Әлемдегі ұлттық қозғалыстар Орындаған: «Этносаясаттану» мамандығының 1-курс магистранты Шайхиева Б. Т

Әрбір ұлттық қозғалыс өзінің идеологиялық бағдарламасында әртүрлі дәрежеде және әртүрлі нысандарда ұсынылған азаматтық және этникалық элементтерді қамтиды. Алайда, қазіргі ұлттық қозғалыстардың ең көп таралған типологиясы олардың талаптарының сипатына негізделген: сепаратистік (өздері өмір сүріп жатқан мемлекеттен бөлінуге бағытталған), реформаторлық (бұрыннан бар мемлекетке неғұрлым ұлттық сипат беру мақсатымен) және ирредентистік (бірнеше мемлекеттерді біріктіруге немесе бір мемлекеттің бір бөлігін екіншісіне қосуға бағытталған). Бұл түрлердің әрқайсысы өз кезегінде "қарсы" қозғалыс туралы немесе бұрыннан қалыптасқан ұлттық мемлекетті (мемлекеттерді) қолдау туралы немесе мемлекеттіліктің ұлтқа дейінгі формалары (империя, бытыраңқы князьдіктер жиынтығы және т. б.) негізінде бөлінеді.

Әрбір ұлттық қозғалыс өзінің идеологиялық бағдарламасында әртүрлі дәрежеде және әртүрлі нысандарда ұсынылған азаматтық және этникалық элементтерді қамтиды. Алайда, қазіргі ұлттық қозғалыстардың ең көп таралған типологиясы олардың талаптарының сипатына негізделген: сепаратистік (өздері өмір сүріп жатқан мемлекеттен бөлінуге бағытталған), реформаторлық (бұрыннан бар мемлекетке неғұрлым ұлттық сипат беру мақсатымен) және ирредентистік (бірнеше мемлекеттерді біріктіруге немесе бір мемлекеттің бір бөлігін екіншісіне қосуға бағытталған). Бұл түрлердің әрқайсысы өз кезегінде "қарсы" қозғалыс туралы немесе бұрыннан қалыптасқан ұлттық мемлекетті (мемлекеттерді) қолдау туралы немесе мемлекеттіліктің ұлтқа дейінгі формалары (империя, бытыраңқы князьдіктер жиынтығы және т. б.) негізінде бөлінеді.

Бірақ қазіргі ұлтшыл қозғалыстардың бағдарламалық көзқарастарының алуан түрлілігіне қарамастан, олардың негізгі мазмұны этникалық байланыстардың әлеуметтік қатынастардың басқа түрлерінен абсолютті басымдылығын мойындауға үнемі назар аударады. Әдетте олардың негізгі талабы ұлтты саясиландыруға, тәуелсіз мемлекет құруға шақыру ретінде көрінеді. Барлығына тән екінші сәт-қоғамдағы материалдық тауарлардың әлеуметтік мәртебесі мен таралуына деген көзқарас. Бағдарламалық жасақтама талаптарының үшінші элементі, әдетте, түбегейлі немесе өте тұманды түрде тұжырымдалған, қолданыстағы жағдайды өзгерту үшін күресу әдістері (зорлық-зомбылық немесе зорлық-зомбылықсыз, халықаралық ұйымдардағы сыртқы күштердің рөлі, әлемдік қоғамдастықтың жекелеген мүшелері және т.б.).