5. Ең ақырғы эквиваленттің бесінші типінде

 

37 

5. Ең ақырғы эквиваленттің бесінші типінде, негізгі мәтін мен аударма 

мәтін арасындағы байланыс әр түрлі тілдерде ең дұрыс түрде жеткізіледі. Осы 

эквивалент түрін келесі мысалдардан көре аламыз: 

I saw him at the theatre. - Я видел его в театре. Мен оны театрда көрдім. 

The house was sold for 10 thousand dollars. - Дом был продан за 10 тысяч 

долларов. Үй 10 мың долларға сатылды. 

He  was  sure  we  should  both  fall  ill.  -  Он  был  уверен,  что  мы  оба 

заболеем.Ол біздің ауырып қалатынымызға сенімді болды. 

Эквиваленттің  бесінші  түріне  қарсы  келмейтін,  ақпараттың  кейбір 

жойылыштары, сөздің үш негізгі семантикалық аспектісінде тіркелінеді:пәндік 

логикалық  (денотативті),  коннотативті  және  ішкі  лингвистикалық  немесе  ішкі 

тілдік  аспектілері.  Негізгі  мәтін  мен  аудармасы  эквивалентті  сөздердің 

мәндерінде  жай  мәндерінің  (семалардың)  саны  бірнеше  болуы  мүмкін.  Себебі 

олар бірдей емес белгілерді білдіреді. 

Орыс  тіліндегі  «ошибка»  сөзінің  тура  аудармасы  ағылшын  тіліндегі 

«error»  сөзіне  эквивалентті  болып  көрінеді.  Бірақ    «error»  қандай  да  бір 

ережеден,  бағыттан,  заңнан  алшақталуынан  пайда  болған  қате  болса,  mistake 

кездейсоқ түсінбеушіліктен, абайсыздан пайда болған қате болып есептелінеді. 

Ағылшын  тілінің    kill,  assassinate,  murder,  slay  орыс  тіліндегі  «убить» 

сөзіне  эквивалентті.  Бірақ,  kill  сөзі  жанды  мен  жансыз  ағзаларының  өмір 

сүруінің тоқталуы (to kill an article, а plan, injustice, war, etc.), assassinate болса, 

деген  сөз  қандай  да,  бір  белгілі  адамды  өлтіру  деген  мағынаны  білдіреді. 

Murder  –  деген  сөз  қасақана  өлтіру  деген  мағынада  болса,  slay  –сөзі  зорлар 

қасақана өлтіру дегенді білдіреді. 

Сөз  мағынасында  әр  түрлі  белгілерді  бекіту  арқасында,  әрбір  тіл  өзінің 

жеке «Әлем суретін» жасайды. Егер муха «стоит» на потолке ағылшынша (A fly 

stands on the ceiling) болса, онда орысша масаның қозғалмалы күйі келесі түрде 

суреттеледі: муха сидит на потолке. Жалпы түрде айтқанда, әр түрлі тілдердің 

сөздер  мағыналарындағы  дәл  келетін  семалар,  объектілердің  саны  мен  күйі 

бойынша ерекшелінеді. 

Қандай  да  бір  сөздің  мағынасы  тілдің  семантикалық  жүйесінің  бөлігі 

болып  саналады.  Осы  мағына  белгіленген  объектілердің  қандай  көрсетілген  

белгілеріне  және  де,  дәл  сол  объектілерді  білдіретін  басқа  сөздердің  санына 

байланысты. 

Мысалы: Ағылшын тіліндегі «dog» -орыс тілінде тек қана «собака» деген 

сөзді  білдірмейді.  Сонымен  қатар  бұл  сөз  «пес»  деген  мағынаны  да  білдіреді. 

Ағылшын  және  орыс  тіліндеріндегі  «head»  -    яғни  «голова»  сөздері  бір 

мағынаны  дене  мүшесін  білдіреді.  Бірақ  ағылшын  адамы  үшін  бұл  сөздің 

семантикасы  орыс  тілінде  кездеспейтін  мәліметтерді  көрсетеді.  Яғни,  баста 

көздер тіл және тістер орналасауы. Соның арқасында, ағылшын тілінде келесі 

сөйлемдерді қолдануға болады: You are not expected to say anything here and you 

can't keep too quiet a tongue in your head.  I could hear his teeth rattle in his head. 

I've got an eye in my head! I could bring down a running rabbit at fifty paces without 

a  blink.  Осында  сөйлемдерді  орыс  тіліне  аударғанда  «head»  деген  сөзінің 

 

38 

эквивалентін  қолдана  алмаймыз,  себебі  орыс  аудармасында  тіл  мен  тістер  тек 

баста емес ауыздың ішінде, ал көздер – бетте орналасады. 

Осында  аударманың  өзгерістеріэквиваленттің  бесінші  типіне  кедергі 

жасайды. Мысалы:  «She knew that he had risked his neck to help her. Neck – бұл, 

әрине, орысша: шея. Бірақ, орысша: «рискуют не шеей, а головой» - болады. The 

children clapped hands with joy. Орысша: дети должны хлопать в ладоши. They 

sat in the dock, their faces held high. Орысша: сидят с высоко поднятой головой, 

немесе  высоко  держа  голову.  She  slammed  the  door  into  his  face.  Орысша  – 

захлопнуть дверь у кого-нибудь перед носом. 

Ағылшын  тіліндегі  түпнұсқаларында:  моют  тарелки  полсе  еды  (wash 

dishes),  скребут  полы  (scrub  floors),  чистят  зубы  (wash  teeth).  Осындай  сөз 

тіркестері  орыс  тілінді  болуы  мүмкін,  бірақ  орыс  аудармаларында,  осындай 

тіркестеу көп қолданылатын тіркестер арқылы аударылады: мыть посуду, мыть 

полы, чистить зубы. 

Кейбір сөз мағыналарында әр түрлі сөз тіркестері немесе ассоциациялар 

бекітілген.  Бұл  белгілі  тілде  ауыз  әдебиеті  пен  әдеби  шығармаларда  олардың 

кеңінен  қолдануына  байланысты.  Осындай  ассоциациялар  орыс  аттарымен 

ұштасады:  Плюшкин,  Митрофанушка,  Держиморда,  английскими  Humpty-

Dumpty, Mr. Hide, Sir Galahad ж т.б. 

Мағынаның  бейнелеу  компонентіне  сай,  сөз  мағынасының  компоненті 

көмегімен, сөз рецепторға әсер етеді. Оның семантикасы үлкен дайындылықпен 

қабылданады, назар аудару мен эмоционалды күйін тудырады. Негізгі мәтіндегі 

бейнелеу  компонентінің  сақталуы,  аударма  негізгі  жағдайдың  бірі  болып 

табылады. 

Екі  тіл  арасындағы  бейнелеу  сөздер  жақындығының  үш  деңгейін 

белгілеуге болады: 

1. 

шетел  мен  аударма  тілдерінің  арасындағы  кейбір  сөздер 

ассоциативті  –  бейнелеу  жағынан  ұқсас  болуы  мүмкін.  Ағылшын  мен  орыс 

тілдеріндегі snow және снег сөздердің мағыналары тазалық белгісін, stone және 

камень суық белгісін, а day және день – жарық белгісін білдіреді.  

Ағылшынша,  орысша  да  адамның  мата  тәрізді  өңі  қашады  (as  а  sheet), 

арыстан  сияқты  шайқасады  (like  а  lion),  жете  алмайтын  нәрсені    «зеленый 

виноград» дейді (sour grapes). 

Осындай ұқсас жағдайларда аударма эквиваленттің ең жоғары деңгейіне 

жетеді: 



  She was dressed in white, with bare shoulders as white as snow. - Она была 

вся в белом с обнаженными плечами, белыми как снег. Оның иығы аппақ қардай 

ашық, киімді ақ болған еді.  



  And  pride  so  moved  within  her  that  even  her  heart  felt  cold  as  stone.  -  И 

гордость так в ней всколыхнулась, что даже сердце у нее стало холодным, как 

камень. Жүрегі тастай қалып қалса да, оны көтеріңкі сезім баулыды.  



  Oh,  it's  all  getting  just  bright  as  day,  now.  -  Ну,  теперь  все  становится 

ясно, как день. Бәрі де күндей ашық, аңық болып келді. 

2.  Негізгі  мен  аударма  мәтіндердегі,  ассоциативті  –  бейнелеу  қасиеттер 

бар әр түрлі және де бір-біріне эквивалентті емес сөздер кездеседі. Мысалы:  

 

39 

thin  as  а  rake  -  худой,  как  щепка;  strong  as  а  horse  -  сильный,  как  бык; 

stupid as а goose  - глуп, как пробка и т.п. Бейнелеу компонентінің мағынасын 

көрсету үшін, бейнелердің ауыстырылуы қолданылады: 

I  have  never  seen  such  an  avid  ostrich  for  wanting  to  gobble  everything.  -  Я 

никогда еще не видал такой жадной акулы - все готов проглотить. Барлығын 

жұтып алатындай, мен ешқашан да осындай қатыгез акуланы көрген емеспін. 

3.  Бейнелеу  компонентіндегі  сөздің  негізгі  мәтіндегі  белгіленуі, 

аудармада  сөзбен  белгіленбейді.  Осындай  жағдайларда,  аударма  төмендегідей 

эквивалентті деңгейде болады. 

Want,  colder  than  charity,  shivering  at  the  street  corners.  -  Нужда, 

промерзшая до мозга костей, дрожала на перекрестках улиц. 

Кей  кездерде  осы  компонеттің  мағынасын  жеткізу  мүмкін  емес  болады. 

Аудармадағы бейнелеу образы жоғалып қалады: 

- 

"Cat". With that simple word Jean closed the scene 

Ағылшынша, «cat» - «злой» және «сварливая женщина» деген мағынасын 

білдіреді.  Орыс  тілінде  "кошка"  сөзі  осындай  мағынаны  білдірмейді,  сол 

себептен,  аудармада:  "Cat"  –  деген  бейнелеу  сөзі  -  «злючка»  деген  сөзге 

ауыстырылады. 

- 

Злючка, - отпарировала Джин, и это простое слово положило конец 

сцене. 

жүктеу/скачать 0,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: