Əдебиетші ғалым Қ. Жұмалиев «Айман Шолпан» жырының оқиғасы Исатай мен
жүктеу/скачать 42,64 Kb.
|
арт білім
- Бұл бет үшін навигация:
- Хакімжан
- Наурызбаев
| Хакімжан Есімханұлы Наурызбаев (27.08.1925 жылы туған, қазіргі Қостанай облысы, Ленин ауданы) — қазақтың тұңғыш кәсіпқой мүсіншісі, Қазақ КСР халық суретшісі (1969). 1951 жылы Харьков көркемсурет институтының мүсін факультетін (О. Н. Кудрявцева шеберханасынан) бітірді. 1952 жылы Алматы көркемсурет училищесінде түңғыш рет мүсіншілер үйірмесін ұйымдастырып, 1966 жылға дейін сонда сабақ берді. Алматыдағы «Абай» (1960, қола, гранит), «Шоқан» (1969, қола, 1970 жылы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы берілді), «Калинин» (1973, гранит, У. Рахмановпен бірге), Жамбыл қаласындағы «Жамбыл» (1963, шойын, гранит) атты монументті ескерткіштерінде пропорция, ритм заңдылықтарын тиімді пайдалану арқылы образдарды шынайы бейнеледі, әрі ұлттық колоритке аса көп көңіл бөлді. «Жасөспірім Жамбыл» (1957, қола) «Салт атты Жамбыл» (1958, қола), «Жеңімпаз қаһарман» (1953, бояулы гипс, 1953 жылы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы берілді) атты композицияларында мүсінші силуэт пен фактураны үлкен шеберлікпен пайдаланды. «Аманкелді портреті» (1948), «Бала Жамбыл» (1950), «Құрманғазы» (1957), «Алдабергенов» (1959), «М. Хакімжанова» (1961), «Сәкен» (1964, бәрі де гипс пен мәрмәрден жасалған). «Шопан портреті» (1965, қалайы, Мәскеу, Третьяков галереясы), «Ленин портреті» (1970, мәрмәр, Ульяновск, Орталық Ленин музейінің филиалы) атты еңбектерінде кейіпкерлердің жан дүниесін терең де жан-жақты ашты. Ол — Социалистік Еңбек Ерлері Қ. Досанов, Б. Шаяндин, Д. Серіков т. б. мүсіндік портреттерінің авторы. 1952–54 жылдары Қазақ КСР Суретшілер одағы басқармасының төрағасы. 1961–65 жылдары Лениндік сыйлықтар комитетінің, 1959–65 жылдары және 1973 жылдан КСРО Суретшілер одағы басқармасының мүшесі. Шәкірттері: Т. С. Досмағамбетов, Б. Төлеков. X. Наурызбаев еңбектері негізінен Қазақтың көркемсурет галереясында сақтаулы.
Хакімжан Есімханұлы Наурызбаев – қазақтың тұңғыш мүсіншісі, Қазақстанның халық суретшісі, ұстаз, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты. Көпшілік қауым жақсы тани бермейтін азамат тарихи тұлғалардың мүсіндерін сомдауда зор табыстарға жеткен. Әр тұлғаның бейнесін, жан дүниесін психологиялық тұрғыдан тереңірек ашуға ұмтылды. Осы салада қажырлы еңбек еткен, жан - жақты зерттеулер жүргізген мүсіншінің өмір жолы өнегелі істерге толы. Х. Е. Наурызбаев 1925 жылы 27 тамызда Қостанай облысы, Меңдіқара ауданы, Ұлыкөл ауылында дүниеге келген. Сұм соғыстың алғашқы жылдарымен тұспа - тұс келген мүсіншінің балалық шағы бақташының, темірші - ұстаның ауыр жұмыстарын істеумен өтеді. Оның шебер болып қалыптасуына бұл жағдайдың да әсері болды дей аламыз. Ұзақ күн мал бағып, далада жүрген бала жігіт табиғат әсемдігін танып, сұлулықты бойына сіңіріп өсті. Ал темірді қалағанынша балқыта иіп, ұсталықпен айналысуы түрлі мүсіндерді соғуға машықтандырады. Өнерге деген талпынысын сезген үлкендердің көмегімен Мәскеудегі суретшілер дайындайтын арнайы мектепте білім алып, өнердің басқа да қыр - сырымен танысады. Кейіннен 1943 жылы Алматының көркемсурет училищесіне оқуға түседі. Осы училище қабырғасында жүргенде Хакімжан Наурызбаев Украин суретшісі Ольга Николаевна Кудрявцеваның шеберханасында сабақ алады. Сол кісінің кеңесімен 1945 жылы Харьков көркемсурет институтының мүсін факультетіне оқуға түседі. Хакімжан Есмаханұлы ұстазының өзіне деген қамқорлығына қатты риза болғандығы жөнінде: «Ольга Николаевнаның туындыларымды мұқият талдап, құнды кеңес берген хаттарын ардақты ескерткіш ретінде аялап сақтап жүрмін», - деп сүйсіне еске алады. О. Н. Кудрявцеваның басшылығымен жұмыс істеп жүрген кезінде «Көкпар», «Бүркітші жігіт», «Жеңімпазды қарсы алу» т. б. композицияларын жасайды. 1951 жылы институтты бітірген Хакімжан Наурызбаев отанына оралады. Мүсінші маманның творчестволық жолы Алматы қаласында басталады. ХХ ғасырдың 50 - жылдарынан бастап өмірінің ақырына дейін еліміздің мәдениетіне өз үлесін қосып, табиғат дарытқан қасиетті өнері арқылы туған жұртына қалтқысыз еңбек етті. Х. Наурызбаевтың алтын қолдарынан дүниеге келген бірнеше мүсіндерге тоқталып өткеніміз жөн болар. Абай ескерткіші. ХХ ғасырдың 60 - жылдары бой көтерген Абай ескерткіші Алматының ең көрікті көшелерінің бірі Абай даңғылында орналасқан. Көктөбе жотасынан түсіп келе жатып ұлы ақынның өзіне тән мінезін, сабырлы жүзін, ашық ажарын, ақылды, ойлы жүзін, жан дүниесінің тереңдігін, рухани байлығын көре аласыз. Қазақтың Мемлекеттік М.Әуезов атындағы академиялық драма театры – тұңғыш ұлттық мәдени-сахналық мекеме. 1925 жылдың соңында сол кездегі астана Қызылордада ұйымдастырылды. Театр шымылдығы ресми түрде 1926 жылы 10 қаңтарда Қ.Кемеңгеровтің «Алтын сақина» қойылымымен ашылып, 13 қаңтарда М.Әуезовтің «Еңлік-Кебек» трагедиясы қойылды. С.Сәдуақасов алғашқы ұлт театры туралы ұсыныс жасап, даму жолы, шығармашылық келбетін дұрыс айқындай білді. Театрдың алғашқы директоры әрі көркемдік жетекшісі Д.Әділов болды. 1926 жылы 5 қазанда театр басшысы болып Ж. Шанин сайланды. 1929 жылы театр труппасы жаңа астана Алматы қаласына қоныс аударды. Бұл кезде театрда танымал шеберлер Е.Өмірзақов, С.Қожамқұлов, Қ.Бадыров, Қ.Қуанышбаев, Қ.Жандарбеков, Ә.Қашаубаев, И.Байзақов, Қ.Мұңайтпасов, З.Атабаева, Ш.Байзақова, М.Шамова, т.б. қызмет атқарды. 1930 жылдардың 1-жартысында театрға К.Байсейітова, Қ.Байсейітов, Қ.Бейісов, Ж.Елебеков, М.Ержанов, Ш.Жиенқұлова, К.Қармысов, Қ.Әділшінов, Ш.Айманов, С.Майқанова, С.Телғараев, А.Абдуллина, О.Жұмағұлов, Ж.Өгізбаев, Р.Қойшыбаева, Ә.Хасенов, А.Жолымбетов, Х.Елебекова, Р.Сәлменов, Г.Сыздықова, т.б. келіп, театр сахнасында күрделі драмалық шығармалар қойыла бастады. Осы кезеңде М.Г.Насонов, И.Г.Боров, М.В.Соколовский және 1950-1960жж. И.М.Гольдблат, А.Л.Мадиевский сияқты орыс режиссерлері театрға қызметке шақырылды. 1934 жылы театрдан музыкалық театр бөлініп шықты. Кейін Қазақ академиялық опера-балет театры және «Қазақконцерт» болып екі өнер ордасының негізі қаланды.1937 жылы театр академиялық атағы берілді. Театр репертуарына М.Әуезов, Б.Майлин, І.Жансүгіров, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқановтардың тарихи шығармалары, орыс және шетел классикасымен толықты. 1940 жылдан бастап ұлттық режиссураның келесі толқыны пайда болды. Театр сахнасында А.Тоқпанов «Абай», «Еңлік-Кебек» (М.Әуезов), Ә.Ысмайылов «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» (Ғ.Мүсірепов), Н.Бейсеков «Евгения Гранде» (Бальзак), Ш.Айманов «Амангелді» (Ш.Хұсайынов), «Таланттар мен табынушылар» (А.Островский), «Абайды» (М.Әуезов, екінші қойылым, 1949ж.) қойылымдары көрсетілді. 1952 жылы «Абай» спектаклі үшін режиссер Ш.Айманов, суретші В.В.Голубович және театр әртістері Қ.Қуанышбаев, Қ.Бадыров, Х.Бөкеева, С.Қожамқұлов, Р.Қойшыбаева, Е.Өмірзақов КСРО Мемлекеттік сыйлығын алды. Театр труппасына Алматы, Мәскеу, Ленинград және Ташкенттің арнаулы оқу орындарын бітірген Н.Жантөрин, Ы.Ноғайбаев, Т.Жайлыбеков, т.с.с кәсіби актерлер қызметке келді. 1946 жылы 20 жылдық мерейтойында театр Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды. 1958 жылы театр ұжымы Қазақ әдебиеті мен өнерінің Мәскеу қаласындағы онкүндігіне қатысып, 5 спектакль көрсетті. 1961 жылы театрға көрнекті жазушы-драматург М.Әуезов есімі берілді. Жазушы пьесалары мен басқа да шығармалары тұрақты түрде театр сахналарында әлі күнге дейін қойылады. Ұлттық режиссураның келесі ағымы 60-70-жылдары болды. Ә.Мәмбетов және оның ізбасарлары Ж.Омаров, Қ.Жетпісбаев, Р.Сейтметов, Е.Обаев, М.Байсеркенов, А.Пашков, В.Пұсырманов сынды өз ісінің хас шеберлері сахнада жаңа қойылымдарды қойды.60-90 жылдары Ә.Мәмбетов театрдың көркемдік жетекшісі болған кезде жаңа есімдер танылды, сондай-ақ, сахна төрінде әлемдік шығармалар қойылды. «Мәмбетов дәуірі» деп аталатын бұл жылдары Ы.Ноғайбаев, Ф.Шәріпова, Ә.Молдабеков, С.Телғараев, Р.Әуезбаева, Е.Жайсаңбаев, Ғ.Сүлейменов, З.Шәріпова, С.Оразбаев, А.Әшімов, Н.Мышбаева, Т.Тасыбекова, Ә.Кенжеев, Ә.Боранбаев, Қ.Тастанбеков, Т.Жаманқұлов, Г.Әспетова, Т.Мейрамов, т.б. дарынды әртістердің өнерлері кеңінен танылды. 1966 жылы Ш.Айтматовтың «Ана-Жер ана» және 1970 жылы А.Каплердің «Ленин 18-жылы» қойылымдары үшін ҚазКСР Мемлекеттік сыйлығын, ал, Ә.Нұрпейісовтің «Қан мен тер» трилогиясы желісімен қойылған спектаклі үшін Ә.Мәмбетов КСРО Мемлекеттік сыйлығын алды. 1976 жылы театр «Халықтар достығы» орденімен марапатталды.Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған жылдары театр репертуары жаңа бағытты ұстанды. Сахнада «Абылайхан» (Ә.Кекілбаев, реж.Б.Атабаев), «Абылайханның ақырғы күндері» (автор әрі реж.М.Байсеркенов), «Қилы заман» (М.Әуезов-Н.Оразалин, реж.Ә.Рахимов), «Кебенек киген арулар» (А.Тасымбеков, Қ.Ысқақ, реж.Б.Атабаев), «Махаббат дастаны» (Ғ.Мүсірепов, реж.Қ.Сүгірбеков); «Шолпанның күнәсі» (М.Жұмабаев-Ә.Тарази, реж.Қ.Сүгірбеков), «Турандот ханшайым» (К.Гоцци, реж.Т.әл-Тарази), т.с.с. шығармалар қойылды. 1996 жылы режиссер Ә. Рахимовтың «Ситуациялар» триптихі үшін жазушы-драматург А.Сүлейменов ҚР Мемлекеттік сыйлығына ие болды. Бұл күнде академиялық театр Қазақстанның халық артисі, профессор, көрнекті режиссер Есмұхан Обаевтың басшылығымен еңбек етіп келеді. Көрнекті режиссер Е.Обаев театрдың актерлік мектеп дәстүрлерін сақтай отырып, «Абай» (М.Әуезов) трагедиясы мен «Айман-Шолпан» (М.Әуезов), «Пара» (Н.Гоголь) комедиялары, т.б. драмаларын қойды. Театр репертуары Ә.Рахимов (С.Мұқанов. «Мөлдір махаббат», С.Торайғыров.«Қамар сұлу», т.б.), О.Кенебаев (М.Кәрім.«Ай тұтылған түн», Т.Нұрмағамбетов.«Қожанәсір тірі екен...»,т.б.), Т. әл-Тарази (У.Гаджибеков, ауд.Қ.Мұхамеджанов.«Аршын-Мал алан», Шахимарден. «Томирис», Қ.Ысқақ, Шахимарден. «Қазақтар», т.б.), сондай-ақ Т.Аралбай, А.Кәкішева т.с.с. режиссерлердің қойылымдарымен толықты. Театр труппасында А.Әшімов, С.Оразбаев, З.Шәріпова, Н.Мышбаева, Т.Тасыбекова, С.Қожақова, Б.Имашева сынды аға буын өкілдері, Ғ.Байқошқарова, Қ.Тастанбеков, Р.Машурова, Т.Жаманқұлов, Ш.Ахметова, Т.Сыдықова, М.Өтекешова, Ш.Меңдиярова, Ғ.Әбдінәбиева, Б.Жанғалиева, Р.Хаджиева, Т.Аралбаев, С.Мерекеұлы, М.Нұрәсіл, Б.Қожа, Г.Жақып, А.Бектемір, Қ.Тілеуова, А.Сейтметов, Д.Темірсұлтанова, Б.Қаптағай, Б.Тұрыс, Ж.Маханов, О.Қыйқымов, Ж.Әміров, М.Омарбекова, Ү.Сейтімбет секілді орта буын және Д.Ақмолда, Е.Біләл, А.Боранбай, Ж.Толғанбай, Д.Жүсіп, Ш.Асқарова, Ш.Жанысбекова, Г.Тұтова, Н. Бексұлтанова, А.Сұрапбай, Н.Қарабалина, З.Көпжасарова, Б.Қажнәбиева сияқты кейінгі буын мен жас актерлер қызмет атқарады. 1995 жылдан бері әр жыл сайын «Театр көктемі» атты фестивалін өткізіледі. Фестиваль күндері жаңа қойылымдар көрсетіледі. Театр Иран, Франция, Египет, Корея, Түркия елдерінде болып, Түркі елдері театрларының «Туғанлық» (Уфа,Башқұртстан) ІІ халықаралық және Қазақстан мен Орталық Азия театрлары халықаралық фестивальдеріне қатысты. жүктеу/скачать 42,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|