Алматы 2016 жалпы білім берудегі қазақ тілінің жиілік сөздігі
Сын есімнің жиілік сөздігі сөзтізбесінің ерекшеліктері
жүктеу/скачать 308,09 Kb. Pdf көрінісі
|
| Сын есімнің жиілік сөздігі сөзтізбесінің ерекшеліктері:
– сөзтізбеде сын есімнің шырай формалары жеке-жеке берілді. Күшейтпелі шырай көрсетілді: ап-аман, өп-өтірік, тап-тарғыл; салыстырмалы шы- рай сақталды: шалғайлау, кішілеу, толығырақ, шағынырақ, шалғайырақ. Ал аналитикалық тəсілмен жасалған асырмалы шырайдың өте əдемі, аса биік сияқты формаларындағы əр компонент жеке-жеке түбірге келтіріліп, өте/үс, аса/үс, əдемі/сн, биік/сн түрінде жиілігі бөлек саналды; – ған, -ген, -қан, -кен есімше формасы арқылы етістік негізінен жасалған сындық мағынаны білдіретін сөздер сын есім ретінде таптастырылды: антұрған, туған, арбиған-арбиған, қуарған, имиген, кербаққан, қатқан, т.б.; – мың, миллион сан есім негізіне жалғанған -даған, -деген формасымен кел- ген мыңдаған, миллиондаған сөзі сандық мəнінен алшақтап, ‘қаптаған, көп’ деген сындық ұғымға ойысқанын мəтіндер базасындағы қолданысы көрсетті, сондықтан сөзтізбеде осы сөздер сан есім ретінде леммаланып кетті; 35 – есімдіктерге -дай, -дей теңеу мəнді қосымшаларының жалғануы арқылы жасалған сөздер лексикаланып, сапа ұғымын білдіретіндіктен, сын есімдерге тап- тастырылды: осындай, андай-мұндай, сондай т.б.; – қасқабас үйрек сияқты күрделі атаулардағы анықтаушы компонент қасқабас сөзі бірге тұлғаланғандықтан олар сөзтізбеде сын есім ретінде таптастырылды; – қоснүкте арқылы берілген сын есімдік мағынадағы тіркес сөздер бір сөз та- бымен берілді: тыр: тыр жалаңаш; тыр: тырдай жалаңаш; – кейбір диалектілер сөзтізбеден орын алды: самсақ (самсаған), пешеттеуші (мөр қоюшы) т.б.; – кейбір универбтенген фразеологизмдер бір ғана сипатты білдіретіндіктен, əрі мəтінде бірге таңбаланғандықтан, олардың орфографиялық сөздікте берілген бөлек таңбалану орфограммасы мəтіндерде кездеспегендіктен, сөзтізбеде де бір сөз ретінде жазылды: қараборбай, қарасирақ; – жалпы есімдерге сын есім тудырушы жұрнақ жалғану арқылы жасалған со- ветизмдер көрініс тапты: марксшіл, сталиндік т.б. – əдетте алдында қандай да бір анықталушының болуын міндетті түрде талап ететін, əрі онсыз жалаң қолданыла алмайтын етістік түбірге болымсыз -сыз, -сіз формалы сөздер сын есімдер категориясында берілді: жеткісіз, бергісіз, көргісіз; – бірге жазылуға сұранып тұрған, мəтіндерде екі түрлі – бірде бөлек, бірде біріктітіріліп жазылған, бірақ орфографиялық сөздікте бөлек тұлғаланатын сын есімдер қос нүкте арқылы берілді: қара: қара кесек; сан: сан түрлі; – сөйлеу тіліндегі сингармофонетикалық варианттар сақталды: сүп-сүркей (сұп-сұрқай); – бала тіліне тəн қолданыстар кездесті: əйей/сн; – дағы, -дегі функционалды жұрнақтары арқылы жасалғанымен (сондағы, ағымдағы, алдындағы, жоғарыдағы, жылдағы, қатардағы, маңайдағы, ойдағы) қатыстық сапа мағынасында тұрақты қолданысқа ие болған сөздер сын есім ретінде берілді; – қос сөздер қатарында -у тұлғасымен келген, детерминанттылығы күшті, яғни анықталушының болуын міндетті түрде талап ететін, жалаң түрде қолданылмайтын кейбір күрделі сөздер сөзтізбеде сын есімдер категориясында берілді: тарихи-ағарту/сн, спорт-сауықтыру/сн; – бұрынғы мəтіндерде сол кездің орфограммасымен жазылған сөздер ескіше тұрпатын сақтады: алфавиттік/сн (қазір: əліпбилік). жүктеу/скачать 308,09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|