Эмбриология
7-Тарау. К,ан жэне лимфа. Қан өндіру (қан түзеу) 7 .1 3 -с у р е т . Тромбоциттің (қан табақшасының) ультрамикроскопиялық құры-
жүктеу/скачать 74,38 Mb. Pdf көрінісі
|
Гистология, эмбриология, цитологияАфанасьев 11
| 166
7-Тарау. К,ан жэне лимфа. Қан өндіру (қан түзеу) 7 .1 3 -с у р е т . Тромбоциттің (қан табақшасының) ультрамикроскопиялық құры- лысы (Н.А. Юрина бойынша): а — горизонталды кесінді; б — көлденең кесінді. 1 — гликокаликсі бар плазмолемма; 2 — плазмолемманың инвагинацияла- ры мен байланысты түтікшелердің ашық жүйесі; 3 — актинді филаменттер; 4 — микротүтікшелердің айналмалы шоғырлары; 46 — микротүтікшелердің көлденең кесіндісі; 5 — тығыз тубулярлық жүйе; 6 — альфа-түйіршіктер; 7 — бета- түйіршіктер; 8 — митохондриялар; 9 — гликоген түйіршіктері; 10 — ферритин түйіршіктері; 11 — лизосомалар; 12 — пероксисомалар Арнайы түйіршіктер грануломердің негізгі бөлігін кұрайды, олардын саны 60—120 дсйін жетіп, екі негізгі түрлері болады. Бірінші түрі: а-түйіршіктер (альфа- түйіршіктер) — ең үлкен түйіршіктер (300-500 нм) орталык бөлігі ұсактүйіршікті, қоршаған мембранадан кішкентай ашыккеңістікпен бөлінген. Оларда канныц ұюына қатысатын әр түрлі нәруыздар және гликопротеиндер, осу факторлары, литикалык, ферменттер табылған. Екінші түрі — 6-түйіршіктер (дельта-түйіршіктер) көлемдері 250— 300 нм тыгыз денешіктер, оларда шеттей орналаскан тығыз өзекше болады. Түйіршіктердің басты компоненттеріне плазмадан корланатын серотонин жәнс баскалай биогенді аминдер (гистамин, адреналин), Са2+, АДФ, АТФ жоғары концентрациялары және канның үю факторларынын он шактысы жатады. Сонымен катар, лизосомалардан, кейде түйіршіктер деп аталатын. күрамында лизосомалык ферменттері бар, және де, ішінде пероксидаза фермснті бар микропероксисомалардан кұралған ұсак түйіршіктердін (200— 250 нм) үшінші түрі болады. Табакшалар белсендірілген кезде гүйіршіктердің күрамындағы заттар пла імолеммамен байланыскан ашык каналдар жүйесі аркылы бөлінеді. Кан табакшаларынын негізгі кызметі — каннын үю үдерісіне катысу — ортани імнің іакымдануына карсы жәнекансыраудан сактайтын корғаныштык 7.2. Қан 167 реакциясы. Кан тамырының кабырғасының бұзылуы закымданған тіндерден тромбоциттердің, эндотелийдін базальды мембранасына және кан тамырының кабырғасының коллаген талшыктарына, жабысуын (адгезиясын) тудыратын заттардын (канның ұю факторлары) бөлінуімен косарланады. Бүл кезде тром- боциттерден түтікшелер жүйесі аркылы тығыз түйіршіктер шығып, олардың кұрамындағы заттар үйындынын — тромбтың пайда болуына әкеледі. Ұйындынын ретракциясы кезінде оның көлемі бастапкыдан 10%-ға дейін кішірейеді, табакшалардын пішіні өзгереді (дискілердін пішіні шар тәріздіге ауысады), микротүтікшелердін шекаралык шоғырының бұзылуы байкалады, актиннің полиме- ризаииясы өтіп, көптеген миозинді филаменттердің бұзылулары жүреді, актомиозинді кешендер калыптасып, ұйындының кыскаруын камтамасыз етеді. Белсендірілген табакшалардын өсінділері фибрин жіпшелерімен байланысады және оларды тромбтың ортасына тартып әкетеді. Тромбоциттерден және фибриннен кұралған ұйындыға фибробластылар және кылтамырлар енеді де, үйындының дәнекер тінмен алма- суы жүреді. Организмде ұюға карсы жүйе де болады. Мысалы, тіндік базофилдердін өндіретін гепарині өте күшті антикаогулянт екені белгілі. Канның ұюының көрсеткіштерінін өзгеруі біркатар аурулар кезінде аныкталған. Мысалы. каннын ұюының артуы кан тамырларында тромбтардын түзелуіне әкеледі, мысалы атеросклероз жағдайында эндотелийдін рельефі мен тұтастығы өзгерген кезінде. Тромбоциттердің санының азаюы (тромбонитопения) каннын ұюының төмендеуіне және кан кетулерге әкеледі. Тұкым куалайтын гемофилия ауруы кезінде фибриногеннен фибриннің түзелуінің жеткіліксіздігі және бүзылуы байкалады. Тромбоциттердің кызметтерінін біріне олардың серотониннің алма- суына катысуы болып табылады. Плазмадан түскен серотониннің коры жинакталатын канның жалғыз элементтері тромбоциттер болып келеді. Тромбоциттердін серотонинді байланыстыруы кан плазмасының жоғары молекулярлык факторларының және еківалентті катиондардың көмегімен және АТФ катысуымен өтеді. Канның ұюы кезінде бұзылып жаткан тромбоциттерден серотонин бөлініп шығады, ол кан тамырларының кабырғасының өткізгіштігіне және ол жердегі жазык миоциттердін жиырылуына әсерін тигізеді. Серотонин және онын метаболнзмінің өнімдері ісіктерге карсы және радиокорғаныштық ыкпал көрсетеді. Серотониннің тромбоциттермен байланысуынын тежелуі каннын біркатар ауруларында — катерлі каназдылыкта, тромбоцитопениялык пурпурада, миелоздарда және т.б. аныкталган. Иммундык реакцияларда тромбоциттер белсендіріледі және кабынуға катысатын өсу факторларын және каннын ұю факторларын, вазобелсенді аминдер мен липидтерді, бейтарап және кышкыл гидролазаларды өндіреді. Тромбоциттердін өмір сүру ұзактығы орташа есеппен 9—10 тәулік кұрайды. Карта я бастаған тромбоциттер көкбауырдын макрофагтарымен фагоцитте- леді. Көкбауырдың ыдыратушылык кызметінін тым жоғарылап кетуі каннын кұрамындағы тромбоциттердін әжептәуір төмендеп кетуінін (тромбоцитопе- ния) себебі болуы мүмкін. Бүл жағдайды калыпка түсіру максатында отау жа- сау кажет — көкбауырдың сылынуы жасалады (спленэктомия). 168 7-Тарау. Қан жэне лимфа. Қан өндіру (қан түзеу) Қан табакшаларының санынын төмендеуінде, мысалы кансырағанда, канда тромбопоэтин — сүйек майының мегакариоциттерінен тромбоциттердің түзелуін белсендіретін гликопротеид жинакталады. жүктеу/скачать 74,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|