Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
АЛЕУМЕТТАНУ ТЕРОИЯСЫ TPG 130318 (1)
| қамтамасыз етеді. Сіз осы айналымдағы тіршілік иесімен байланысқан кез-
де ішінара сана, субъективтілік, акторлық және тағы басқа қасиеттерге ие бо- ласыз... Актор болу... жергілікті жетістік». Тіпті адамның ин тернационалдық сияқты жеке-дара адамгершілік қасиетінің өзі – желілік терминдерде «тәжіри- бенің белгілі бір денелерге қосылу арқылы алынған немесе жоғалған... айны- малы қуаты» (Latour, 1999:23). Негізінен, акторлар (немесе актанттар) өздері пайда болған және соның бір бөлігі болып саналатын желілерден бөлек қарастырылмайды. Шын мәнінде, актор мен желі – «бір құбылыстың екі көрінісі» (Latour, 1999:19). Осылайша, актор-желі теорияшылары әлеуметтік теорияның көп бөлігін сипаттаған мик- ро-макро және агенттік-құрылым дихотомияларын айналып өтуге ұмтылады (9-тарауды қараңыз). Желілер идеясын түсіну қиын, бірақ Кроуфорд (2005:1) оларды жақсы анықтайды және оларды актанттармен байланыстырады: «Желілер – өздерін құраған актанттар арқылы жасалған процессуалды іс-әрекеттер». Қалай бол- ғанда да процесс барысында біршама түрлену мен өзгеріске ұшырайды. Латур (1999:17) өз тұжырымдамасында желі қоғам немесе күштердің белгісіз сала сы емес, «әртүрлі жабдық түрлері, жазбалар, формалар мен формулалар арқы лы жергілікті, тә жірибелік, өте кішкентай локуста өзара әрекеттесудің қоры тын- дысы» екенін айтады. Осылайша, желілерге баса назар аудару жергіліктіден алшақтау емес, қайта жергіліктінің өзіне жақындау болып табылады. Бұл идея ғылыми, әсіресе ғылыми зертханалардың жұмысын егжей-тегжейлі зерттеу- лерде АЖТ-ның негізімен тығыз байланысты. Алайда АЖТ микро- және мак- роайырмашылығын қабылдамайды. Сонымен, жергіліктіні немесе желіні, тіп- ті актанттың өзін талқылау барысында микро-макро-, жергілікті-жалпылық сияқты құбылыстар бір-бірінен ерекшеленбеуі мүмкін. Нақтырақ айтқанда, макро- «үлкен» мағынасында емес, «қосылған... жергілікті, делдалдық, байла- нысқан» түсінігінде қарастырылуы керек (Latour, 1999:18). Желілік идеясы мен өнімділік (performativity) ұғымы байланысты болады. Бұл дегеніміз – тіршілік иелері белгілі бір эссенциалистік мағынада пайда бол майды, бірақ олар қарым-қатынастар немесе желілер арқылы қалыптасады де ген сөз (Law, 1999:4). Адамзат акторларының да осындай өнімділікке қатыса тыны белгілі, бірақ 736 III бөлім • Модерндік теориядан постмодерндік әлеуметтік теорияға дейін (және одан кейінгілер) АЖТ материалдық жиынтықтарды өнімділік арқылы сипаттау үшін бұл ше- карадан шығып отырады. Егер адамдар мен объектілер сыртқы орта арқылы жаңғыртылатын болса, онда «барлығы түсініксіз және қайта қалпына келетін» еді (Law, 1999:4). Беріктік пен тұрақтылыққа қол жететін кез болады, бірақ бұл нәтижеге жету үшін қандай қадамдар жасалғанына назар аудару керек. Басқаша айт- қанда, берік желілердің жұмысы қаншалықты ұзаққа созылғанына қара- мастан, олардың құлдырауы, тіпті жоғалып кетуі әбден мүмкін. Дегенмен АЖТ теорияшыларының өзі бұл беріктіктің белгілі бір уақыт шегінде ғана тіршілік ететінін мойындайды, оған Латурдың «қозғалыс кезінде өзінің фор- масын сақ тайтын элементтер желісі» ретінде «өзгермейтін мобильділіктер» (immutab lemobiles) тұжырымдамасы жақсы мысал бола алады (Law and Hetherington, 2002:395–396). Осылайша, мұнда ұзаққа созылатын желі бар, бірақ ол үнемі қозғалыста (және оның кез келген уақытта құлдырауға ұшы- рау мүмкіндігі бар). АЖТ-ның ең маңызды ерекшелігі деп, оның материалдық тіршілік иеле- ріне немесе артефактілерге қатысты алаңдатушылығын айтуға болады: «Ма- териалдық артефактілер агенттікке ұқсас әрекетті орындауы мүмкін. Бірақ бұл – агенттіктің қасақана әрекеттен толық ажыратылған өзіндік форма- сы» (Brown and Capdevila, 1999:40). Жоғарыда айтылғандай, бұл – материал- дық артефактілердің «төмен» объектілер саналу себептерінің бірі. Артефак- тілердің кілті – олардың мағынасының жоқтығы; бұл оларға желідегі басқа элементтермен «байланысуға» мүмкіндік береді. Нақ осы бос орын желіге және оның элементтеріне артефактімен байланыс жасауға жетелейді. Бас- қаша айтқанда, қосылуға жол бермеу арқылы артефакт «актанттарды қосып және жинақтау үшін желілерді басқарады» (Brown and Capdevila, 1999:41). Адамдардың әрекетін көбінесе мына сипатта көруге болады: «Олар өздерінің функциялық бос орындарын толықтырады, ...өздері тікелей қатысып, ештеңе айтпаса да, қатынас туындатады және қалыптастырады... (Олардың) қосылу- ға деген ынта-жігерін одан әрі арттырады» (Brown and Capdevila, 1999:40). Осыған орай, АЖТ «тәжірибелік материалдылыққа» қатысты алаңдау- шылық білдіріп отыр (Dugdale, 1999). Материалдық артефактілер желілер мен субъектілерді құруда маңызды рөл атқарады. Осылайша, артефактілер жай ғана әрекет етпейді (мысалы, желімен байланысты), белсенді әрекет ете- ді. Материалдық артефактілер – адам агенттері сияқты актант. Мысалы, Лоу мен Хетерингтон (Law and Hetherington, 2002:394) кілем мен әрлеу сияқты заттардың қалай әрекет ететінін талқылайды: олар әрекет етеді; олар «ақпа- рат генерациясына, қуат қатынастарына, субъективтілікке және объективті- лікке қатысады». Осылайша, адамзаттық емес объектілер желілердің, әлеу- меттік қатынастардың белсенді қатысушылары болады. Әрине, материалдық артефактілерге адамзат акторларын сипаттайтын интенционалдық жетіспей- ді. Верран осының барлығын былайша түйіндейді: «Осы түсіндірме әлемді акторлардың өзара қарсыласуы мен келісімге ке- луінің нәтижесі ретінде қарастыруда материалдық пен символикалықты ажыратудың кез келген түрін болдырмауға мүмкіндік береді. Ол жерде осы әлемді құрайтын күнделікті (жаңа) іс-әрекеттерде адамдармен қатар, жансыз заттардың белсенділігін қамтиды». (Verran, 1999:143) 737 18-тарау • XXI ғасырдағы әлеуметтік теория Байлықтарға, айналымдарға және желілерге назар аударудың кеңістік- тік салдары бар, бірақ AЖТ кеңістікке қатысты басқаша көзқарас ұстана- ды: «Түрлі және сәйкес келмейтін кеңістіктер (мысалы, аймақтар мен желі- лер) қа лыптасады» (Law, 1999:11). Осылайша, АЖТ кеңістіктің қарапайым ев клидтік көзқарасынан алыстатуға тырысады. Өзінің актор-желі теориясын- да кеңістіктегі «өтпейтін қайшының қағаз бетіндегі қиық іздері сияқты, кенет алыс нүктелердің жақындауынан» қалып тасатын «қатпарға» ерекше көңіл бө- леді. Олар... «умаждалып» бірігеді» (Brown and Capdevila, 1999:29). Сондай-ақ Латурдың (1999:19) «желілер арасындағы «бос кеңістіктер», белгісіз жерлер жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|