Орталык жүйке жүйесіндегі тежелу

акыры  рефлекс  тоқтайды.  Жұлын  рефлекстерінің  токтауы  мұнда  тежелудің 

дамығанын  корсетеді.  Көп  ұзамай  Н.Е.  Введенский,  А.А.  Ухтомский, 

ағылшын  ғалымы  Ч.  Шерингтон  орталық  жүйке  жүйесінде  тежелу  шеткі 

қабылдағыштарды  катты тітіркендіру салдарынан да туатынын байқады.

Орталықтагы  нсйрондар  қозса,  шеткі  агзалардың  қызметі  күшейеді  де 

олардаты  тежелу  қозу  үрдісін  бәссңдетеді  не  мүлде  токтатады,  яғни  козудың 

тууына  кедергі  жасайды.  Орталықгағы  тежелу  шеткі  ағзалардың  қызметін 

элсіретеді  не  тоқтатады.  Нейрондар  қозған  сәтте  онда  зат  алмасуы,  тотығу 

үрдісі  күшейеді, бірак куат коры азаяды,  заттардың ыдырауынан пайда болтан 

өнімдер  кебейеді.  Тежелу  козу  сияқты  белсенді  үрдіс.  Тежелу  сәтінде 

нейрондарда  зат  алмасуы  бастапқы  (әдеттегі)  калпына  келеді  де  нейрон 

қуаттанады, тотығу өнімдері  азаяды, сөйтіп  нейрондар кызметі  қалыптасады.

Орталық  жүйке  жүйесінде  тежелу  арнайы  тежеуші  нейрондары  қозған 

кезде  басталады.  Жүлыннан  Реншоу  жасушасы  табылды.  Ьүл  жасуша  жңлын 

мотонейронынын  айналасында  орналасқан.  Оны  мотонейрон  аксонының 

бүтағы  қоздырады.

Тежелуші  жасушалар  мидың  эр  жерінен  табылды.  Тежеуші  нейронның 

аксонының  үшынан  тежелу  медиаторы  (гаммааминмай  кышқылы  не  глицин) 

бөлініп  шыгады  да  оның  әсерінен  түйіспеден  кейінгі  тежеуші  цотенциал 

пайда болады (ПСТП).

Орталық  жүйке  жүйесінде  туатын  тежелу  үрдістері  пайда  болу 

механизмдеріне  қарай  пресинапстык,  постсинапстық,  пессималдық  және 

қозудан кейінгі тежелулер болып 4-ке бөлінеді.

1.  Пресинапстық  (түйіспеге  дейінгі)  тежелуге  Реншоу  жасушасы 

қатысады.  Ол  коздырушы  түйіспедегі  медиатордың  шығуын  тоқтатады. 

Мэселен,  тежеуші  жасушаның  аксоны  мотонейронды  қоздыратын  жүйке 

талшыгының  ұшымен  түйісіп,  аксоаксондық  тежеу  түйіспесін  күрады  (17- 

сурет,  А).  Мотонейрон  қатты  козған  сэтте  оның  аксоны  арқылы  Реншоу 

жасушасы  қозады  да,  оның  ұшында  бөлінген  у-  аминмай  қышкылы  екі 

талшықтың  түйіскен  жерінде  орналасқан  постсинапстык  мембрананың  С1- 

анионына  өткізгіштігін  күшейтіп  деполяризациялайды.  Бұл  деполяризация 

әрекет  потенциалын  азайтады.  Осытан  байланысты  тежеу  түйіспесіндегі 

постсинапстық  мембрана  Са2+  катиондарын  өткізбейтін  болады.  Мүның 

салдарынан 

мотонейронды 

коздыратын 

жүйке 

талшыгының 

ұшынан 

медиаторлары бөлінбей қояды да, оның қозуы бәсеңдейді, бара-бара тежеледі.

2.  Постсинапстык  (түйіспеден  кейінгі)  тежелу  Реншоу  жасушасы  торізді 

тежеуші  нейрондардың  катысуъша  байланысты  туады.  Тежеуші  нейронның 

аксоны  мотонейронның  денесімен  түйіспе  құрады  (17-сурет,  Б).  Тежеуші 

нейрон  козған  кезде  оның  аксонының  ұшынан  гаммаамин  май  қыіцқылы 

бөлініп  шығады.  Ол  мотонейрон  денесіндегі  постсинапстык  мембранадан  К+ 

катиондарын  сыртқа  шытарумен  катар  СІ-  аниондарының  ішке  өтуін 

күшейтеді  де,  постсинапстык  мембранада  гиперполяризация  тудырады, 

сөйтіп  постсинапттык  тежеуші  потенциал  пайда  болады.  Мұның  салдарынан 

мотонейронның қозғьшпық кабілеті төмендейді, оның қозуына кедергі туады.

93

3.  Пессимумдык  тежелу  нейронды  қоздырушы  түйіспеде  кездеседі. 

Күшті 

серпіністердіц 

жиі-жиі 

түйіспеге 

келіп 

түсуіне 

байланысты 

медиаторлар  көбейеді  де  постсинапстық  мембранада  тұрақты  жергілікті 

(жайылмайтын) деполяризация  пайда болады, сондықтан  қозу өрістемейді.

4.  Қозудан  кейін  туатын  тежслу  реполяризация  кезеңінің  аяғында  ғана 

туындайтын  гиперполяризацияға  байланысты.  Оның  үзақтығы  50-150  мс,  ал 

вегетативтік  жүйке  жүйесінде  1000  мс.  Бұл  кезде  мотонейронның  козу 

кабілеті өте төмендейді де (субнормальдық кезең) ол козбайды.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: