Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

86

хологиясының  жас  және  дара  ерек- 

шеліктері жайлы сөз қозғалады, осы 

салада жүргізген эксперименттік зерт- 

теулердің  нәтижесін  оқырман  наза- 

рына ұсынады. Мәселен, мектеп оқу- 

шыларының  ойлау  саласында  жеке-

дара  ерекшеліктері  жайлы  былай 

дейді: «...бір оқушы өте шапшаң ой- 

ланып, сұраққа тез жауап береді, тез- 

деп жауап бермесе де, жайлап барып 

айтса да түбінде жауапты терең жә- 

не дұрыс беруінде сөз жоқ».

Ш.Әлжанов  бұл  жерде  түрлі  тем- 

пераментке  жататын  шәкірттердің 

өзіндік, жеке-дара психологиясы жай- 

лы  сөз  қозғап  отыр.  Әрине,  оның 

психологиялық көзқарастарында, сол 

кездегі  ғылым  деңгейінің  жағдайы- 

нан да болар, кейбір жаңсақ пікірлер 

де кездеседі. Мәселен, ол 11-12 жас- 

тағы шәкірттердің есі жаттанды (ме- 

ханикалық) түрде көрінеді дейді, олар 

түрлі  өмір  құбылыстарын,  көрген-

білгендерін, естігендерін сырттай жа- 

лаң  еске  тұтады,  мағынасына  мән 

беріп жатпайды.

Осыған  орай  дерексіз,  абстрактілі 

ұғымдарды  түсінуге  олардың  шама- 

сы жете бермейді, құбылыстың мән-

мағынасына  түсіну,  терең  ойлану, 

логикалық есте сақтау кейінірек қа- 

лыптасады дейді. Әрине, мұндай тұ- 

жырымдар ол кездері жалғыз Ш.Әл- 

жановтың басында ғана болған жоқ. 

Тіпті белгілі психологтар П.П.Блон- 

ский мен Л.С.Выготскийлер де сон- 

дай  жаңсақ  пікірлердің  шырмауын- 

да болғаны белгілі.

Мәселен,  П.П.Блонский  оқушылар- 

дың  сабақ  үлгермеуі  тұқым  қуалау- 

шылыққа  байланысты,  мұнда  оқу- 

шылардың ата-анасының дене бітімі, 

ақыл-ойы кеміс, яғни кемақыл, тіпті 

оның  денесінің  салмағы  да  жеңіл, 

бойы аласа, кеудесі қушық болып ке- 

леді  деп  қате  тұжырымдаған  еді. 

Ал  бастауыш  класс  оқушыларында 

абстрактылы  ойлау,  мағыналы  ес- 

те сақтау процестерінің орын алаты- 

нын  70-жылдардың  басында  Кеңес 

психологтары профессор Д.Б.Элько- 

нин,  В.В.Давыдовтар  эксперимент 

жүзінде дәлелдеген болатын. 

Ғалым  психологиялық  мәселелерді 

өз еңбектерінің қай қайсысында бол- 

масын кең пайдаланып отырған. Мә- 

селен,  оның  «Оқу  кітабы  –  комму- 

нистік  тәрбие  беру  жөніндегі»  (По- 

литехникалық мектеп, 1933, N4), «Эс- 

тетикалық тәрбие негіздері» («Ауыл 

мұғалімі»,  1933,  N4),  т.б.  мақалала- 

рында  жалпы  психологияның  көп- 

теген  теориялық  қисындары  жеке- 

леген терминдік сөздер біршама сөз 

болады. Ш.Әлжановтың психология- 

ға байланысты көзқарастары кезінде 

психолог  С.Балаубаевпен  бірлесіп 

профессор  А.Б.Залкиндтің  «Психо- 

логия»  атты  оқулығын  аударған  ке- 

зінде  психологиялық  терминдердің 

мазмұнынан жақсы байқалады. Күні 

бүгінге дейін өз құнын жоймаған осы 

қолжазба  Қазақстан  Республикасы 

Орталық  мемлекеттік  архивінің  қо- 

рында сақтаулы тұр.

Педагог-ғалым тәлім-тәрбие тарихы- 

нан да бірнеше еңбектер жазды. Бұ- 

лардың қатарына әлемдік педагогика 

ғылымының классигі Я.А.Коменский, 

сондай-ақ  қазақтың  ұлы  ойшыл-

ақыны Абай Құнанбаев туралы жаз- 

ған мақалаларын жатқызуға болады. 

Оның  «Абайдың  педагогика  туралы 

көзқарасы»  («Әдебиет  майданы», 

1934, N4) атты мақаласы кезінде жұрт 

шылық  назарына  түскен  еді.  Өнер 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: