Аралық бақылау тапсырмасы 6В01717 – «Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімдерін дайындау»
жүктеу/скачать 499,61 Kb. Pdf көрінісі
|
| 1.3
Ахмет Байтұрсынұлы – термин жасаушы Қазақ тіл білімі терминологиясында оның ішінде лингвистикалық терминдердің қалыптасуы мен дамуы туралы сөз қозғағанда ұлы ғұламаларымыздың қатарына кіретін ұлтымыздың ең ардақты ұлдарының бірі - Ахмет Байтұрсынұлының есімін атамай өту мүмкін емес. Оның себебі - ұлттық ғылыми терминологияны қалыптастырудың ғалым - еңбектерінен басталатындығында. А. Байтұрсынұлы қазақ тіл білімінің терминологиясының негізін қалаушы. Ғылымды оқып білу, меңгеру немесе оны өзгелерге үйрету үшін, ең алдымен сол ғылым саласында қолданатын арнаулы ұғым атауларын меңгереміз. Қазақ тіл білімінің негізін қалаушы ғалым ретінде А. Байтұрсынұлы осы ғылым саласындағы негізгі ұғымдарды және олардың өзара байланысын анықтап, ұғымдар жүйесін түзумен қатар, сол ғылыми ұғымдардың атауларын да жасаған. Ғалым қазақ тілін термин шығармашылығында пайдаланудың жарқын үлгісін көрсеткен. Орынборда өткен қазақ білімпаздарының тұңғыш сьезінен кейін 1926 жылы Бакуде өткен «Түрікшілердің бірінші құрылтайында» А. Байтұрсынұлы қазақ терминологиясын жасаудың алғашқы ғылыми қағидаттарын ұсынған болатын. А. Байтұрсынұлының термин жасау қағидаттары: 1) Термин ретінде ұғым мағынасын толық беретін қазақ сөздерін алу; 2) Ондай сөздер қазақ тілінде болмаған жағдайда оларды туыстас тілдерден алу; 6 3) Жаппай қолданылатын әлемдік терминдер қабылдана алады, бірақ олар қазақ тілінің табиғатына сәйкес өзгертілуі керек; 4) Қазақ тілінің табиғатына сәйкеспейтін барлық өзге тілдердің сөздері дәл қазақтың айтуына сәйкес өзгертілуі керек. 1.4 Терминологияның ғылыми зерттелуі Қазақ термин - жасамының негізін қалаушы А. Байтұрсынов болса, қазақ тіл білімінде терминология мәселесін ғылыми зерттеу профессор Қ.Жұбанов еңбектерінен бастау алады. Қ. Жұбанов «О терминологии казахского литературного языка» деген еңбегінде термин жасаудың он ұстанымын жазды. Терминология саласындағы алғашқы докторлық диссертацияны Өмірзақ Айтбай қорғады. Диссертация тақырыбы “Қоғамның ғылымдар терминологиялық лексикасының қалыптасуы мен дамуы”. Жалпы 5 тараудан тұрады. 1-тарау. Жалпы тіл білімі мен түркологиядағы термин зерттеудің қазіргі жағдайы. 2-тарау. Қазақ тілінде термин қалыптастырудың негізгі кезеңдері 3-тарау. Қазақ тіліндегі қоғамдық терминдердің негізгі көздері. 4-тарау. Қазақ тіліндегі терминжасам мәселесі. 5-тарау. Терминжасамдағы аударманың орны. Екінші докторлық диссертацияны Шерубай Құрбанбайұлы қорғады. Тақырыбы: «Қазақ лексикасының терминдену үрдісі» (1999ж) Еңбекте қаралған мәселелер: 1) терминологияның теориялық мәселері; 2) қазақ тілінің терминқор құрайтын лексикалық көздері; 3) терминжасам тәсілдері; 4) қазақ терминологиясының бүгінгі мен дамуының келешек бағыты. Термин, терминология саласының да өзге салалардай өзіндік тарихы, хронологиясы, арнайы ғалымдары мен еңбектері бар. Алаш зиялылары, әсіресе Ахмет Байтұрсынұлының терминология саласында атқарған қызметтері ерекше. |