Эмбриология
жүктеу/скачать 74,38 Mb. Pdf көрінісі
|
Гистология, эмбриология, цитологияАфанасьев 11
| Нейрон аралық синапстар
Бірінші нейронный аксонынын терминальды ұштарының орналасуы- на байланысты синапстардын келесі түрлерін ажыратады: аксодендриттік, аксотікенекті, аксосоматикалык және аксоаксоналдык (10.16-сурет). Химиялык синапстар келесі жасушаға импульсті, синаптикалық көпір- шіктердің ішінде орналасатын, арнайы биологиялык белсенді заттардың — нейромедиаторлардың көмегімен жеткізеді (10.16-суретті караңыз, в, г). Аксонның терминалі пресинапстық , ал екінші нейронный немесе онымен байланыс кұрайтын баска, жүйкеленетін жасушаның аймағы синапстың постсинапстык, бөлігін кұрайды. Пресинапстык бөлігінде синапстык көпіршіктер, көптеген митохондри- ялар және жеке нейрофиламенттер орналасады. Синапстык көпіршіктердің пішіні мен кұрамы синапстын кызметімен байланысты. Мысалы, диаметрі 30—50 нм болатын дөңгелекше, мөлдір көпіршіктер импульсті ацетилхолиннің көмегімен жеткізетін синапстарда (холинергиялык синапстар) болады. Холинергиялык синапстарға парасимпатикалык және преганглионарлык симпатикалык синапстар, аксо бүлшық еттік синапстар (төменнен караңыз) және ОЖЖ кейбір синапстары жатады. Нейромедиатор кызметін норадрена лин (адренергиялык синапстар) аткаратын синапстарда диаметрі 15—25 нм бо латын электронды-тығыз өзегі бар, диаметрі 50—90 нм синапстык көпіршіктер болады. Норадреналин постганглионарлык симпатикалык синапстардын ме диаторы болып табылады. Адреналин және норадреналин кең тараған медиа- торлар, бірак олардан баска көптеген түрлері де болады. Төменмолекулярлы, яғни салыстырмалы молекулярлык массасы үлкен емес нейромедиаторларды (ацетилхолин, норадреналин, дофамин, глицин, гаммааминомай кышкылы, серотонин, гистамин, глютамат) және нейропептидтерді: опиоидтыларды (эн- дорфиндер, энкефалиндер), Р затын т.б. ажыратады. Дофамин, глицин және гаммааминомай кышкылы тежеуші синапстардын медиаторлары болып та былады. Бас миында өндірілетін эндорфиндер мен энкефалиндер ауырсыну- ды сезу кабылдауынын ингибиторы болып табылады. Бірак медиаторлардын көбі және оған сэйкес синапстар коздырушы болып келеді. Екі нейронный арасындағы синапстык байланыс аймағы пресинапстык мембранадан, синапстык санылаудан жэне постсинапстык мембранадан тұрады. Пресинапстық мембрана — импульсті әкелуші жасушаның плазмолемма- сы (аксолемма). Онда жуандаған жерлер — белсенді аймактар аныкталады, бұл жерлерде нейромедиатордың экзоцитозы жүреді. Бүл аймактар постсинапстык мембранада рецепторлардың жиынтығына карсы орналаскан. |