Егемкулов нурлыбай аликулович «Мал шаруашылығы өнімдерін өңдеу технологиясы»
Мал қоңдылығын анықтау тәсілі қондылық дәрежесі
жүктеу/скачать 1,16 Mb.
|
ÐгемкÑлов нÑÑлÑбай аликÑловиÑ-www.emirsaba.org
| Мал қоңдылығын анықтау тәсілі қондылық дәрежесі.
Малдарға, құстарға және үй қояндарына қойылатын мемстандарт талаптары. Әртүрлі тапсыру- қабылдау ережесі. Тірі салмақ және қоңдылық-сойыс малдар сапалылығының негізгі көрсеткіші, өйткені олардан ет шығымы және еттің тамақтық құндылығы тікелей байланысты. Қоңдылықты көптеген нышандарды пайдаланып анықтайды, олардың ішінен ең негізгілері -дене пішіні, бұлшық еттерінің дамуы, тері астындағы шоғырланған май барлығы. Малды сырт қарағанда дененің пішінін, арқа және іш сызығының дұрыстығы, жауырын және сандарының бітімі, бұлшық етінің дамуы бағаланылады. Малды ұстап қарағанда, денесінде май қабаты барлығы және оның түгелдей дене бойлай таралуын анықтайды. Май байланылған мүшелер учаскесіндегі тері қашанда жылжымалы болады, Ауылшаруашылық малдарының көптеген түрлерінде қоңдылығы жоғарлаған сайын, май байлану құйрығының негізінен бастап біртіндеп шонданай төмпесі, құйымшақ, әрі қарай бел, арқа, қабырғалар, санның ішкі жағы, тізе бүкпе және т.б. мүшелерге жайылады. Жас малдар денесінде бүлшық еттер анағұрлым жақсы, ал тері астындағы май ежөптәуір аз дамыған. Сурет 9 - Ірі қара малдың қоңдылығын анықтайтын мүше учаскелері. 1-шонданай төмпесі; 2-құйрық негізі; 3-сербек, жамбастың қалақ басы мен шонданайдың сыртқы қанатының түйіскен жері; 4-белі; 5-соңғы қабырғалар; 6-щуп, шапмай; 7- әукесі (кеуде асты). Ірі кара мал қоңы (МЕСТ'-5110 -55). Жынысы және жасына байланысты ірі қара мал төрт топқа бөлінеді: сақа мал-өгіздер және үш жастан жоғарылар, жас мал- жынысына қарамай, жасы үш айдан үш жылға дейінгі (екі пар тұрақты күрек тісі бар), бұқашықтар, бұзаулар - жасы 14 күннен үш айға дейінгі. Сақа және жас малды қоңына байланысты үш категорияға бөледі, мұнда төмендегідей талаптар қойылады. Жоғары қоңды сақа және жас малдың (төменгі шектер) дене бітімі дөңгелек жұмыр, бұлшық еттері жақсы дамыған, сербек және шонданай төмпесі дөңгелек жұмырланған, арқа және бел омыртқаларының омыртқа сабағы шығып тұрмайды. Одан басқа, сақа малды ұстап қарағанда құйрығының негізінде, шонданай төмпегінде, сербегінде және соңғы екі қабырғасында май байлануы жақсы білінеді. Өгіздің ұмасы үлкейген және ұстап қарағанда шымырлы. Жас мал денесінде тері астында жұқа қабаттылау байланған май құйрықтың негізінде, шонданай төмпегінде және тізе бүкпелерінде (шапмай) байқалады. Орташа қоңды сақа және жас малдың дене бітімі біршама бұрыштылау, бұлшық еттерінің дамуы қанағаттанарлық, сандары жеңілдеу тартыңқы, арқа және бел омыртқаларының омыртқа сабағы, сербегі және шонданай төмпешігі аздап шығыңқы. Ұстап қарағанда сақа мал денесінде май байлануы құйрық негізінде және шонданай төмпегінде білінеді, шап май нашарлау толған. Өгіз ұшасында май навдар шоғырланған және ұстап қарағанда жұмсақ. Жас малдың саны жинақылап тартылмаған, тері астында май байлану құйрық негізінде болады, әйткенмен ұстап қаралынбайды. Қоны төмен сақа және жас малдың дене бітімі бұрыштылау, бұлшық еттерінің дамуы қанағатсыз, арқа және бел омыртқаларының омыртқа сабағы, сербегі, шонданай төмпешігі және шоқтығы шығып тұрады. Ұстап қарағанда тері астындағы май байлануы аздаған учаскелер түрінде шонданай төмпешігінде және белінде білінеді, немесе устауға ілікпейді де. Өгіздің ұшасы тартылған, тыржиған түсті болады. Бұқалар қоңына қарай екі категорияға бөлінеді: бірінші және екінші болып. Бірінші категориялы бұқалардың дене бітімі дөңгелек жүмыр, бұлшық еттері жақсы дамыған, бөксесі айтарлықтай енді, арқасы, белі, кеудесі, сандары және жауырыны толыққан. Ұстап қарағанда тері астында май байлану байқалмайды. Екінші категориялы бұқалардың дене бітімі біршама бұрыштылау, қаңқа сүйектері аздап шығыңқы, бұлшық еттерінің дамуы қанағаттанарлық, жауырындары сәл ғана тартылған, кеудесі, арқасы белі жөне бөксесі енді емес. Бұзауларды да қоңына байланыстырып екі категорияға бөледі: бірінші және екінші. Бірінші категорияға, тірі салмағы 30 килограмнан кем емес, ауыз қуысының кілегейлі қабығының түсі ақшыл, ия болмаса сарғыштау, бұлшық еті жақсы дамыған, жүні тегіс, сүт еметін бұзаулар енеді. Ұстап қарағанда арқа және бел омыртқаларының омыртқа сабағы сәл білінеді. Екінші категориялы бұзаулар тобына, қосымша азық алғандар, соның барысында ауыз қуысының кілегейлі қабықтары қызылдау тұстес, бұлшық еттері қанағатты дамыған, арқа және бел омыртқаларының омыртқа сабағы біршама шығып тұрған бұзаулар жатады. Қой .және ешкі қошылығы (МЕСТ-5111-55). Ұсақ қара мал қоңдылығына байланысты үш категорияға бөлінеді: жоғары, орташа жөне орташадан төмен. Жоғары қоңдылық. Қой және ешкінің бұлшық еттері жақсы дамыған, омыртқаларының омыртқа сабағы шықпайды, ұстап қарағанда тері астында май байлану - белде, аркасында және қабырғаларында байқалады, құйрығы (курдюк) маймен жеткілікті: толтырылған. Орташа қоңдылық. Арқасында және белінде бұлшық еттің дамуы қанағаттанарлық, омыртқа сабағы көзге көрінердей шығып тұрады, Қойды ұстап қарағанда тері астында май байлану белінде, ал ешкіде белінде және қабырғаларында байқалады, қойдың құйрығы маймен жеткіліксіз толтырылған. Ортапіа қоңдылықтан төмен. Бұлшық еттері қанағатсыз дамыған, омыртқа сабақтары және қабырғалары шығып тұрады, денесін ұстап Қарағанда тері астында май байлану білінбейді де. Шоқтығы және сербегі едәуір шығып түрады, қойдың құйрығында аздаған ғана май байланған. Шошқалар қоңдылығы (МЕСТ 1213-74). Тірі салмағына, жасына және шел майының қалыңдығына байланыстырып шошқаны бес категориялы қоңдылыққа бөледі. Бірінші категорияға жасы 8 айға дейінгі тірі салмағы 80-105 кг (мегежіндерді қоспағанда), әдейіленген шаруашылықта бордақыланған, ақшыл түсті, терісінде ешқандай таңба және өзгерістер жоқ шошқалар енеді. Шел майының қалывдығы 1,5-3,5 см. Еркектері 2 айға жеткізілмей кестірілуі тиіс. Екінші категориялы қоңцылыққа (мегежіндерді қоспағанда) тірі салмағы 60-130 кг, шел майының қалыңдығы 1,5-4 см шошқалар және де тірі салмағы 20-дан 60 кг-ға дейін, шел майының қалындығы 1 см-ден кем емес марқа торайлар жатады. Егерде бірінші категориялы шошқаның терісінде жара, ісік, ия болмаса басқаша өзгерістер болса, қоңдылығы екінші категориялы қатарына көшіреді. Үшіші категорияға тірі салмағына қарамай-ақ, шел майының қалыңдығы 4,1 см және оданда жоғары шошқаларды енгізеді. Төртінші категорияға тірі салмағы 130 кг-нан жоғары, шел майының қалыңдығы 1,5-4 см шамасындағы азбан іпошқаларды және мегежіндер енеді. Екінші, үшінші және төртінші категориялы еркек шошқалар төрт айлық жасына дейін кестірілуі тиіс. Бесішпі категорияға тірі салмағы 4-8 кг, қабырғалары және арқа омыртқаларының омыртқа сабағы шығып тұрмайтын сүт еметін торайлар кіреді. Сурет 10 - Қоңдылықты анықтайтын дене бөлшектері 1 мойын; 2- жауырын; 3-шоқтық; 4-6 жөне 7 омыртқалар; 5- арқа; 6-белдеме; 7 - сан; 8 - алдыңғы шап; 9- артқы шап. Жылқы қоңдылығы (МЕСТ 20079-74). Қоңдылығына байланысты сақа және жас жылқыларды екі категорияға, ал құлындарды тек бірақ категорияға бөледі. Бірінші категория (төменгі шектер), сақа және жас жылқының дене бітімі дөңгелек жұмыр, бұлшық еттері жақсы дамыған, арқа және бел омыртқаларының омыртқа сабағы шықпайды. Сақа жылқылардың қабырғалары көзге елеусіз, ұстап қарағанда тері астындағы май байлану жал маңайында, мойнында және құйрықтың негізінде байқалады. Жас жылкыларда шонданай төмпегі және сербегі көзге елеулі, май байлану мойнында созылмалы жота түстес. Екінші категориялы, сақа және жас жылқының дене бітімі біршама бұрыштылау болуымен айрықшыланады. Бұлшық етінің дамуы канағаттанарлык, қабырғалары көзге елеулі, бірақта саусаққа ілікпейді. Арка және бел омыртқаларының омыртқа сабағы, жас малда иық пен жауырын қыйлысы, шонданай төмпегі және сербегі онша шығыңкы емес, жалында және мойнында аздап май байлану байқалады. Бірінші категориялы құлынның бұлшық еттері қанағатты дамыған, дене бітімі біршама бұрыштылау. Омыртқа сабағы, сербегі және шонданай төмпешігі аздап шығынды, қабырғалары көзге жеңіл елеулі, жалында және мойнында аздап қана май байланған. Солтүстік бұғы қоңдылығы (РСТ РСФСР-511-75) сақа және жас бұғыны үш категорияға бөледі: жоғары, орташа және орташадан төмен, бұзаулары-бірінші және екінші категориялы болып. Жоғары қоңдыға сақа және жас (төменгі шектер), дене бітімі дөңгелек шымыр, бұлшық еттері жақсы дамыған бұғылар жатады. Омыртқа сабақтары, сербегі және шонданай төмпегі шықпайды, көз үстіндегі шұңқыры елеусіз, ұстап қарағанда тері астындағы май байлану сақа бұғының құйрығының негізінде, құйымшақта және белде, жас бұғының тек қана құйрығының негізіндё және құйымшағында білінеді. Орташа қоңдылыща, бұлшық еттері қанағаттанарлықтай дамуы болған, дене бітімі біршама бұрыштылау келген сақа және жас бұғылар енеді. Жауырын және сандары жеткіліксіз толған, арқа және бел омыртқаларының омыртқа сабағы, сербегі және шонданай төмпегі аздап шығыңқы, көз үстіндегі шұңқыры көзге елеулі. Қолмен ұстап қарағанда тері астында май байлану құйрық негізінде және құйымшақта, ал жас бұғыда тек қана қүйрықтың негізінде білінеді. Қоңдылығы ортадан төмен топқа дене бітімі бүрыштылау, бұлшық етінің дамуы қанағаттанарлық емес бұғылар жатады. Омыртқаларының сабағы, сербегі және шонданай төмпегі шығулы, көз үстіндегі шұңқыры арыған, тері астында май байлану тіптен жоқ. Бірінші катвгориялы бұғы бұзауының дене бітімі жеткіліксіз дөңгелектеу дамыған, бұлшық еттерінің дамуы қанағаттанарлық, омыртқалар сабағы аздап шығыңқы. Сербегі, шонданай төмпегі және көз үстіндегі шұңқыры көзге елеусіздей, тері астында май байлану құйрық негізінде ғана. Екінші категориялы бұғы бұзауынның дене бітімі бұрышты келген, бұлшық еттері қанағаттанарлықсыз дамыған. Омыртқалар сабағы, сербегі және шонданай төмпегі шығыңқы, көз үстіндегі шұңқыры елеулі, тері астында май байлану түгелдей жоқ. Талас туған жағдайда, оүғының қоңдылығын бақылау мал сойып, әрі қарай оның ұшасын бағалау жолымен анықтайды. Қосымша: жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|