Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 197
негізінде Еуропа т‰ркітануының ерекшелік- тері мен негізгі бағыттарын айқындалды. Австриядағы т‰ркітану ғылымы. Австрия- да Х‡ІІ ғасырдың екінші жартысынан бастап т‰рік тілін білетін аудармашыларға қажеттілік туа бастайды. Себебі Х‡ІІ ғасыр Австрия мен Осман Императорлығы арасындағы байланыс- тар жандана т‰сті. Осылайша 1752 жылы Вена қаласында Шығыс тілдері орталығы құрылған болатын. Ол жерде т‰рік тілі, араб тілі жән парсы тілі ‰йретіле бастайды. Ал Османлы Императорлығының тарихы Джозеф вон Хаммер Пургсталдың (1734-1856) еңбектерін- де орын алды. 1886 жылы Вена Университетінде Шығыс- тану Институтының ашылуы Австриядағы Шығыстанудың, әсіресе, т‰ркітанудың да- муында ‰лкен рөл атқарды. Бұл институтта Г.Дуда (1900-1975) және Г. Янский (1898- 1981) сияқты ғалымдар қызмет етті. Дуда т‰- рік тілі алаңында зерттеу жұмыстарын ж‰ргіз- ген, сонымен қатар Т‰ркия Республикасы- ның тарихына байланысты еңбектер де жария- лады. Г. Янский соғыс тұтқындарының еңбек- терін жариялауға ат салысты, сонымен қатар Г. Янскийдің Krimtatarische Gesange, Basch- kirische Gesangeатты еңбектерінің Т‰рк тілі алаңындағы маңызы зор. [2, б. 49-50] Австриядағы т‰ркітану деген кезде т‰рік тілі грамматикасы және сөздіктерінің маманы Андреас Титзенің есімін атап өтпеу м‰мкін емес. Ол әсіресе т‰рік тілінің басқа тілдермен байланысын зерттеуге мән берген. Бұл алаң- дағы еңбектерін атап өтетін болсақ: The Lin- gua Franca in the Levant, Turkish Nautical Terms of Italian and Greek origin. Бұл еңбектер т‰ркітанудың негізгі әдебиеттерінің бірі. Атал- ған ғалымдар секілді Франс вон Миклошич пен Фредрик Краелитз вон Грифенхорст та - атақты т‰ркітанушылар. Б‰гінгі таңда Австрияда Вена Университе- тінің Шығыстану Институты және Әлеуметтік мәдени Антропология Институты, Вена және Граз Университеттерінің Ерте заман тарихы және Антикалық дәуір Институттары, соны- мен қатар Археология Институты, Инсбрук Университетінде Ерте заман Шығыс мәде- ниеттері және тілдері институты өз қызметте- рін атқаруда. Б‰гінгі т‰рік тілі болса аудар- машылар дайындайтын мектептерде оқытылу- да. Ал жоғарада аталған Институттарда тарих, археология алаңдарында зерттеу жұмыстары ж‰ргізілуде. Бұл институттардың ішіндегі ең ескі және ең ‰лкені Т‰ркітану орталығы бо- лып табылатын Вена Институтының Австрия Т‰ркітануындағы орны ерекше. Б‰гінгі таңда бұл институт оқытушылары мен студенттері Т‰ркітану алаңындағы Османтану зерттеулері мен т‰ркі тілдерінің филологиясына көбірек назар аударуда. Оқытылатын сабақтардың ішінде б‰гінгі өзбек тілі, әзірбайжан тілі және қырғыз тілі де бар. Аталаған институт екі ғы- лыми журнал шығаруда. Олар: Turk Anzeiger және Ерте дәуір Таяу Шығыс Археологиясына байланысты еңбектер жариялайтын Archiv fur Orienforschung. Шығыстану Институты мер- зімді баспасөздер басумен қатар арнайы семи- нарлар мен конференциялар да ұйымдас- тыруда. Мысалы, 1998 жылы ХІІІ SIEPO (Co- mite International des etudes pre-Ottomanes et Ottomanes) Семпозиумы өтті. Т‰ркі әлемі қан- шалықты кең болса, Австриядағы Т‰ркітану орталықтары да оқытылатын сабақтар мен зерттеу алаңдарын да соншалықты кеңейтуге тырысуда. Мысалы, Орта Азиядағы адам құ- қықтары, Орта Азияда Ислам, Орта Азия қоғамы, Әлем тарихында Орта Азияның орны сияқты тақырыптар б‰гінгі к‰ні Австрияда зерт- телініп жатырған өзекті мәселелер [4; 52-56]. Австрия Шығыстану орталықтарының Т‰ркі және Орта Азия зерттеулеріндегі маңызы зор. 1997 жылы Австрияның Орта Азия және Кав- каздағы елшісі Оңт‰стік Кавказ және Орта Азия зерттеулер орталығын (ICC) құруы бұ- ның дәлелі. Сонымен қатар Австрия Шығыс- тану орталығымен қоса Австрия Шығыс және Оңт‰стік Шығыс Еуропа зерттеулері(OSI) мен Австрия Орта Азия Зерттеулері Орталығы- ның(ESCAS) жұмысын атап өткен жөн. Бұл орталықтар Қазіргі Т‰ркітану мәселелерін қам- титын конференциялар да ұйымдастыруда. Австриядағы Т‰ркітану зерттеулерінің не- гізгі бағыттары: 1. Тіл зерттеулері. Х‡ІІ ғасырдағы Австрия мен Осман Императорлығы арасындағы бай- ланыстардың жандана т‰суі әрине Т‰рік тілін білетін мамандарға қажеттілік туғызды. Со- ның ішінде екі тілді сөздіктер мен Т‰рк тілі грамматикасына көбірек көңіл бөлінді. 2. Тарих зерттеулері. Австрияның Осман Императорлығымен байланысты тарихи өт- кені және Т‰ркиядан ол жерге көшіп барған халық санының екінші орында болуы себе- бінен Австрияда Т‰ркітану зерттеулері Осман және Т‰ркия Республикасы кезеңдеріндегі та- рихи зерттеулерді ж‰ргізді. |