Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Синнгебунгтен
(немісше – Sinngebung; зерделеу, түсіндіру), яғни мəнді даралаудан бұрын келеді, ол идеализмнің шектерін көрсетеді, бірақ оны негіздемейді. Белгілі бір мəнінде, мəн мен қабылдау арасындағы байланыс символ мен оның тұспалдайтын объектісі арасындағы қатынаспен бірдей. Кездейсоқ, яғни иррационалды құбылыс енді одан тыс, оған жат нəрсе емес, оның өзімен тұтасып кеткен болмыс ретінде көрінеді. Символ өзі тұспалдайтын болмысқа сана мəліметтерінің үйлеспейтінін, жарыққа шығуға, бар болуға ынтыққан, қажетсінген сананы өзі жайлы өте айқын мəлімдейтін жəне өзі болмаса, қалай зиян шегетінін мəлімдейтін болмысты, əрекетті алдын ала сезінетін күшті көрсетеді. Мағына символға ұқсас, болмыс ретінде ол өзіне бағытталған интенциядан (мақсат) жоғары тұрады. Бірақ мұнда сарқылмайтын шексіздіктің тойымсыз əрекеті белсенді сананың шегінен шығып кетеді. Жүзбе-жүз дидарласу тілдің негізін қаласа, жүз-келбет бастапқы мəнді айқындап, мағынаны болмысқа айналдырса, яғни мағынаға жан бітірсе, онда тіл ақылға қызмет етіп қана қоймайды, ол ақылдың өзіне айналады. Ешкімге тиесілі емес ақыл дискурсты көрсетуге жол бермейді. Өйткені ол көптеген сұхбаттастарды қамтиды. Дербес сананың ішінде жатқан, яғни бір адамға тиесілі ақыл, əрине, натуралистік түрде өзін түйсіне алады, осы сана табиғатын басқаратын заңдылықтар жүйесі ретінде де қабылдайды. Бұл сана барлық табиғи құбылыстар тəрізді дара (дербес) сипатта тұрады əрі ол «Мен» ретінде дараланған. Мұндай жағдайда саналар арасындағы үйлесімді бірдей кейіпте айқындалған құбылыстардың ұқсастығымен түсіндіруге болады. Демек, тіл дегеніміз – санада ұқсас ойлар тудыратын таңбалар жүйесінің тоғысуы. Бұл жағдайда, əмбебап (əлемдік) тəртіпке бағытталған пайымдаушы ойдың мақсатқа ұмтылғыш сипатын (интенционалдық) ескермеуге əм натуралистік психологизмнің қаупіне ұшырауға тура келеді. «Логикалық зерттеулердің» бірінші томында баяндалған оған қарсы уəждердің мəні əлі құнын жоймаған. Осы тұжырымдардың қысымымен кері шегініп немесе осы «феноменмен» барынша үйлескен «ақылды болмыста жүзеге асатын кемел жоспарлардың ішкі бірлігі» деп есептеуге болады. Бұл тұрғыда, дербес сана (осы санада жоспар ашылады немесе өзін білдіреді) өзінің айрықша дербестігінен əрі бірегейлігінен бас тартады я болмаса ақылға сыятын (ноуменалды) саланың жағына өтеді. Мұнда ол «Мен ойлаймын» ( cogito ) позициясында шексіз субъектінің уақыттан тыс рөліне ие. Ол басынан бастап қарастырып əм қалыптастырғандай көрінетін Мемлекеттің əмбебап тəртібінде еріп, соған сіңіп кетеді. Екі жағдайда да тілдің рөлі дербес сана қасиетін «Мен ойлаймын» тіркесінде түрлендіру үшін не оны жеке дискурста еруге мəжбүрлеу, содан кейін Мемлекетке кірген кезде «Мен» болып қалудың орнына, яғни тарихты өзі пайымдаудың (төрелігін берудің) орнына тек тарихтың өзіне айтқан үкіміне бас июі мүмкін. Мұндай рационализмде қандай да бір қоғам жоқ, яғни мүшелері байланыстан аулақ тұратын қандай да бір байланыс жоқ. Гегель ізбасарлары тиран сезімін адамның бойындағы жануарға тəн қасиетке жатқызуға айрықша күш салды, анонимді заң алдында тұрған адам осы қасиетті бастан кешіреді. Бірақ ойланатын жануар қалай тіршілік етуі мүмкін, ерекше «Мен» қарапайым ортақ идеядан қалай əсерленуі мүмкін, ол қалайша эгоизмнен бас тартуы мүмкін? Егер, керісінше, ақыл тілде өмір сүрсе немесе жүзбе-жүз дидарласу сəтінде бірінші ақылдың қасиеті байқалса ше? Егер бірінші ұғымталдық қасиеті, бірінші мағына өзін келбет ретінде көрсететін жанның шексіз қабілетінен шығып жатса я болмаса ақылдың өзгешеліксіз құрылымдары мағынаны анықтаудың орнына, мағына ақылды анықтаса не болмақ? Қоғам осы өзгешеліксіз құрылымдардың тууынан бұрын келсе не əмбебап қасиет ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|