Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

87

мен  білім,  ғылым  мен  мәдениет  са- 

ласында тамаша талантымен таныл- 

ған  Ш.Әлжанов  жеке  басқа  табы- 

нудың құрбаны болды.

ӘЛСІзДІК  –  тілімізде  нашарлық, 

күшсіздік,  қуатсыздық,  қайратсыз- 

дық дейтін мағынада қолданылатын 

ұғым. Психикалық тұрғыда Ә. адам- 

ның сезімдік танымы мен ақыл-ойы 

арқылы  танып-білуінің  ең  төменгі 

деңгейі,  физиологиялық  тұрғыдан 

жүйке жүйесі қызметінің осалдығы. 

Ә.  қозу,  тежелу  процестерінің  шап- 

шаңдығы мен сылбырлығына қатыс- 

ты жайттарды да бейнелейді. Бойда- 

ғы күш-қуатқа қатысты осалдық пен 

дәрменсіздік,  ерік-жігерге  қатысты 

қайратсыздық  пен  күшсіздік  Ә-тің 

көріністері.  Ә.  кей  жағдайда  адам 

бойынан күш-қуаттың кетіп, белсіздікке 

ұшырауы. Мұндай жайт негізінен екі 

түрлі  себепке  (физиологиялық  жә- 

не биологиялық) байланысты. Адам- 

ның Ә-ке ұшырауы бойынан әл-қуа- 

ты  кетіп,  организмнің  тозуы  (қарта- 

юы) биологиялық факторға жататын 

болса,  оның  ақыл-есінің  нашарлап 

әлсізденуі психологиялық фактор бо- 

лып саналады. Ә. адамның науқасқа 

шалдығуы  салдарынан  да  болады. 

Қартайған  адамдардың  жасы  жетіп,  

Ә-ке ұшырауы табиғи құбылыс. Алай- 

да ерік-жігері күшті адам бойындағы 

күш-қуатын  сақтап,  әлсіздікке  бой 

бермейді. 

ӘҢГҮДІК – мінездегі ұнамсыз, жа- 

ғымсыз сипат. Ә. адамды әдетте даң- 

ғой,  әулекі,  әумесер  деп  те  атайды. 

Оның  мінез-құлқында  аңқаулық, 

нанғыштық секілді сипаттар жиі кез- 

деседі.  Ә.  даңғой,  ұрыншақ,  елірме, 

әулекі  сияқты  мінездің  ұнамсыз  кө- 

ріністерінен де байқалады. Ә-тің бір 

көрінісі әулекілік пен әумесерлік. Әу- 

лекілік  адамды  еліртіп,  есіртіп  әке- 

тетін алаңғасарлық, ұрыншақтық қа- 

сиет.  Әумесер  –  алаңғасарланып  не 

болса  соған  ұрынғыштық.  Ә-тік  си- 

пат ерекшеліктерінің тағы бір көріні- 

сі аңқаулық пен нанғыштық. Аңқау- 

лық – нанғыш, бейқам, қулығы жоқ 

мінездің қасиеттері. Ә. мінездегі мін- 

дердің  сипат-ерекшеліктерінің  күр- 

делі, аса нәзік психологиялық құры- 

лым  екенін  көрсетеді.  Әулекілік  – 

адамды еліртіп, есіртіп әкететін даң- 

ғойлық пен әумесерлік.

ӘҢГІМЕЛЕСУ  –  1)  сөздің  комму- 

никациялы  үрдіске  негізделе  мағлұ- 

мат алатын психологиялық, педагоги- 

калық  зерттеу  әдісі;  2)  оқытудың 

сұрақ-жауап  әдісі,  жаңа  білімдерді 

алу үрдісінде немесе бұрын алынған 

білімдерді қайталау мен бекітуде мұ- 

ғалім оқушының ақыл-ой іс-әрекетін 

белсендендіру мақсатымен қолдана- 

ды.  Психологияда  Ә.  адам  психика- 

сының сырын зерттеудегі әдістің бір 

түрі.  Зерттеуші  әңгіменің  алдына 

қоятын  мақсатқа  қарай  даярланып, 

сөйлесетін кісіден жауап алуы үшін 

сұрақтарды  алдын  ала  ойлануы  қа- 

жет. Ә. барысында сұрақтардың түрі 

мен  мазмұны  әңгімелесіп  отырған 

сыналушының  өзіндік  ерекшелікте- 

ріне  қарай  түрленіп  отырады.  Сұ- 

рақтар  әңгіме  етілетін  тақырыпты 

толық  қамтып,  қойылған  сұрақтар 

сыналушыға түсінікті болуы тиіс. Әң- 

гімелесіп отырғанда зерттеуші сына- 

лушының сырт көрінісін бақылап қа- 

на  қоймай,  оның  сөйлеу  ерекшелік- 

терін, мимикасын, қимылдарын, эмо- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: