Эксперимент жұмысының математикалық- сандық талдау жүргізудің ерекшеліктері орындаған: Сырлыбай Аружан Арыстан Индира Балгабай Шапағат

ЭКСПЕРИМЕНТ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ-
САНДЫҚ ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Орындаған: Сырлыбай Аружан 
Арыстан Индира
Балгабай Шапағат

Ғылыми эксперимент –
педагогикадағы ғылыми танудың ең
нег зг б р әд с . Сол арқылы
айналадағы педагогикалық ақиқат
құбылыстарды басқарып тексеруге
болады. 

Эксперимент əдісі. 
Егер бақылауда зерттеуші өзін қызықтыратын психикалық
үрдістердің байқалуын бейжай күтетін болса, ал
экспериментте зерттеуші өзіне қажетті жағдайда
жасайды. Сөйте отырып, экспериментатор оларды
тұрақты қамти алады. Басқа зерттеушілермен бірдей
жағдайда зерттеуді қайталай отырып, экспериментатор
зерттеушінің əрқайсысының үрдістерінің дара
ерекшеліктерін анықтай алады. 
Экспериментатор өзінің жағдайына қарай тəжірибені
жүргізу шартын өзгерте алады. Бұл эксперименттің негізгі
артықшылығы, сонымен қатар ол оқу-тəрбие үрдісінде
тəсілдерді табуға мүмкіндік береді. 
Эксперименттің барысында арнаулы құралдар мен
аппараттардың көмегімен психикалық үрдістер
өзгерістерінің уақытын дəл көрсетуге болады, мəселен,
жауап беру (реакция), оқу, еңбек, дағдылардың
қалыптасу жылдамдығы.

Психологиялық зерттеулерде нег з нен ек түрл эксперимент қолданылады. Олар
зертханалық (лабораториялық) және табиғи деп аталады. Зертханалық эксперимент
арнайы ұйымдастырылып, құралдар мен аспаптарды қолдану арқылы жүрг з лед .
Зертханалық эксперимент адамның психикалық ерекшел ктер н ң физиологиялық тет г н
зерттеуде ерекше. Бұл әд с жекелеген таным үрд стер мен психикалық қалыпты ти мд
зерттеу үш н қолданылады, ең алдымен, түйс ктер, қабылдау, ес, зей н зерттелед . Мәселен,
қабылдаудың жылдамдығы, зей нн ң көлем , ес ассоциациясының ерекшел г қарапайым
немесе электрондық тахистас көп сияқты құралдар көмег пайдаланылады. 
Ғылыми б л мн ң саралануы мен дамуында тәж рибел к әд с жетекш рөл алатындығы
дәлелденд . ХІХ ғасырдың ек нш жартысында психология өз алдына жеке ғылым рет нде
философиядан бөл н п шығуы оның экспериментт к ғылым болуынан туындаған үрд с ед .

Лабораториялық экспериментт ң нәтижел л г мына төмендег жағдайлардан пайда болады. 
Байқалатын объект жөн нде экспериментатордың күн лгер болжамы (гипотеза) болуы ти с. 
Тәж рибен күн лгер белг ленген жоспар бойынша арнаулы методикаға (әд стеме) сай, сондай-ақ тәж рибен өтк зу үш н жағдайын (ти ст
құжаттар) дайындау. 
Зерттеуш зерттейт н құбылысты өз табады және оған белсенд әрекет жасайды. 
Эксперимент жүрг зуш кейде зерттел п жатқан құбылыстарды коррекциялау; 
Экспериментт ң нәтижес н қайтадан қарастыруға мүмк нд к туғызу. 
Эксперимент нәтижелер сандық және сапалық өңдеуге, математикалық есептеулерге ерекше мән беру т.б. Табиғи экспериментт ң
зертханалық эксперименттен өзгешел г адамның күндел кт с-әрекет н ң мазмұны сақталады, зерттелет н құбылысты м ндетт түрде ске
асыруға жағдайлар жасалады. Сонымен қатар табиғи экспериментте байқау әд с н ң және экспериментт ң жағымды сапалары араласып
келед : б р нш н ң табиғилығы, ек нш с н ң белсенд л г . Байқау мен экспериментт ң аралық түр болып есептелет н эксперимент табиғи
эксперимент әд с болып табылады. Табиғи экспериментт ң нег з н салған орыс ғалымы – А.Ф.Лазурский (1910). Оның нег зг мақсаты –
зерттеуд ң экспериментт к сипатын болмыстық жағдайлармен ұштастыру.

Əртүрлі жас кезеңдерінде шəкірттердің танымдық мүмкіншіліктерін зерттеуде, жеке тұлғаны
қалыптастырудың нақты жолдарын анықтауда рөлі ерекше. Адам психологиясына əсер ету, өзгерту
құралы ретінде эксперимент пайдаланылады. Оның осындай түрі қалыптастырушы эксперимент деп
аталады. Өзіндік ерекшелігі мынада: ол бір мезгілде зерттеу тəсілі, сонымен қатар зерттеу
құбылыстарын қалыптастыру əдісі қызметін атқарады. Қалыптастырушы эксперимент үшін
зерттелетін психикалық үрдістерге зерттеуші белсенді араласады. Қалыптастырушы эксперименттің
негізін салушылардың бірі В.В.Давыдов, эксперименттің бұл түрін генетикалық-моделдеуші
эксперимент деп атады. Ол балалардың психикалық дамуын зерттеуді, тəрбие жəне оқытудың
бірлікте болуын қамтамасыз етеді. Демек, қалыптастырушы эксперимент шəкірттерді тəрбиелеу мен
оқытуды дамытушы əдіс болып табылады.

Педагогикалық зерттеуде ғылыми экспериментт ң б рнеше түрлер қолданылады: 
факторларды анықтау үш н жүрг з лген ғылыми эксперимент оқыту-тәрбиелеу процес н ң анық
жағдайын көруге көмектесед .Оның нег зг мақсаты – педагогикалық жүйен ң алғашқы басталу
жағдайын анықтау; 
жаңа түрге өзгерту, жаңашылдандыру үш н жүрг з лген ғылыми эксперимент жаңа
байланыстарды ашуға, олардың қасиет н, заңдылығын, принциптер н, оқу-тәрбие жұмыстарын
жет лд ру процестер н анықтауға көмектесед . Оның ең нег зг мақсаты – алға қойған мәселен ң
шешу жолдарының дұрыстығын анықтау; 
тексеру, бақылау үш н жүрг з лген ғылыми теориялық тұжырымдардың дұрыстығын тексеруге
көмектесед . Оның мақсаты – теориялық қорытындылардың егжей-тегжей н дәлдеп анықтау. 
Кез келген ғылыми эксперимент белг л ережелер н ң сәйкест л г нег з нде жүрг з лед .

Саңырау балалардың т лдесу нде пантомима және мимика
арқылы эмоцияларын көрсету н атап кетуге болады.
Ест мейт н балалармен түзете-дамыту жұмысы үрд с нде
адамның эмоциялары мен сез мдер н түс ну жете түс ну
пайда болады.
Есту қаб лет бұзылған адамның өзгешел г , ерекшел г оған
арнаулы оқыту жағдайын жасауын, оның тұлғасының
толыққанды бей мделу үш н ортасын құруын қажет етед .
Есту қаб лет н ң терең және табанды бұзылуы психикалық,
физикалық және баланың тұлғалық дауысына кер әсер н
тиг зед . 
Бұндай бұзылулар туа немесе жүре пайда болады, есту
қаб лет зақымданған балалар арасында туа б ткен кем ст к
аса сирек кездесед , жүре қалыптасқандарға қарағанда (25
%) құрайды. Жатыр ш ндег есту мүшес н ң дұрыс дамымауы
тек тұқымқуалаушылыққа байланысты. Осыдан толығымен
немесе жартылай аплазия (дамымауы) – шк құлақтың,
ортаңғы мүшелерд ң бұзылуы және сыртқы дыбыс
жолының бұзылуы, туа б ткен есту мүшес н ң дұрыс
дамымауы тұқымқуалауы мүмк н. 

Нашар естит н балаларда сөзд ң дыбыстық құрамы туралы нақты түс н ктер болмайды,
бұл олардың дыбысты айтуы мен жазуынан байқалады. Бала сөзд бұрыс ест генд ктен
сөздерд өзгерген түр нде естер нде сақтайды, сондықтан да оны қате айтып, жазады.
Жи кездесет н қател ктер түр :
Нашар естит н балаларда сөзд ң дыбыстық құрамы туралы нақты түс н ктер болмайды,
бұл олардың дыбысты айтуы мен жазуынан байқалады. Бала сөзд бұрыс ест генд ктен
сөздерд өзгерген түр нде естер нде сақтайды, сондықтан да оны қате айтып, жазады.
Жи кездесет н қател ктер түр :
дыбыстарды араластырып ж беру (қатаң-үнд , ұяң және т.б.);
аффрикат;
дыбыстарды тастап кету;
дара дыбыстардың орнын ауыстыру және қосу;
сөзд ң екп н түспейт н бөл г н тастап кету.
Бала қаншалықты к ш болса,оның арнайы сабақ «өт л » соншалықты аз, сондықтан да
ж берет н қателер де көп болады. Сөйлеу т л нде синтаксист к құрылымдарды
пайдалану, оның сөйлеу т л н ң дамуына тәуелд болады. Нашар естит н балалардың
дауыс рең кедей, сөйлеу т л б рқалыпты, айқын емес,көң лс з болады. Балалар жи
қайталап сұрайды, айтқан адамның артикуляциясын бақылайды. Балалардың көп бөл г
сөзге түсет н екп нд дұрыс қоя алмайды.