Алеуметтану тероиясы indb

501
12-тарау
•
Қазіргі феминистік теория
барлық тәжірибелеріне қатысты (әйелдер мен еркектердің екеуіне де жасалған) 
алаңдаушылық білдіреді. Сонымен қатар олар өздері қысым көрген кейбір әйел-
дер қалайша басқаларға қысым көрсетуге белсене қатысатынын да зерттейді. 
Мысал ретінде кедей әйелдерді қанайтын америкалық қоғамдағы жоғарғы тап 
әйелдерін айтуға болады (Eisenstein, 1994; Hochschild, 2000).
Социалистік феминистер тарихи материализмді өздерінің аналитикалық 
тәсілдері ретінде пайдаланады (Hennessey and Ingraham, 1997). Марксистік 
әлеуметтік теорияның негізгі қағидасы болып саналатын тарихи материализм 
адам өмірінің материалды жағдайлары содан туындайтын әрекеттер мен қа-
рым-қатынастар адамның тәжірибесін, тұлғасын, идеялары мен әлеуметтік ме-
ханизмдерді қалыптастыратын шешуші фактор деп есептейді және де атал ған 
жағдайлар имманенттік динамика салдарынан уақыт өте келе өзгеріп тұрады. 
Тарих – бұл тәжірибелер, тұлға, идеялар мен әлеуметтік шаралардағы корре-
лятивті өзгерістер және топтың өмір сүруіне қажетті материалдық жағдайлар-
дың жазбасы. Тарихи материалистер әлеуметтік талдаудағы кез келген әрекет 
пен талпыныс топтың материалдық шарттарының спецификасын және аталған 
шарттар мен топқа тән тәжірибе, тұлғалар, оқи ғалар, идеялар мен әлеуметтік 
механизмдер арасындағы байланысты тарихи тұрғыдан айқындауы тиіс деп 
есептейді. Социалистік феминистер тарихи материализмге сүйене отырып, ең 
кең ауқымды әлеуметтік механизмдерді, үстемдік етуді зерттейтін өз теориясы-
ның мақсатын жүзеге асыруға тырысады.
Социалистік феминистердің тарихи материализмді қолдануы мектептің 
марксистік ойға деген көзқарасын көрсетеді. Алайда бұл тәсілді қолдану бары-
сында социалистік феминистер үш негізгі бағыт бойынша марксистік таным 
шеңберінен тысқары кетеді: материалдық жағдайларды қайта анықтау; идео-
логияның маңызын қайта бағалау мен олардың үстемдік етуге деген бағдары. 
Біріншіден, олар материалдық жағдайлардың ұғымын кеңейтіп, на рық үшін 
экономикалық өндірістің марксистік тұжырымдамасын ғана емес, сондай-ақ 
адамның жеке өміріне тікелей қатысты басқа да жағдайларды қамтиды: сек-
суалдық, бала табу және бала тәрбиесі; тұрмыстық жұмыстардың төленбейтін, 
көрінбейтін шеңбері; эмоциялық қамқорлық және білімнің өнімі. Айтылған әре-
кеттердің барлығында эксплуататорлық механизмдер біреу леріне пайда алып 
келсе, басқаларын кедейлендіреді. Түгелдей өндіріс пен эксплуатацияның тари-
хи трансформациясына талдау жасаудың үстемдік ету теориясы үшін маңызы 
зор (McDowell, 2008).
Марксистік тарихи материализм мен социалистік феминизмнің тарихи ма-
териализмінің арасындағы екінші айырмашылық – кейбір марксистер сана-се-
зім, мотивация, идея, жағдайдың әлеуметтік түсіндірмелері, білімдер, мәтін дер, 
идеология, өз мүдделеріне байланысты амал ету әдістері немесе басқа лардың 
мүддесіне қарай келісу сияқты әрекеттерге бара алады дегенге басты мән бе-
реді.
5
Социалистік феминистердің пайымдауынша аталған фактор лардың бар-
лығы адамның тұлғасына, адамның әрекеттеріне және осы әрекет арқылы жү-
зеге асатын үстемдік ету құрылымдарына айрықша әсер етеді. Бұған қоса ада-
ми субъективтіліктің бұл аспектілері өзара байланысқан және экономикалық 
тауарларды өндіру сияқты күрделі әрі күшті әлеуметтік құрылымдар арқылы 
жасалады. Аталған құрылымдардың барлығындағы экс плуататорлық механизм-
дер кейбіреуін байытып, игілікке бөлесе, екінші лерін кедейлендіріп, жағдайын 
нашарлатады. Адами субъективтілікті қалып тастыратын процестердің тарихи-
материалистік талдауы үстемдік ету теориясы үшін аса маңызды.

502
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
Үшіншіден, таптық теңсіздік макрсистік теорияшылардың талдау объекті-
сіне қарағанда, социалистік феминистер әлеуметтік теңсіздіктердің кең өрісті 
шиеленісуіне үлкен көңіл бөледі. Олар экономиканың, саясат пен идеология-
ның қоғамдық құрылымдары адам өндірісінің интимді, жеке процестерімен, үй 
шаруашылығымен, сексуалдықпен және үстемдік етудің көп қырлы жүйе сін 
қолдау субъективтілігімен өзара әрекеттесетін қоғамдық ұйымдардың пор тре-
тін жасап, дамытады. Бұл жүйені талдау үшін социалистік феминистер үстемдік 
етудің ауқымды жүйелерін картаға енгізу мен қысым көруді басынан өткізген 
адамдардың күнделікті тәжірибелерін жағдайға қатысты айрықша және жан-
жақты зерттеуді қатар жүргізеді. Олардың өзгерістер стратегиясы жеке адам-
дар, ірі және шағын топтар ұжымдық азат етуге ұмтылуға әрекет етуді үйренеді 
деген үмітпен зерттеп жатқан ашылу процесіне негізделеді. 
Осы жалпы теориялық құрылым шеңберінде социалистік феминистік талдау 
белгілі бір жағдайларға ерекше көңіл аударады. Біріншіден, материалистік фе-
минизм заманауи капиталистік жүйе құрылымында гендерлік қарым-қатынас-
тарды орнатады, себебі бұл жүйе қазіргі күні жаһандық деңгейде әрекет етеді. 
Материалистік феминистер капитал байлығының артуына үлес қосып жатқан 
әйелдердің өмірі еңбегіне жаһандық капитализмнің қалай әсер ететінін зерттей-
ді. Жаһандық капитализмде ерлерге қарағанда әйелдер жалданбалы жұмысшы-
лар сияқты әлдеқайда аз ақы алады, себебі патриархалды идеология оларға тө-
менірек әлеуметтік мәртебе береді. Патриархат әйелдерге үй шаруашылығының 
жауапкершілігін жүктейтіндіктен, ерлермен салыстырғанда жалданбалы еңбек 
саласына құрылымды түрде қолайлырақ келеді, сондықтан да оларды ұйымдас-
тыру да қиынырақ болады. Бұл екі фактороларды капиталистер үшін табыстың 
жеңіл қайнар көзіне айналдырады. Сонымен қатар капитализм үй шаруасын-
да отырған әйелдердің жұмыстарына да тәуелді болады. Сөйтіп, әйелдердің үй 
шаруашылық тауарлары мен қызметтерінің тұтынушысы ретіндегі жұмысы ка-
питалистік табыстың басты көзіне айналады (J.L. Collins, 2002; Hennessey and 
Ingraham, 1997; Ingraham, 2008; N. Rose, 1995; Vogel, 1995). 
Дороти Смит пен оның шәкірттері екінші жағынан: капиталистік па триар-
халдық құрылымдағы мемлекет пен биік дәрежелі мамандықтарды бақылау-
дың өзара тәуелді жүйесіне, басқарушылардың қарым-қатынасына көңіл бөлді. 
Оның негізінде экономикалық, саяси және артықшылығы бар мамандықтар қа-
растырылды (әлеуметтік салаларды қосқанда). Осы басқару механизмінің ди-
намикасы әйелдердің күнделікті қызметі мен күнделікті тұрмысты қамтама сыз 
ету тәжірибесіне ерекше көңіл аударып, зерттеді. Басқару қарым-қатынастары 
әйелдердің күнделікті еңбегін медициналық сақтандыру формалары, мектеп 
күнтізбесі, әдемі үй мен көрікті әйелдің денесі туралы жарнамалық хабар лан-
дырулар сияқты түрлі бағыттағы «мәтіндер», қосымша орындар, жалпы талап-
тар арқылы болжам мен қадағалау тұрғысынан айқындалады (M. Campbell and 
Manicom, 1995; Currie, 1997, 1999; Widerberg, 2008). 
Социалистік феминистердің өзгерістер бағдарламасы капитализм қия на ты-
на қарсы табанды күресу үшін әйелдерді өзара жаһандық ниеттестікке үндей ді. 
Шындығында, экофеминизм социалистік феминизмдегі негізгі бетбұрыс бол-
ды (Dordoy and Mellor, 2000; Goldman and Schurman, 2000; Kirk, 1997). Олар 
феминистер қауымын жоғары зиялылар қатарын толықтыру қаупіне қатыс ты 
әрдайым қырағылық танытуды сұрайды. Олардың жобаларының мақсаты – 
мемлекеттік білім беру, денсаулық сақтау, транспорт, балаларды бағу және үй 
шаруашылығы; байлар мен кедейлер табыстарының арасындағы үлкен айырма-

503
12-тарау
•
Қазіргі феминистік теория
шылықты азайтатын прогрессивті салық құрылымы, қауымдастықтың барлық 
мүшелерінің күнкөріс минимумын қамту, кең әлеуметтік қорғауды қамтамасыз 
ету арқылы әлеуметтік ресурстарды тиімді қайта үлестіру… сияқты ауқымды 
шараларға көпшілікті жұмылдыру. Олардың ойынша, адамдар басқа адамдар-
дың тұрмыс тіршілігіне өздерінің жеке өмірі сияқты қарап, соны түсінген сәтте 
ғана жұмыла әрекет етуге талпынады. Феминистік әлеуметтік ғалымның мінде-
ті – адамдардың тұрмыс күйін қалыптастыратын материалдық теңсіздікті көр-
сетіп, соны жария ету.
Бүгінгі таңда Америка Құрама Штаттарындағы социалистік феминистік 
теорияда тежеліс байқалады. Солтүстік Америкалық әйгілі теорияшы Дороти
Смит зерттеулері көптеген диссертациялар мен мақалалардың жазылуына әлі 
де арқау болып жатыр. Алайда олар көбінесе оның «институттық этнография-
дағы» еңбегіне немесе әлеуметтанудағы эпис те мологиялық сұрақтарға сүйе-
неді (Hart and MacKinnon, 2010). Бірақ социалистік феминистік теориялау 
әлемнің өзге бөліктерінде аса маңызды беделге ие. Кейбір жағдайларда оның 
басты қағидалары феминистік тұжырымдауларға негіз болып отыр. Мысалы, 
Хорватия сияқты заманауи капиталистік қоғамдағы гендерлік жұмыстың ма-
ңызы туралы 2011 жылы Бранки Галичтің жүргізген зерттеуін атауға болады. 
Джесук Сонг (Jesook Song, 2010) тұрмысқа шықпаған Оңтүстік Корея әйелде-
рінің «өз бөлмесін» іздеуін капитализм мен патриархат интерфейстерінің түп 
тамырындағы кеселден көреді. Бір жағынан, гетеросексуалдық пен қаржы ин-
дустриясындағы некеге қатысты теріс пікірлердің салдарынан 20–30 жастағы 
әйелдердің несиені өтеуі қиын екенін көрсетеді. Екінші жағынан алсақ, мұндай 
автономияға деген ұмтылыс еңбек нарығындағы тұлғаның «неолибералды» 
түсінігін нығайтуына септігін тигізетінін тұспалдайды. Энн-Майке Фехтер 
(2010) жаһандық ұжымдық капитализмге «Әйелдер қайда?» деген сауал қоя-
ды. Әйелдерді жаһандық капитализмдегі жалақысы аз, қаналушы еңбек күші 
ретінде көрудің орнына, ол өздерінің өмірлерін капитализмнің ерте даму са-
тыларымен байланыстыратын жоғарғы экспатрианттар әйелдерінің, яғни им-
периялық отарлық шенеуніктердің әйелдерінің зерттелмеген өмірлеріне назар 
аударады. Екі жағдайда да ол өз күйеулеріне қолдау көрсету үшін эмоциялық 
жұмыстарды орындайтын әйелдерді көреді, сонымен қатар бұл әйелдер ка-
питализмнің жаһандық қанат жаю кезеңінде алаңдаушылық тудыратын нәр-
сенің барлығының эмблемасы ретінде идеологиялық тұрғыдан қызмет етеді.
Кэтрин Хаким (2010) әйелдер еркектерге қарағанда «эроти калық капиталдың» 
активтерін көбірек тарататынын айтады және ол капи талистік патриархаттың 
осы активтерді пайдалануға байланысты көптеген шектеулері моральдық тер-
миндермен емес, тапшы ресурстардың экономикалық бақылануы терминдері-
мен түсіндірілуі қажет деп тұжырымдау мақсатында, Бурдьенің капитал тұ-
жырымдамасын қайта қарастырды.

жүктеу/скачать 16,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: