда орнығып өмір сүретін ойлар ғана көзге шалынатындықтан, расында да, Старобинскийдің сыны солардың қалыбымен қабаттаса жүріп отырады. Онда жоғарыдан қарап менсінбеушілік деген жоқ. Орта жолда қалып қою деген де болмайды. Оның ықпалымен əдеби туындылар қайсыбір ертегілердегі сарай қамалдарының сүреңсіз күйге түскеніндей, өзінің мөлдір емес, берік һəм өзіне тəн объективті өлшемінен айырылып қалады. Идеалды сын шығарманың өзіндік мəні саналатын объекті мен сана арасындағы белгілі бір байланысты тұтас қамту (һəм қайта баяндауы) керегі рас болса, сынның барысы бұл қатынас шарттарының (полярлы) бірін басып-жаныштай отырып, қалай жетістікке жете алады? Сондықтан мен осы қарым-қатынас тіршілік ететін сынды іздеуді тоқтатпауым керек. Бəлкім, бұл сын Марсел Реймонд пен Жан Руссенікі болар? Реймондтың сыны əрдайым екі түрлі ақиқаттың барын, яғни бірі менталды, екіншісі формалды болатынын қабылдайды. Ол бір мезгілде ішкі тəжірибе мен кемел формаға ұласуға тырысады. Бір жағынан алып қарағанда, ешкім дəл осылай барлығын ұмытып, өзге біреудің ой əлеміне толықтай сіңіп, шомып кетуге батылы бармайды. Өзгенің ойы ең жоғары сатыда емес, ең түсініксіз, ең тұманды нүктеде, яғни оның көңілін аулап тұрған болмысқа əрең сезілетіндей, болмашы нүктеде қабылданады дегенді білдіреді бұл. Мұндайда сыншының көзі өзгенің санасындағы аймаққа енуге көмектесетін жалғыз ғана қолжеткізу құралы сияқты көрінеді. Бірақ Реймондтың сыны сыншының ойын сыналып жатқан оймен мидай араласып, бірегейлікке кереғар келетін тағы бір қырын аңғартады. Расында да, дəл осы кезде формалды ақиқатты рефлективті түрде ұғыну шығарманың өзі болып шығады. Əдеби туынды сыни ақылдың жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|