А. Т. Хусаинов агроэкология оқу құралы / Учебное пособие
Дәріс. Вермикультараның экологиялық әспектілері және қолданулуы
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бақылау сұрақтары
| 11. Дәріс. Вермикультараның экологиялық әспектілері және қолданулуы.
Жоспар Вермикультура туралы түсінік. Вермикультураның биологиялық сипаттамасы. Жауын құрттарының агроэкологиядағы маңызы. Есептеудің ішінде, ауылшаруашылық экология алдында болып, биогеоценоздағы оптималды сұлбалардың дамуына әкеп соғады. Аса маңызды бөлшегі агрожүйе болып табылады (бастапқы биосфера, биотехносфераның азық процестері кіреді). Ақыры нәтижелері 15 – 20 жылға барады,бірақ азықтың нәтижесі ауылшаруашылығында нашар халде екенін ескеру керек. Оның ең бірінші себебі- антропопогендік технологиялары арасындағы айырымы (соның ішінде агроэкологияда), технологиялармен және табиғи комплестердің бағасыз қалуы соның әсерінен топырақтың және құнарлығының көздері бұзылады. Сондықтан казіргі кезде бұл тезис үлкен масштабпен бекітілген, көп жоспарлы негативті экологиялық жағдайда көрінеді, олар экономиканың аграрлық секторында байқалады, әсіресе ауышаруашылығының, өндірісінің базисінде көрінеді. Соның айтуынан агроэкожүйедегі өнімділік жүйенің басқруымен болу керектігін байқаймыз. Олардың ерекшелектерінің жоғары базасы функцияландыру және дамуында, табиғи жүйе құраушылардың есебі негізді болып табылады. Өнімді процесс, әрине,-өте күрделі динамикалық жүйе, әсертелі блоктар өзара байланыспен пайда болады. Ғылыми жолын білу және тәжрибелік нәтижелері бойынша алынған агроэкожүйедегі басқару және құрастыруды бағалауға жол береді. Бұған вермикультура мысал болып келеді. Соңгы жылдарда көптеген елдерде биотехнологияның жаңа бақыттарының бірі-вермикультивирлену кең таралған, олар жауын құрттарының кейбір формаларын өндірісті жетілдіруге негізделген (Vepmes – құрт). Вермидақылдың әділі ортаның әртүрлі полютанттарымен ластануы қауыпын тежейді. Вермидақылдың аса маңызды олар жерлердің альтернативтігі; компостарды минералды құнарлықта және пестицидтерде қолдануды топырақтың жоғары биологиялық деңгейін ұстап тұрады. АҚШ та алғашқыда жарты ғасыр бұрын құрттардың жасанды түрін шығарған. (Құрттарды балық аулау үшін қауаған). Казіргі жағдайда қолдануы ұзартылды ауылшаруашылығында кобінесе жалғасты сонымен қатар т.б. салаларында. Вермидақылдарының биологиялық мінездемесі. Вермидақылдар бұл – органикалық субстраттағы осы құрттарды және субстраттарды термин арқылы көрсетеді. Вермидақылдарды биоценотикалық бірігуі ретінде көруге болады ландшафтың мәдениеті биотоппен шектелген. Құрттарды омыртқасыз топтары біріктіреді, ж-е коловраткалар, нематодтар энхитреидтер, дөңгелек және жаңбыр құрттары арасында болады. Яғни олар топырақтағы жердің құнарлығына аса маңызы зор болады. Жаңбыр құртары- омыртқасыздар арасында ең ірі жәндіктері болып, макрофауна қүнарлығы кіретіні топырақтың орташа биомассаына тең. Мысалы, табиғи экосистемадағы құрттардың массасы 50—ден 72 % биомассасы болады. Жаңбырлы құрттарының көбісі ТМД шекарасында люмбрицид түріне кіреді. Соның ішіне 180 түр кіреді. Аса массалы 15-16 түрлері болады, соның ішіндегі Nicodrilus caliginosus орында. Жыртылған жерлерде өмір сүреді, сондықтан оларды егіншлік қүрт деп атайды. Құрттың орташа өлшемі 9 – 13 см ұзындығы (Кавказдағы құрттардың ұзындығы 45 см, ал ең ірі құрты- оның ұзындығы 2,5 метр. Құрттардың орташа тығыздығы 120 особтің 1кв.м болғанында, ал биомассасы 50 гр. 1 кв.м-ге. Жайлы периодтарда егіншлік құрттың тығыздығы 400-500 экземплырі 1 кв. М да болады). Құрттың қоректену көзі өсімдіктердің артық қалдықтары. СЧоның әсерінен органикалық заттың толуына гумустың пайда болуы айқын қөрінеді. Гумификациялануына екі факторы маңызды - ауа және ылғалдлық. Жңбырлы құрттар топырақтың аэрациясымен, ылғалдлықтың болуын жеңілдетеді және гумустың пайда болуын, нитрификация, аммонификация процестерін күшейтеді. Құрттардың орналасу жеріе қарай 3 топқа бөлінеді: үстінгі жақта өмірсүретіндер, топырақтлар, третъянорниктер, топырақтың ең астында жүретіндер. Мысалы, егіншлік құрт 10-15 см шұңқырында өмірсреді., құрғақ ауа райында ол ол 0,5 мжәне одан да асаға кетеді. Сонда капсула салып және уақытша ұйқыға кетеді. Табиғаттағы люмбрицидтердің қөбеюінде сезон мезгілі байқалады. Оның максимум интенсивтігі көктемде және күзде байқалады. Құрттар 2,5 айдай қорексіз түра береді. Төмен температурада (0 – 5 град. С) қорексіз мерзімі 3 тен 4 айға дейін үзартылады. Олар ылғалдыны жақсы көріп, жылықты керекті мөлшерде ғана пайдаланады. Қорекке оптималды температурасы 20-25 град.С, көбеюге арналғаны 12 ден 17 град. дейін аэрация күшуінде болады. Балшықтар және құмды топырақтар құрттарды дақылдандыруына жағымсыз, қышқылды және түздлы топырақтар да жағымсыз болады. Ортаға оптималды реакциясы нейтралды, немесе нашар қышқылдылар болып табылады. Құрттар желден күшті қорқады. Табиғи шарттарында құрттар ауырмайды және әр түрлі эпидемияларға төзімді. Жаңбырлы қүрттардың өлімі табиғаттағы топырақтың химизациясы әкеледі. Солай, нәтижесінде көп жылдық селекциондық жұмыстарын, американ ғалымдары өткізген 1959 ж Калифорнияда жаңбырлы құрттардың жаңа көптүрлілігі зерттеліп, шығарылған «калифорниялық, қызыл құрттың гибриді» немесе «калифорниялық, қызыл құрт» деп аталған.1979 ж бастап оны Батыс Еуропада Жапонияда көбеюін кең таратқан. Гибридтың құнарлығымен белсенділігіне қарай жаңбырлы құртты жасанды жағдайға пайдаланады. Өзінің жабайы ұрпақтарына қарағанда калифорниялық гибрид «үйлі» деп саналады. Селекционерлер гибридкегенетикалық программасын орнатты күн тәуліктік қалдықтардың өндіруін жоғары коэффициентпен жасаған. 40 % қоректенуге арналады, ал 60 % экскремент түрінде – копролит, продуцирлі биогумусының керегі болып табылады. Агроэкосистемадағы жаңбырлы құрттардыңмаңызы. Ғылыми әдебиетінде жаңбырлы құрттардың топыраққа деген жағымсыз екенін ең алған ағылшын натуралисі Г. Уайт байқаған. 1789 ж. кітабында жазылған, ол жаңбырлы құрттар болмаса жер суық құнарсыз болуысы еді деп жазған. Ең маңызды ғылымдары осы сұрақтарға орай Ч. Дарвин (1881) ж. болған, ол жаңбырлы құрттардың топыраққа деген маңыздылығын айтқан. Жаңбырлы құрттары топыраққа аса маңызды әсерін тигізеді. Соның нәтижесінде Ресейдің әлемнің ең қара жері болып саналады. Топырақ қабырғаларын кімгейге малу нәтижесінде копролиттер топырақ структурасын жақсартады. Копролиттердің әсерінен топырақтың биохимиялық құрамынла өзгереді. Копролиттер 5 есе көп биологиялық азатты құрайды; огород топырағының жоғарғы өнімділік қабатымен салыстырғанда олар 7 есе фосфор мен 11 есе калиға байырақ болып келеді. Копролиттерде кальцийдің маңызды молшерлері жиналады, олар жақсы су өткізбеу структурасын және жоғарғы су ұстағыш қабілеттілігін қамтамасыз етеді. Осымен қатар кальций ортаның қышқылдығын төмендетеді және өсімдіктер ауруларының өршуіне қиындықтар туғызады. Мысалы: фузариоз, бактериоз және т.б. Копролиттердің жанында пайдалы микрофлора өседі. Осының бәрі өсімдіктердің өмірін жақсартады. Жауын құрттары топырақты макро және микроэлементтермен антибиотиктермен, заттармен байытады. Құрттың биомасса құрамына кіретін протеазферменті биостимулятор әсерін қолданады, жануарлардың қоректігін жақсартады, олардың өсуін тездетеді және организмдегі физиолого-биохимиялық процесстерін жылдамдатады. Құрттардың жалпы жүру ұзындығы 1 км ден топырақ бетінен 1 м2. 0,5г құрттың орташа массасын алса, олардың саны 1м2-қа 50 түрден келеді (1га 500000 экземпляр), 1 күнде құрт ішектері арқылы 1 га ауданда 250000г (0,25т) жер өтеді. 1 м2, топырақта 400...600 даралар болады, сонда құрттар жылына 400 ден 600 т/га жерді өңдейді. Бақылау сұрақтары: 1 Вермидақыл деген не? 2 Құрттардың топырақтағы қызметі қандай? 3 Агроэкосистемадағы жаңбырлы құрттардың маңызы қандай? жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|