А. А. Құбаева Б. С. Мектепте физика курсын о Қ ытуды Ң теориясы мен Ә дістемесі Орал, 2012 2

95 
 
 
 
 
 
 
Сұлба 12.
 
Танымның екі дегейі-
эмперикалық және теориялық 
– өзара 
байланыста болып, бір-бірінің дамуына әсер етеді. Эмперикалық 
зерттеулер жаңа ғылыми фактларды анықтап, теориялық зерттеу-
лердің алдына жаңа мақсаттар қойып, оның дамуына себеп 
болады. Ал теориялық зертеулер жаңа болжамдарды түсіндіру 
және фактларды алдын-ала көру нәтижесінде эмперикалық 
зерттеулерге бағыт беріп, оны дамытады. Оқыту үдерісінде-оның 
мазмұнында да , оқыту әдістері мен тәсілдері жүйесінде де таным 
процесісінің элементтерін көруге болады. Таным әдісінің 
логикасын, соған сәйкес оқытудың әдістері мен тәсілдерін 
түсінуге, таным процесінің бір сатысынан 2-ші сатысына өтудің 
әдістемелік жолдарын анықтауға көмектеседі (фактлар-гипотеза-
теориялық салдарлар-эксперимент). Таным процесі құбылысты 
бақылаудан, оны сипаттаудан, яғни фактыларды (оның ішінде 
ғылыми фактларды) анықтап көруден басталады. Бұл тәжірибелік 
фактлар ғылыми білімнің негізі болып табылады. Фактлар - 
Эмперикалық деңгей 
Теориялық деңгей 
Эмперикалық деңгей 
Теориялық деңгей 
Эмперикалық деңгей 
Теориялық деңгей 
Фактыларды бақылау 
Ғылыми танымдық әзір 
нәтиже 
Гипотеза ұсыну 
(болжам жасау
) 
Эксперименттік тексеру 
Эмперикалық 
қорытындылау 
Болжам жасау 
модельдеу 
Ойша эксперимент 
Дедуктивті қорытындылау 
(салдарлар) 
Абстракциялау 
модельдеу 
Ғылыми таным 
процессі 
Эмперикалық деңгей 
Теориялық деңгей 

96 
ғылыми білімнің бір элементі және таным процесінің алғашқы 
сатысы. Физиканы оқыту үдерісінде оқушылар қоршаған 
ортадағы құбылысты немесе мұғалімнің көрсетуін бақылауға 
үйренеді. Зертханалық жұмыстарды, практикалық және үй 
экспериментін орындату барысында да оқушылар бақылау жасап 
тәжірибелік фактларды көріп, анықтап, оларды сипаттайды. 
Бақылаған құбылысты салыстырып, талдау нәтижесінде эмпери-
калық қорытынды жасайды. 
Оқу материалын индуктивтік ой тұжырымдау негізінде беру 
(негізгі мектепте) физиканы оқытудың бастапқы сатысында 
жүзеге асады. Мысалы: Тіздек бөлігі үшін Ом заңын қарастыр-
ғанда ток күшінің кернеуге тура, ал кедергіге кері тәуелділігін 
эксперимент негізінде беру, нақтыдан абстрактыға, бақылаудан 
эмперикалық қорытындылауға өтуде мектеп оқушыларының 
ойлау қабілетінің даму деңгейі ескеріледі. 
Ғылыми, диалектикалық ойлауды дамыту үшін оқушыларды 
танымның теориялық әдістерімен де таныстыру керек (абстрак-
циялау, модельдеу, ойша эксперимент, аналогиялық әдіс, 
дедукция т.б.). 
Кез-келген физикалық ұғым, физикалық шама, физика заңы, 
яғни кез-келген білім элементі-абстракцилау нәтижесі. 
Бірқалыпты қозғалысты қарастырғанда мұғалім абстракция-
лық ұғымның оқушылар күнделікті өмірде немесе экспериментте 
көретін нақты қозғалыстың айырмашылығын көрсетеді. 
Масса нысанның белгілі-бір қасиетін сипаттайтын физика-
лық шама. Физиканы оқыту барысында оқушылар бұл қасиетте-
рінің әртүрлі екендігін көреді. Мектепте 
бірінші 
масса ұғымы 
нысанның инерттілік қасиетін сипаттайтын шама тұрғысынан 
бастап енгізіледі. 
Екіншіден 
гравитациялық қасиеті (Бүкіл 
әлемдік тартылыс заңы) арқылы да беруге болады. 
Үшіншіден 
масса зат мөлшерінің өлшемі . Бұл ұғым біртекті денелердегі 
бөлшектер санын салыстырғанда қажет(молекулалық физика). 
Механикада масса инвариантты шама (жылдамдыққа тәуелсіз, 
санақ жүйесін таңдауға тәуелсіз).
Әдетте, физикалық құбылыстардың әр түрлі көптеген белгі-
сырлары болады, бұл олардың кейбір қасиеттерін бөліп алып 
зерттеуге қиындық туғызады. Сол үшін физикада ерекше 

жүктеу/скачать 1,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: