) Су объектілерін ластайтын заттарды нормалау

- Біздің елімізде негізге су сапасының «табиғи» нормативтері (яғни, санитарлы-гигиеналық нормаларды жасақтау кезінде де нормаланатын заттардың зияндылығы дәрежесін биологиялық бағалауға базаланған). Бұл АҚШ-та қабылданған, «standards» деп аталатын «техникалық» нормативтермен салыстырғанда үлкен қадам болып табылады. Соңғы жылдары онда «criteria» биологиялық нормативтері пайда болды, бірақ олар міндетті болып табылмайды.

Техникалық нормативтер ағынды сулардың әдістерінің мүмкіндіктерімен анықталады және олар практикада көп қолданылады. Биологиялық нормативтер, өз кезеңінде, су экожүйелерінің шынайы күйін бағалауға мүмкіндік береді және ластануды жоюдың тиімді әдістерін қолданады.

Су қоймаларының ластануы деп – ондағы адам қызметімен тікелей немесе жанама байланысқан заттардың түсуімен туындаған кез келген теріс әсері (су тұтыну жағдайларының бұзылуы немесе нашарлауы) айтылады. Ластанудың үш түрі бар:

Бірінші реттік ластану – ластаушы заттардың келіп түсуінен және олардың айналу процестерінен туындаған. Бірінші реттік циклде екінші және келесі ластаушы заттар пайда болуы мүмкін.

Екінші реттік ластану – бірінші реттік ластанудың салдары ретінде дамиды және ластанудың жаңа циклі болып табылады.

Қайта ластану – бірінші реттік ластану нәтижесінде ластаушы заттардың қайта шығарылуымен туындаған. Мысалы, су көтерілуімен мұздың еруі кезіндегі мұнай өнімдерінің (түбіне түсіп қалған, мұзға қатып қалған) шығарылуы.

Су нысандарының ластану көздері локализацияланған түсу орнымен және тастандыға арналған құрылғылармен (қожалық-тұрмыстық ағындар, өндірістік ағын сулар) ұйымдастырылған; локализацияланған шығу орны жоқ және шығаруға арналған құрылғылары жоқ (сал ағызу, егіндік жерден тыңайтқыштардың шайылуы, авиа өңдеу кезіндегі пестицидтердің әкелінуі) ұйымдастырылмаған; айтылған екі жағдайдың біреуі бар (бұрғылау төбелері, складтар территорияларын шаю, транспорт мекемелері ж.т.б.) жартылай ұйымдастырылған бола алады. Әсер ету уақыты бойынша су қоймаларының ластануы тұрақты (жылдың бүкіл вегетациялық бөлігі аралығында түсетін), кезеңдік (су қоймасы ластаушы заттардың түсуі аралығында аралығында өзінің қасиеттерін қалпына келтіруге үлгермейді) және бір реттік (су қоймасы қалпына келуге үлгереді) бола алады.

Ластаушы заттардың тікелей әсерінің интенсивтілігі келесі параметрлермен анықталады:

- тірі ағзалардың 10 күнге дейінгі бірнеше уақыт аралығында өлімін туғызатын өткір концентрациялармен;

- тірі ағзалардың аса ұзақ мерзімге дейін уақыт аралығында өлімін туғызатын созылмалы өлімге әкелетін концентрациялармен;

- негізгі өндірістік функциялар – бой, көбею, зат алмасуды бұзатын суб өлімге әкелетін концентрациялармен;

- стимулдаушы концентрациялармен;

- әсер етпейтін концентрациялармен.