Кузекова З. С., Асылбаева М. А. Категория количества

58 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012 
Taalaybek Abdiyev Doз.Dr. 
 
КIRGIZ DILINDE ETTIRGEN VE ANLAMSAL ЦZELLIKLERI 
Kırgız dilinde ettirgen fiiler aşagıdaki eklerin 
yardımıyla yapılmaktadır (bunlar kullanım sıklıgına 
göre sıralanmıştır):
1. –t; (biyle-t, özgör-t, oku-t, taşı-t, tenti-t, 
çogul-t, kuban-t, muun-t, sool-t) 
2. –dır (-dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tür); 
(caa-dır, kal-tır, aç-tır, buzdur)
3. –kız (-kiz, -kuz, -koz,- köz, -gız, -giz, -guz, 
-güz, -göz); (kiy-giz, öt-köz, otur-guz)
4. –ır (-ir, -ar, -ur, -or); (ket-ir, öç-ür, sinq-ir, 
bış-ır, uç-ur, aş-ır)
5. –kır (-kir, -kar, -kor, -kur); (öt-kör, ut-kur, 
cat-kır, sız-gır, cut-kur)
6. –ız (-iz, -uz); (cug-uz, ug-uz, ag-ız, em-iz, 
tam-ız)
7. –ıt (-ut, -üt); (kork-ut, ürk-üt, calk-ıt)
8. –sцt (kцr-sцt).
Kırgız dilinde ettirgenin ettirgen (faktitiv) ve 
serbest (permissiv) anlamı vardır. Bu anlamsal 
özellikler şekil bakımından ayrılmaz. Tek bir ettir-
gen eki iki anlamı da karşılayabilir. Ettirgen anla-
mındaki ettirgen (yapılan eylem) öznenin etkisiyle 
gerçekleşmektedir. Serbest ettirgen de ise bir baş-
kası tarafından kendisine yaptırılan varlık daha ön 
plandadır. Buradaki hareket kendisine bağlı olduğu 
için etki edenin izniyle gerçekleşir. Başka bir 
ifadeyle engel olmamakta eylemin gerçekleşmesine 
izin vermektedir. (Tipologiya kauzativnıh kon-
struksiy 1969:238).Bu iki anlamdan başka ettirgen 
eki Kırgız dilinde nadiren başka anlamları da 
içermektedir.
Aşağıda verilen ettirgen ve serbest anlamdaki 
ettirgen fiillerin anlamsal sınıflandırılması durumsal 
özelliklerine göre ortaya çıkmaktadır. Bu açıdan
anlamsal özelliğinin üç ayrı yönü vardır: 
1) Ettirgen fiilin цznesi olan ismin anlamsal türü 
(canlı/ cansız) 
2) Ettrigen fiilin nesnesi durumundaki ismin 
anlamsal tьrь 
3) Ettirgen fiilin anlamsal türü. Burada eylemi 
gerçekleştiren varlığın duygu hisleri sözkonusudur 
(Kordi 1988:124; Bulıgina 1982:68-82). 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: