А. К. Жундибаева Алматы «Атамұра» 2018 А. С. АҚтанова, А. К. Жундибаева, Л. К. ЖҰмекенова жалпы бiлiм беретiн мектептiң 8сыныбына арналған оқулық
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ө. Күмісбаев
| 9-тапсырма. Абай мен Шәкәрім шығармаларының жанрлық ерекшеліктерін
салыстырып, дәптерлеріңе жазыңдар. Абай Шәкәрім 10-тапсырма. 1. Шәкәрім еңбегінің бүгінгі құндылығына зер салыңдар. 2. Алаш еліне сіңірген еңбегі туралы ой қорытыңдар. 3. Не себепті Шәкәрім есімін атауға тыйым салынды деп ойлайсыңдар? 4. Шәкәрім қалай, қашан ақталды? Өз ойларыңды ғылыми деректермен дәлелдеп, баяндап беріңдер. Дастан (парс. сөзі – тарихи әңгіме, ертегі, батырлар жыры) – халық ауыз әдебиетіндегі эпикалық жанр, өлең түріндегі уақиғалы шығарма. Көбінесе бұрыннан белгілі ертегі сюжеттерінің, аңыз, хикаялардың әдеби өңделген түрі болып келеді. Дастанда кейде өлең мен қарасөз араласып келе береді. Түркі тіліндегі классикалық поэзияда кездесетін романтикалық поэмалар «Ләйлі–Мәжнүн», «Хұсырау–Шырын», «Ес кен дірнама» немесе Фирдауси «Шахнамасының» өлеңмен айтылатын жеке поэмаға айналған кесек тараулары дастанға жатады. Кейінгі жыл дары түркі тілдес халықтардың көптеген дастандары жазып алынды. Қазақ ақындарының Шығыс сюжетінің негізінде жазған «Рүстем–Дас тан», «Ләйлі–Мәжнүн», «Сейфілмәлік–Бәдіғұлжамал», «Жүсіп–Зыли ха», «Бозжігіт», «Атымтай Жомарт» және т.б. махаббат, батырлық, қиялғажайып тақырыптарды қозғайтын дастандары кейінгі қазақ поэмаларының туып, қалыптасуына көп септігін тигізді. Өлең өрнегі жағынан алғанда, қазақ дастандары бірыңғай он бір буынды болады, кейде жетісегіз буынды өлең түрі де кездеседі. Дастандарды жыршы, қиссашылар жеңіл, қысқа қайырылатын термелі әуенмен (көбінесе домбыраның сүйемелдеуімен) айтады. Ө. Күмісбаев Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ *Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 63
өлеңмен баяндап айтатын, кейде жыртолғау түрінде келетін көлемді шығарма. Сюжетті оқиға желісін ширақ өрістетіп, кейіпкерлердің іс әрекетін бейнелеуге негізделеді. Ал сюжетсіз поэмада лирикалық сарын басым болады, көлемі жағынан шағындау келеді. Поэманың алғашқы нұсқалары деп ауыз әдебиетіндегі уақиғалы жырларды айтуға болады. Олардың баяндау тәсілі, кейіпкерлер бейнесін суреттеу өзгешелігі де ауыз әдебиеті дәстүрлерімен тығыз байла нысты. Сондайақ қазақтың халықтық эпосының үлгілері – батырлық жыр лары, ғашықтық жырлар («Қобыланды», «Ер Сайын», «Алпа мыс», «Ер Тарғын», «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш–Баян сұлу») өзіндік ерекшелігі бар әдеби құбылыс екені айқын. Лироэпикалық жанрдың бұл түрі әдебиеттің даму процесінде талай сатыдан өтіп, өзгеріп, өрістеп келе жатыр. Қазақ әдебиетінде XIX ғасырдың аяқ кезінен бастап кең тараған, көбінесе шығыс әдебиетінің сюжеттеріне негізделген дастандар да поэ ма жанрының бір түріне жатады. Қазақ әдебиетінде поэма әбден қалып тасып, жанжақты дамыған жанр. Абайдың Шығыс тақырыбынан алып жырлаған белгілі поэмала ры, Шәкәрімнің «Ләйлі–Мәжнүн», «Қалқаман–Мамыр», Сәкеннің «Көк шетау», Ілиястың «Күйші», Мағжанның «Батыр Баян» атты поэ ма лары – қазақ поэзиясының көшбасында тұрған сүбелі туындылар. жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|