Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша соттағы өкілдің мәртебесі, рөлі және құқықтық реттелуі туралы аналитикалық анықтама
жүктеу/скачать 26,65 Kb.
|
kimshilik kukyk buzushylyk turaly ister (1)
|
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша соттағы өкілдің мәртебесі, рөлі және құқықтық реттелуі туралы АНАЛИТИКАЛЫҚ АНЫҚТАМА Құрылымы
1. Жалпы ережелер. 2. Нормативтік құқықтық база. 3. Әкімшілік-деликтілік процестегі өкілдіктің жалпы сипаттамасы. 4. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сотта өкілдік ету институтын регламенттеу проблемалары. 5. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сотта өкілдік ету институтын құқықтық реттеуді жетілдіру мәселелері (ұсыныстар мен ұсынымдар). 1. Жалпы ережелер. Мақсаты: әкімшілік жауаптылыққа тартылған адамдардың және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сотта жәбірленушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау функцияларын жүзеге асыратын субъектілердің мәртебесі мен өкілеттіктерін құқықтық реттеудің рөлін айқындау және талдау, сондай-ақ әкімшілік-деликтілік заңнаманы одан әрі жетілдіру жөнінде ұсыныстарды тұжырымдау. Өзектілігі: Бұл тақырыптың өзектілігі әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша өкілдікті құқықтық реттеудің қолданбалы мәселелерін теориялық тұрғыдан түсіну қажеттігімен және әкімшілік-деликтілік құқықта осы институттың дамуының басым бағыттарын анықтау арқылы айқындалады. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуде өкілдің білікті заң көмегін алуы процеске қатысушылардың әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуде олардың құқықтары мен мүдделерін іске асыру, қамтамасыз ету, қорғау және қалпына келтіру мақсатында оларға құқық саласындағы мамандандырылған қызметтерде көрсетілген мүліктік емес игіліктерді алу ретінде қарастырылады. Өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізу жүзеге асырылатын адамның білікті заң көмегін алу құқығын өзіне қатысты іс жүргізу жүзеге асырылатын адамның өзі жасамаған құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылыққа тартуға немесе неғұрлым ауыр құқық бұзушылық үшін жауаптылыққа тартуға жол бермеу мақсатында құқықтық салада мамандандырылған қызметтер алуға заңмен бекітілген және кепілдендірілген субъективті құқығы ретінде сипаттауға болады, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету, оның басқа да құқықтары мен мүдделерін қорғау шараларын қолдану кезінде оның не істегені (құқық қолдану қателерін болғызбау), негізсіз немесе заңсыз айыптауды (ақтауды) теріске шығару, әкімшілік жазаны жеңілдету, адамның жеке мүліктік және мүліктік емес құқықтарының бұзылуына жол бермеу . Тәжірибе көрсеткендей, тек құқықтық ақпарат беру азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын толыққанды қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз, өйткені халық білікті қорғаушыларға мұқтаж. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша өкілдік институтының жұмыс істеуінің құқықтық негіздерін жетілдіру жалғасып жатқанына қарамастан, қазіргі уақытта ол құқықтық қатынастар субъектілерін аталған іс жүргізудегі құқық қолданушылардың өктемдігінен қорғаудың пәрменді кепілі екенін мойындау керек. 2. Нормативтік құқықтық база. 1. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциясы http://adilet.zan.kz/rus/docs/K950001000 _ 2. «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының конституциялық заңы http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z000000132 _ 3. 2014 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1400000235 4. «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» 2018 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1800000176 3. Әкімшілік-деликтілік процестегі өкілдіктің жалпы сипаттамасы. Әкімшілік-деликтілік процесте білікті заң көмегін алуға құқығы бар субъектілерге жәбірленуші, сондай-ақ өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізілетін адам жатады. Оларға жеке және заңды тұлғалар кіреді. Әкімшілік-деликтілік заңнамаға сәйкес заң көмегін көрсететін тұлғаларға қорғаушы мен өкіл жатады. Бұл ретте қорғаушы немесе өкіл ретінде әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуге қатысуға адвокат немесе өзге де адамдар жіберіледі. Қорғаушы мен өкіл өз қызметін оңтайландыратын түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдану арқылы өкілдік ететін адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Мұндай қызметтің негізгі қағидаттары мыналар: заңдылық; әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізу барысында пайдаланылатын тактикалық тәсілдер мен әдістердің әдептілігі; өкілдігін жіберген адам мүддесінің басымдығы. Оған қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізілетін адамды қорғау тактикасы мынадай мақсаттардың біріне қол жеткізуге бағытталған: іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән-жайлардың болуына байланысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді тоқтату; өкілдігін жіберген адамның әрекетін (әрекетсіздігін) ҚР ӘҚБтК-нің өзге (неғұрлым жеңіл жазаны көздейтін) бабына (бабының бөлігіне) қайта саралау; өкілдік беруші адам жасаған әкімшілік құқық бұзушылық үшін неғұрлым қатаң жаза (жаза) тағайындау. Сонымен бірге, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізудегі қорғаушы (өкіл) қызметінің алгоритмі қудаланатын мақсатына қарамастан өзгеріссіз қалады және өзіне мыналарды қамтиды: әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қозғауға негіз болған оқиғаның мән-жайлары туралы ақпаратты табыс етілетін адамнан алу; құқық қолданушының позициясын бағалау; әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қозғау үшін негіз болған оқиғаның қорғау нұсқасын құру және ұсынылған тұлғамен келісу; өкілдігін жіберген тұлғаның құқықтары мен мүдделерін қамтамасыз ету (қажет болған жағдайда) ; дәлелдеуге қатысу; әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарау барысында қорғау ұстанымын қорғау (әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға шағымдар). 4. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сотта өкілдік ету институтын регламенттеу проблемалары Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сотта өкілдік ету институтын құқықтық регламенттеу проблемалары мынадай. 4.1. Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің (бұдан әрі – ӘҚБтК) нормаларына сәйкес қорғаушының және тұлға (жеке немесе заңды тұлға) өкілінің құқықтық мәртебесі: егер қорғаушы сотта жауаптылыққа тартылатын адамның мүдделерін білдірсе, онда сотта жәбірленушінің мүдделерін - осы функцияларды «заңға сәйкес» жүзеге асыруға құқылы оның өкілі ажыратады. ӘҚБтК-нің 748-бабының 1 және 2-тармақтарына сәйкес қорғаушы - бұл әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның құқықтары мен мүдделерін заңда белгіленген тәртіппен қорғауды жүзеге асыратын және оған заң көмегін көрсететін тұлға. Қорғаушы ретінде адвокаттар қатысады. Адвокаттармен қатар қорғаушы ретінде әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның жұбайы (зайыбы), жақын туыстары немесе заңды өкілдері жіберіледі. ӘҚБтК-нің 753-бабының 1 және 1-1-бөліктеріне сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізу кезінде жәбірленушінің заңды мүдделерін білдіруге заң бойынша құқығы бар адамдар жәбірленушінің өкілдері бола алады. Кәмелетке толмаған не өзінің дене немесе психикалық жай-күйі бойынша өз құқықтары мен заңды мүдделерін өз бетінше қорғау мүмкіндігінен айырылған жәбірленушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін іске міндетті түрде қатысуға олардың заңды өкілдері мен өкілдері тартылады. Әкімшілік жауаптылыққа тартылған адамның қорғаушысының және жәбірленушінің өкілінің мәртебесін анықтайтын нормаларды талдау нәтижесінде олардың мәртебесі қызмет мазмұны бойынша айтарлықтай ерекшеленетіні анықталды. Атап айтқанда, ӘҚБтК-нің 748-бабының 1-бөлігінен және ӘҚБтК-нің 753-бабының 1, 1-1-бөліктерінен қорғаушы қорғалушының құқықтары мен мүдделерін қорғауды ғана емес, оған заң көмегін де көрсетеді, алайда жәбірленушінің өкіліне заң көмегін көрсету бойынша өкілеттіктер формальды түрде берілмеген. Бұдан басқа, жауаптылыққа тартылатын адамға заң көмегін тек кәсіби қорғаушы – адвокаттар ғана емес, сондай-ақ «әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның жұбайы (зайыбы), жақын туыстары немесе заңды өкілдері», яғни заң көмегін көрсетудің тиісті білімі мен дағдылары жоқ адамдар да көрсете алады. Көрсетілген жағдайларда аталған адамдарды қорғаушы ретінде айқындау жеткілікті түрде негізделмеген болып ұсынылады. ӘҚБтК-де жауаптылыққа тартылатындарды қорғау функцияларын орындай алатын жоғарыда аталған адамдарға қойылатын талаптар, сондай-ақ жәбірленушінің мүдделерін сотта білдіру (мысалы, әрекет қабілеттілігінің болуы), сондай-ақ субъектілік құрам бойынша өзге де шектеулер (мысалы, сот төрелігін жүзеге асыруға жәрдемдесетін адамдарға қатысты) айқындалмайды. 4.2. Жауаптылыққа тартылған адамның қорғаушысының және реттеу көлемі мен мазмұны бойынша жәбірленушінің өкілінің өкілеттіктерін заңнамалық реттеу айтарлықтай ерекшеленеді. ӘҚБтК-нің 752-бабына сәйкес қорғаушының өкілеттіктері жеткілікті түрде егжей-тегжейлі анықталған, ал заң шығарушы қорғаушының өкілеттіктерін ғана емес, оларды жүзеге асыру шектерін де белгілейді. Мәселен, қорғаушы: істің барлық материалдарымен танысуға; істі қарауға қатысуға; дәлелдемелер ұсынуға; өтінішхаттар мен қарсылық білдірулерді мәлімдеуге; істі қарауға уәкілеттік берілген судьяның, органның (лауазымды адамның) рұқсатымен істі қарау процесінде жауап алынатын адамдарға сұрақтар қоюға; іс бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларының қолданылуына және іс бойынша қаулыға шағым жасауға; өзіне заңда берілген өзге де құқықтарды пайдалануға құқылы (ӘҚБтК-нің 752-бабының 1-бөлігі). Қорғаушының: қорғауындағы адамның мүдделеріне қарсы қандай да бір әрекеттер жасауға және оған тиесілі құқықтарды жүзеге асыруына кедергі жасауға; қорғауындағы адамның позициясына қарамастан, оның әкімшілік құқық бұзушылыққа қатыстылығын және оны жасағанына кінәлілігін тануға, қорғауындағы адамның жәбірленушімен татуласқаны туралы мәлімдеуге; қорғауындағы адам берген шағымдар мен өтініштерді кері қайтарып алуға; заң көмегіне жүгінуге және оны жүзеге асыруға байланысты өзіне белгілі болған мәліметтерді жария етуге (ӘҚБтК 752-бабының 2-бөлігі) құқығы жоқ. Жәбірленушінің өкілеттіктеріне келетін болсақ, олар ӘҚБтК-де өте қысқа белгіленген: «жәбірленушінің өкілдері осы Кодексте көзделген шектерде өздері өкілдік ететін жеке және заңды тұлғалар сияқты процестік құқықтарға ие» (ӘҚБтК 745-бабының 2-бөлігі); «өкілдің өзі өкілдік ететін адамның мүдделеріне қайшы қандай да бір іс-әрекеттер жасауға құқығы жоқ» (ӘҚБтК-нің 745-бабы 3-бөлігі). Бұдан бөлек, ӘҚБтК-нің 748-бабының 3-бөлігі әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамды әкімшілік ұстап алған, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалған кезден бастап, сондай-ақ Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізудің кез келген сатысында қорғаушы іске қатысуға жіберілетінін көздейді. Сонымен бірге, жәбірленушінің өкілін ӘҚБтК-ге іске қатысуға жіберу сәті белгіленбеген. Жоғарыда келтірілген ақпарат жәбірленушінің өкілі берген өкілеттіктер көлемін тең дәрежеде егжей-тегжейлі реттеудің шұғыл қажеттілігін көрсетеді, өйткені ол қорғаушы сияқты жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асырады. 4.3. Қорғаушы мен өкілдің мәртебесін айқындайтын ӘҚБтК нормаларын талдау олардың аражігін ажыратуды куәландырады – «жауапқа тартылатын адамның қорғаушысы «(ӘҚБтК-нің 748-бабының 1-бөлігі) және «жәбірленушінің өкілі» (ӘҚБтК-нің 753-бабы) ӘҚБтК басқа нормаларына сәйкес келмейді. Мәселен, ӘҚБтК-нің 747-бабының 1-бөлігінде «өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізіліп жатқан немесе жәбірленуші болып табылатын заңды тұлғаның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды оның өкілдері жүзеге асырады»деп көзделген. Бұл ретте ӘҚБтК-нің 748-бабында бұл туралы ескертпе жоқ. Сонымен қатар, ӘҚБтК-нің 748-бабының 1-бөлігінде заңды тұлғаны қорғаушылар шеңбері тек адвокаттар мен заңды өкілмен шектеледі: «...адвокаттар қорғаушылар ретінде қатысады. Адвокаттармен қатар қорғаушы ретінде әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның жұбайы (зайыбы), жақын туыстары немесе заңды өкілдері жіберіледі». Осылайша, жауапкершілікке тартылатын заңды тұлғаның өзге де өкілдері ӘҚБтК-нің 748-бабы бойынша қорғаушы мәртебесінде бола алмайды, ал ӘҚБтК-нің 747-бабына сәйкес бола алады. Оларға, атап айтқанда, ӘҚБтК-нің 747-бабының 2-бөлігі өкілеттіктері заңды тұлғаның атқарушы органы заңды тұлғаның атынан беретін және атқарушы органның басшысы қол қоятын сенімхатпен айқындалатын тапсырма бойынша өкілдерді жатқызады. 4.4. Жоғарыда аталған терминологиялық әркелкілік ӘҚБтК-де «қорғаушы» (жауапқа тартылатын адам)» және «өкіл» (жәбірленуші) ұғымдарының араласуына әкеп соқты. Мәселен, ӘҚБтК-нің 818-бабы 1-бөлігінің 2) тармақшасына сәйкес «әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарау тәртібі» әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарауға кіріскен орган (лауазымды адам) әкімшілік жауаптылыққа тартылатын жеке тұлғаның немесе заңды тұлға өкілінің, сондай-ақ істі қарауға қатысатын өзге де адамдардың келуін куәландыратыны көзделген. Алайда, ӘҚБтК-нің 748-бабының 1-бөлігінде әкімшілік жауаптылыққа тартылған адамның өкілі өкіл деп емес, қорғаушы деп аталғаны белгілі. Бұдан әрі қаралып отырған ӘҚБтК-нің 818-бабы 1-бөлігінің 3) тармақшасында орган (лауазымды адам) істі қарауға кірісе отырып, іс бойынша іс жүргізуге қатысушылардың жеке басын анықтайды және жеке тұлғаның заңды өкілдерінің немесе заңды тұлға өкілдерінің, қорғаушының өкілеттіктерін тексереді делінген. Бұл жағдайда, біріншіден, жеке тұлғаның (жәбірленушінің) заңды өкілдері ғана емес, өкілдері де болуы мүмкін екені ескерілмеген. ӘҚБтК-нің 753-бабының 1-1-бөлігіне сәйкес кәмелетке толмаған не өзінің дене немесе психикалық жай-күйі бойынша өз құқықтары мен заңды мүдделерін өз бетінше қорғау мүмкіндігінен айырылған жәбірленушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін процеске міндетті түрде қатысуға олардың заңды өкілдері мен өкілдері тартылады. Екіншіден, заңды тұлғаның (жеке тұлға сияқты) заңды өкілі - заңды тұлғаның атқарушы органының басшысы болуы мүмкін екені ескерілмеген (ӘҚБтК-нің 747-бабының 2-бөлігі). Сонымен қатар, ұғымдардың басынан дұрыс ажыратылмауы жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын адамдар тобын және ӘҚБтК-нің басқа нормаларын көрсете отырып, әртүрлі оқылуына себеп болды: ӘҚБтК-нің 826-3-бабы 2-бөлігінің 3) тармақшасы «әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға, айыппұл төлеу қажеттігі туралы нұсқамаға шағымды, наразылықты қарау» («...іс жүргізуге қатысушылардың және оның заңды өкілдерінің өкілеттіктерін тексереді»; ӘҚБтК-нің 829-10-бабы 1-бөлігінің 3) тармақшасы «әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға шағымды, наразылықты қарау тәртібі, айыппұл төлеу қажеттігі туралы нұсқама, шағым, наразылық бойынша жоғары тұрған органның (лауазымды адамның) қаулысы» («...іс жүргізуге қатысушылардың жеке басын анықтайды және әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға, жоғары тұрған органның (лауазымды адамның)»); ӘҚБтК-нің 838-бабы 1-бөлігінің 3) тармақшасы «прокурордың сот қаулысына берген шағымын, апелляциялық өтінішхатын қарау» («...іс жүргізуге қатысушылардың және олардың заңды өкілдерінің өкілеттіктерін тексереді»); ӘҚБтК-нің 852-бабы 2-бөлігінің 3) тармақшасы «қайта қарау негіздері» («...Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуге қатысушылардың, іске қатысатын басқа да адамдардың не олардың өкілдерінің заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген қылмыстық әрекеттері немесе судьялардың, уәкілетті органдардың (лауазымды адамдардың) осы істі қарау кезінде жасаған қылмыстық әрекеттері»). Көрсетілген жағдайларда «заңды өкіл, өкіл, адамның қорғаушысы» деген сөз тіркесін пайдаланған орынды болар еді, олай болмаған жағдайда ӘҚБтК-нің 746,747,748,753-баптарында берілген анықтамалар қолданылмайды деп тану керек. ӘҚБтК-нің 855-бабындағы «өтініштің нысаны мен мазмұны» ұғымдық аппаратпен «еркін» қарым-қатынас жасау өзіне назар аударады («..Арызға арыз беруші тұлға немесе оның уәкілетті өкілі қол қояды») Бұл жағдайда «уәкілетті өкілдер» деген кім екенін түсірдіре кету керек немесе «уәкілетті» деген сөзді алып тастау керек. 5. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сотта өкілдік ету институтын құқықтық реттеуді жетілдіру мәселелері (ұсыныстар мен ұсынымдар). Әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамдардың және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сот ісін жүргізу (және тұтастай алғанда іс жүргізу) процесінде жәбірленушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау функцияларын жүзеге асыратын субъектілердің мәртебесі мен өкілеттіктерін реттейтін ӘҚБтК нормаларының мазмұнын талдау оларды жетілдіру қажет екенін айғақтайды. Осы анықтаманың № 4 бөлімінде көрсетілген ұсыныстардан басқа (ӘҚБтК нормаларында оны бір мәнді түсіну және пайдалану үшін ұғымдық аппаратты нақтылау туралы, сондай-ақ жәбірленуші өкілдерінің өкілеттіктерін нақтылау туралы), біздің ойымызша, мынадай нормалар да өзгертуді және (немесе) толықтыруды қажет етеді. 5.1. ӘҚБтК-нің 746-бабы бойынша «Жеке тұлғаның заңды өкілдері» «2. Жеке тұлғаның заңды өкілдері болып ата-аналары, асырап алушылары, қорғаншылары, қамқоршылары және қорғаншылығында немесе асырауышы болып отырған өзге де адамдар танылады. 3. Жеке тұлғаның заңды өкілдері болып табылатын адамдардың туыстық байланыстары немесе тиісті өкілеттіктері Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген құжаттармен куәландырылады». Заңды өкіл - бұл заңға байланысты барлық құқық қолдану органдарында, оның ішінде соттарда әрекетке қабілетсіз, қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетті, бірақ белгілі бір жағдайларға байланысты (ауру және т.б.) өз құқықтарын жеке жүзеге асыра алмайтын және өз міндеттерін орындай алмайтын адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін әрекет ететін адам. Бұл жағдайда бастысы «заңды өкілдік» бойынша өкілеттіктер дәл заңмен немесе заңға сәйкес беріледі, демек, заңды өкілдің өкілеттіктері заңдарда емес, заңдарда көзделген құжаттармен куәландырылуы керек, өйткені заңнама әртүрлі заңды күші бар, оның ішінде заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерді құрайды. 5.2. ӘҚБтК-нің 747-бабы бойынша «Жеке кәсіпкердің, заңды тұлғаның өкілдері» «2. Заңды тұлғаның атынан әрекет ететін заңды тұлғаның атқарушы органының басшысы заңды тұлғаның заңды өкілі болып табылады. Заңды тұлғаның заңды өкілінің өкілеттіктері оның қызметтік жағдайын куәландыратын құжаттармен расталады. Заңды тұлғаның мүдделерін білдіретін өзге де тұлғалар тапсырма бойынша өкілдер болып табылады, олардың өкілеттіктері заңды тұлғаның атқарушы органы заңды тұлғаның атынан беретін және атқарушы органның басшысы қол қоятын сенімхатта айқындалады». Бұл жағдайда бастапқыда заңды тұлғаға заңды өкілі немесе тапсырма (сенімхат) бойынша өкіл өкілдік ете алатыны туралы ескерту жасау керек еді, содан кейін олардың өкілеттіктерін құжат арқылы растаудың ерекшеліктерін сипаттау қажет. Оның үстіне, қаралып отырған бапта сөз тек заңды тұлғаның заңды өкілі туралы ғана айтылуға тиіс, өйткені ӘҚБтК-нің 747-бабының 3-бөлігінде «өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізіліп жатқан заңды тұлға және жәбірленушінің өкілдері өздері өкіл болып отырған адамдарға қатысты осы Кодексте көзделген құқықтары болады және міндеттерді алады», яғни өкілдің (заңды және сенімхат бойынша) іс жүзінде құқықтық мәртебесі өкілдік берілетін заңды тұлғаның мәртебесіне теңестіріледі (қандай да бір шектеусіз), бұл заңды өкілдікке тән нәрсе. Көрсетілген құқықтық ұстанымды растау үшін жеке тұлғаның заңды өкілінің: «өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізіліп жатқан жеке тұлғаның және жәбірленушінің заңды өкілдерінің өздері өкілдік ететін адамдарға қатысты осы Кодексте көзделген құқықтары болады және міндеттер алады» (ӘҚБтК-нің 746-бабының 5-бөлігі). «4. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізіліп жатқан заңды тұлға өкілінің қатысуымен қаралады. Аталған адамға істің қаралатын орны мен уақыты тиісінше хабарланғаны туралы деректер болған, егер одан істі қарауды кейінге қалдыру туралы өтініш түспеген жағдайларда ғана іс оның қатысуынсыз қаралуы мүмкін». Осы тұжырымды «не мұндай өтініш қанағаттандырусыз қалдырылды» деген ережемен толықтырған орынды деп санаймыз, өйткені сот практикасында мұндай жағдайлар кездеседі. «5. Әкімшілік құқық бұзушылық жасау құралы не нысанасы болған затты тәркілеу не әкімшілік құқық бұзушылық жасау салдарынан алынған кірістерді (дивидендтерді), ақшаны және бағалы қағаздарды тәркілеу түрінде әкімшілік жаза қолданылатын әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарау кезінде әкімшілік жауаптылыққа тартылатын заңды тұлға өкілінің қатысуы міндетті». Бұл норма істі қарау кезінде әкімшілік жауапкершілікке тартылған заңды тұлға өкілінің қатысуы туралы емес, міндетті қатысуы туралы болуы керек, өйткені олар мазмұны бойынша бірдей ұғымдар емес. Қатысу дегеніміз - бір жерде болу, ал қатысу тек қатысуды ғана емес, сонымен бірге қажет болған жағдайда белгілі бір әрекеттерді орындауды да білдіреді (Ожеговтың түсіндірме сөздігін қараңыз). 5.3. ӘҚБтК-нің 748-бабы бойынша «Қорғаушы» «1. Қорғаушы - заңда белгіленген тәртіппен әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын және оған заң көмегін көрсететін адам. 2. Қорғаушылар ретінде адвокаттар қатысады. Адвокаттармен қатар қорғаушы ретінде әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның жұбайы (зайыбы), жақын туыстары немесе заңды өкілдері жіберіледі. Шетелдік адвокаттардың іске қорғаушылар ретінде қатысуына, егер бұл Қазақстан Республикасының тиісті мемлекетпен жасасқан халықаралық шартында өзара негізде көзделсе, заңнамада айқындалған тәртіппен жол беріледі». Заң шығарушы әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуде қорғаушы мәртебесін біржақты айқындайды. Іс жүзінде, бұл тек құқықтар мен мүдделерді қорғау ғана емес, сонымен бірге заңгерлік көмек көрсетілетін адамның өкілі. Осыған байланысты заң көмегін көрсете алатын тұлғалар ретінде адвокатпен бірге әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адамның жұбайы (зайыбы), жақын туыстары немесе заңды өкілдері «қатар» (яғни тең дәрежеде ) белгіленгеніне назар аударады. Біздің ойымызша, бұл күмәнді ұстаным, өйткені, біріншіден, қорғаушылардың қатарына сенімхат бойынша өкілдер кірмейді. Екіншіден, бұл жағдайда біз адамдардың білікті заң көмегіне конституциялық құқығын жүзеге асыру туралы айтамыз. Естеріңізге сала кетейік, Конституцияға сәйкес білікті заң көмегін алуға әркімнің құқығы бар. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегі тегін көрсетіледі (13-б. 3-т.). Демек, қорғаушыға қойылатын талаптардың бірі тиісті заңды біліктілік (заңгерлік білім) болуы керек. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, адамның қорғаушысы адвокаттар, сондай-ақ толық құқықтық қабілеті бар және, кем дегенде, жоғары заң білімі бар өкілдер бола алады деп санаймыз. Әрі қарай, қарастырылып отырған мақалада заңды тұлғаның қорғаушысы мәртебесінің ерекшеліктері сипатталмайтынына назар аударады. Осыған байланысты ӘҚБтК-нің 747-бабының 2-бөлігінде көрсетілген оның заңды өкілі немесе «тапсырма (сенімхат) бойынша» өкілі заңды тұлғаның қорғаушысы бола ала ма, нақтыланбаған. жүктеу/скачать 26,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|