Эмбриология
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
| 289
2 а б в г д е 10.15-сурет. Кесілуден кейін жүйке талшығының қалпына келуі (Р.В. Крстич бойынша): а — қалыпты жүйке талшығы (нейронның денесінде хроматофилді зат анықталады және ядросы орталықта орналасқан); б, в — жүйке талшығы зақымдаудан кейін 2 аптадан соң (нейрон денесінде хроматофилді зат редуцияла- нуда, ядро шетке ығысқан, талшықтыңдисталды бөлігі дегенерациялануда, ыдырау өнімдерін макрофагтар фагоциттеуде); г — жүйке талшығы кесуден кейін 3 аптадан соң (булшық ет талшығы атрофиялануда, нейролеммоциттердің пролиферациясы өтуде, олар созындылар күраған, созындыға орталық жақтан өсе бастаған аксон ене бастаған; перикарионда хроматофилді заттың мөлшері артатүскен); д — жүйке талшығы кесілуден 3 айдан соң (жүйке талшығының, перикарионның және бүлшық ет талшығының қүрылымдары қалпына келген); е — аксонның өсуі бұзылған және дәнекер тіннен тұратын тыртық пайда болған. 1 — осьтік цилиндр; 2 — перикари- он (нейронның денесі); 3 — миелиннің фрагментациясы және май тамшыларының қүралуы; 4 — моторлықтүйінше (бляшка); 5 — нейролеммоциттер; 6 — микроглия (макрофагтар); 7 — шванн жасушаларының митозы және Бюнгнер лентасының қалыптасуы; 8 — бүлшық ет талшығы; 9 — ампутациялық неврома; Р — Ранвье түйіні (түйіндік бунама) 290 10-Тарау. Жүйке тіні жүйке жүйесінде жүйке талшыктарының толык калпына келуі әдетте бол- майды, бірак шеткері жүйкенің кұрамында жүйкелік талшыктар калпына жаксы келе алады. Бұл мезгілде шеткі кесіндінін нейролеммоциттері және жаракатка жакын орналасқан орталык кесіндініц аймағы пролиферацияға ұшырайды және компактты созындылар кұрайды. Аксонның өсу конусы нейролеммоциттің үстіңгі бетінде тәулігіне 1—3 мм жылдамдыкпен орын ауыстырады және жасушаны жауып түрған базальды мембрананы орны- нан копарады. Нейролеммоциттер аксонның өсуін, оның нысанаға карай бағытталуын ынталандырады. Егер жүйкенің орталык кесіндісінің аксондарынын шеткері кесіндінің нейролеммоциттерінің созындысына кіріге өсуіне кедергі (аукымды жаракат, кабыну үдерісі, тыртыктын болуы) болса, орталык кесіндінін ак соны бей-берекет өсіп, шумак түзейді, оны ампутациялық неврома деп атай- ды. Онын тітіркенуі кезінде өте күшті ауырсыну сезімі пайда болады, ол бастапкы жүйкеленген аймактан келген сезім ретінде кабылданады, мысалы, ампутацияланған аяк-колдардағы ауырсыну (фантомдык ауырсыну сезімі). Жүйке талшыктарының, перикарионның сакталынуы жағдайында калпына келу кабілетінің болуы, закымданған жүйкенін дисталды және проксималды ұштарын біріктіріп тігуді микрохирургияда колдануға мүмкіндік береді. Егер бүл мүмкін болмаса, протез (көктамырың үзігін) колданады, оған закымданған жүйкенің ұштарын ендіреді. Еипоталамустың нейросекреторлык нейрондарынын аксондарын қоспағанда, бас миының және жүлынның закымданған жүйке талшықтары калпына келмейді. Шеткері жүйкеті енгізу аркылы, ОЖЖ талшыктардын калпына келу үдерісін экспериментте жасауға болады. ОЖЖ жүйке талшыктарының калпына келу мүмкіндігінің болмауы, мүмкін, базальдык мембранасыз глиоциттердін хемотаксистік факторлары жок шығар, ал ол регенерацияланушы аксондарды өткізуге кажет. Бірак ОЖЖ кішігірім жаракаттарында онын кызметінің жарым-жартылай калпына келуі, жүйке тінінің пластикалык касиетіне орай өтеді. 1 0 .5 . ЖҮЙКЕ ҰШТАРЫ (ЖҮЙКЕЛІК АЯҚТАМАЛАР) Жүйке талшыктары аяккы аппараттармен — жуйке уиітарымен (termi- nationis nervorum) аякталады. Жүйке ұштарының үш тобын ажыратады: нейрон аралык синапстарды түзейтін және нейрондардын өзара байланыста- рын камтамасыз ететін аяккы аппараттар; жұмыскер мүшелердің тіндеріне жүйкелік импульсті жеткізетін эффекторлык аяктамалар (эффекторлар); рецепторлык (аффекторлык, немесе сезімтал) аяктамалар. 10.5.1. Синапстар Синапстар ( synapsis ) импульсті бір нейроннан екінші нейронға неме се бұлшык еттерге және безді күрылымдарға жеткізуге маманданған жасуша аралык байланыстар. Синапстар импульстің өту бағытын аныктайды, яғни 10.5. Жүйке үштары (жүйкелік аяқтамалар) 291 нейрондар тізбегінде импульстің оту поляризациясын жүргізеді. Егер аксонды электр тоғымен тітіркендірсе, импульс екі жакка да беріледі, бірак нейронный денесі мен дендриттеріне барған импульс баска нейрондарға беріле алмайды. Аксонның герминаліне жеткен импульс кана синапстың көмегімен козуды келесі нейронға, бұлшык ет немесе безді жасушаларға бере алады. Импульсті бсру әдісіне орай синапстар химиялық иемесе электрлік (электротоникалык) болуы мүмкін. жүктеу/скачать 74,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|