Editor-in-Chief Shakir Ibrayev Редакция алқасы Редакционная коллегия
АЛТАИСТИКА ЖӘНЕ ТҮРКОЛОГИЯ, №2, 2012
жүктеу/скачать 4,45 Mb. Pdf көрінісі
|
N.Kelimbetov
| АЛТАИСТИКА ЖӘНЕ ТҮРКОЛОГИЯ, №2, 2012
Біздіңше, терминдерді морфологиялық тұрғыдан беске бөліп қарастыруға бо- лады: 1. Атау тұлғалы, жеке сөзден тұратын термин (мысалы: блокада – ағ. blockade – қазақша баламасын ереуіл немесе қоршау деп жүрміз); 2. Сөз тіркесінен тұратын термин (мысалы: базовая память – ағ. conventional memory – қазақша – базалық жад); 3. Біріккен сөзден тұратын термин (мысалы: международный – ағ. international – қазақша – халықаралық); 4. Қос сөз тұлғасындағы термин (мысалы: Масс-медиа – ағ. mass-media – қазақша – масс-медиа немесе бұқаралық ақпарат құралдары деп те қолданамыз); 5. Қысқарған сөз түріндегі термин (мысалы: ЮНЕСКО – ағ. UNESCO – қазақша – ЮНЕСКО). Термин сөздердің ағылшын және қазақ тілдеріндегі баламаларын зерттеу барысында анықталғандай, ағылшын тіліндегі термин сөздер көбіне жеке сөз түрінде келеді. Бұл ағылшын тілінің көп ойды бір сөзбен бере алатын жиынтық қасиетінде жатыр. Мәселен, ағылшынның «access» сөзін қазақшаға аударғанда оны дәл ағылшын тіліндегідей бір сөзбен бере алмай келеміз. Бұл сөзді сөздік құрушы мамандар «құрылғыларға кіру мүмкіндігі» деп беріпті. Қазақ тілінде үш сөзге айналып шыға келген бұл сөз орыс тілінде «доступ к устройствам» деп аударылыпты. Орысшасында да жалқы сөзбен беру мүмкіндігі көзге көрінбей тұр. Бұл – компьютер саласына қатысты термин сөз. Жалпы, адам санасына сөз тіркестерінен гөрі, жалқы, дара сөздердің қабылдану, жатталу мүмкіндігі басымырақ. Сондықтан да, қазіргі таңда көптеген ғалымдар кейбір термин сөздерді қазақшалап жатудан гөрі, ағылшын тіліндегі баламасын қолданған жөн деп есептейді. Сонымен қатар ағылшын тілінде тіркесімді терминдер де жоқ емес. Оларды аударуда қазақ тілінде тікелей аудару әдісін емес, мағыналық ауда- ру әдісін қолданған жөн. Қазақ тілі білімі теориясының негізін салушы лингвист-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы: «Біз сияқты мәдениет жемісіне жаңа ауызы тиген жұрт өз тілінде жоқ деп, мәдени жұрттардың тіліндегі даяр сөздерді алмастыра, ақырында ана тілінің қайда кеткенін білмей, айырылып қалуы ықтимал. Сондықтан, мәдениет тіліндегі әдебиеттерін, ғылым кітаптарын қазақ тіліне аударғанда пән сөздерінің (кірме терминдер – ред. Д.Г.) даярлығына қызықпай, ана тілімізден қарастырып, сөз табуымыз керек. Сонда біздің әдебиетіміздің тілі таза болады» - деп, кірме сөздер мен төл сөздердің арасындағы ара-қатынасқа абай болуымызды ескерт- кен [4, 350-351 бб.]. Терминдерді қазақылап беру жөнінде ғалым, ағартушы Халел Досмұхамедұлының мына бір сөзі көкейге қонады: «Тілге кірген жат сөздер сіңу үшін, тілге «өзілік» болуы үшін сол тілдің заңымен өзгеріп, танымастай халге келуі керек. Бүйтпесе, жат сөздер бұралқы болып, тілдің шырқын бұзады, тілге зиян келтіреді. Жат сөздерді қолданғанда тіліміздің заңымен өзгертіп, тілімізге лайықтап алуымыз керек. Жат сөздерді өзгертпей, бұлжытпай қабылдай алатын дүниеде тіл жоқ деп айтса да болады» [5, 131 б.]. 124 |