Қаралық ғылымипрактикалық конференция I том
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Learning from films is motivating and enjoyable
- 2. Film provides authentic and varied language
- 3. Film gives a visual context
- 4. Variety and flexibility
- Абдыханова Б.А. Рһ докторант, Л.Н. Гумилев атындағы Евразия Ұлттық ниверситеті, Астана , Қазақстан
- КӨРКЕМ МӘТІН ЖӘНЕ ИНТЕРТЕКСТУАЛДЫЛЫҚ БАЙЛАНЫС Аңдатпа.
- Кілт сөздер
- Өнер-білім бар жұрттар
- Өнер - білім бар жұрттарға
- Т1 мәтіні («Бай мен жарлы баласы»)
- Т2 мәтіні («Піскен мен шикі»)
- Пайдаланған әдебиеттер
- Omar Papić 1 , Azamat Akbarov 2
- ETHNO-LINGUISTIC AND SOCIAL CIRCUMSTANCES OF ENGLISH LANGUAGE IN BOSNIA AND HERZEGOVINA Abstract.
Debate can present opportunities for students to engage in using extended chunks of language for a purpose: to convincingly defend one side of an issue. The debate is probably more often used in content area classrooms than in EFL classrooms. Debates are most appropriate for intermediate and advanced learners who have been guided in how to prepare for them. Debates require extensive preparation by learners, call for interaction in groups and make use of at least the following language functions: describing, explaining, giving and asking for information, agreeing and disagreeing.Debate in speaking class is aimed to improve students’ critical thinking and students’ communication skills. By performing debate students have a lot of opportunities in practicing speaking. Students’ involvement is very important in implementing debate.
Drama can foster language skills such as reading, writing, speaking and listening by creating a suitable context. Drama is a powerful languageteaching tool that involves all of the students interactively all of the class period. Drama can also provide the means for connecting students’ emotions and cognition as it enables students to take risks with language and experience the connection between thought and action. Teaching English as a foreign language inevitably involves a balance between receptive and productive skills; here drama can effectively deal with this requirement. Through drama, a class will address, practice and integrate reading, writing, speaking and listening. Drama also fosters and maintains students’ motivation, by providing an atmosphere, which is full of fun and entertainment. In so doing, it engages feelings and attention and enriches the learners' experience of the language. Using drama and drama activities has clear advantages for language learning. It encourages students to speak; it gives them the chance to communicate, even with limited language, using nonverbal communication, such as body movements and facial expression. Drama improves oral communication, as a form of communication methodology; drama provides the opportunity for the students to use language meaningfully and appropriately. Movie club Language teachers have been using films in their classes for decades, and there are a number of reasons why film is an excellent teaching and learning tool:
Motivation is one of the most important factors in determining successful secondlanguage acquisition. Films and TV shows are an integral part of students’ lives so it makes perfect sense to bring them into the language classroom. Film, as a motivator, also makes the language learning process more entertaining and enjoyable.
Another benefit of using film is that it provides a source of authentic and varied language. Film provides students with examples of English used in "real" situations outside the classroom, particularly interactive language – the language of reallife conversation. Film exposes students to natural expressions and the natural flow of speech.
The "visuality" of film makes it an invaluable language teaching tool, enabling learners to understand more by interpreting the language in a full visual context. Film assists the learners’ comprehension by enabling them to listen to language exchanges and see such visual supports as facial expressions and gestures simultaneously. These visual clues support the verbal message and provide a focus of attention. 4. Variety and flexibility Film can bring variety and flexibility to the language classroom by extending the range of teaching techniques and resources, helping students to develop all four communicative skills.
295
For example, a whole film or sequence can be used to practise listening and reading, and as a model for speaking and writing. Film can also act as a springboard for followup tasks such as discussions, debates on social issues, role plays, reconstructing a dialogue or summarising. As it was mentioned before, the organization of club work assumes collective efforts, but this of course, does not mean that there cannot be individual functioning. On the contrary, the combination of individual and collective work increases overall performance of association (e.g. Drama club is inconceivable without thorough work of each participant). In club associations students participate in different types of collective activities, but the creative character has to be an indispensable condition of its organization. Creativity is a norm of children's development; according to L.S. Vygotsky [55], creativity is their natural requirement. It, certainly, forms one of the most important and strong motives of students' coming to club association. Creativity is such condition of the child and his activity, where he shows his/her invention, imagination, fantasy, ability to improvisation, ability to propose the new solution of the known question and ability to find the way out of a difficult situation. Thus, club association not only plays an important role in creation of conditions for development of student's identity, satisfying his/her creativity needs, communication, providing field of activity for selfexpression, selfaffirmation and selfeducation, but also is capable to increase substantially educational efficiency of wholeschool collective that is possible when the work of clubs becomes inseparable part of educational system of school. Attending language clubs, students have an opportunity to muster different skills by discussing a variety of topics and participating in various activities. English language clubs help to create the language environment, which is important for developing especially speaking skills. Thus, such extracurricular work as the experience of English language clubs should become a component of continuous education system to establish appropriate conditions for coining language proficiency, exactly speaking skills. It is the means through which learners can communicate with others to achieve certain goals or to express their opinions, intentions, hopes and viewpoints.
1 Graves K. The language curriculum: A social contextual perspective //Language Teaching. – 2008. – Т. 41. – №. 02. – Pp. 147181. 2 Nazara S. Students' perception on EFL speaking skill development //Journal of English Teaching. – 2011. – Т. 1. – №. 1. – Pp. 2842. 3 Derwing T. M. et al. Second language fluency: Judgments on different tasks //Language learning. – 2004. – Т. 54. – №. 4. – Pp. 655679. 4 Rivers W. M. Teaching foreignlanguage skills. – University of Chicago Press, 5801 S. Ellis Ave., Chicago, IL 60637, 1981. 5 Vygotsky L. S. Mind in society: The development of higher psychological processes. – Harvard university press, 1980.
ӘОЖ 81;3733.61 Абдыханова Б.А. Рһ докторант, Л.Н. Гумилев атындағы Евразия Ұлттық ниверситеті, Астана, Қазақстан e-mail: AbdychanovaB@mail.ru КӨРКЕМ МӘТІН ЖӘНЕ ИНТЕРТЕКСТУАЛДЫЛЫҚ БАЙЛАНЫС Аңдатпа. Мақалада интертекстуалдылық мəселесі қарастырылады. Мəтінаралық байланыстардың мəтін тудырушы қызмет атқаратындығы мен мəтіндер сюжетінің дамуына негіз болып табылатындығы дəлелденеді.
296
элементтер, интертекстуалдық индикаторлар;
Мəтінаралық байланыс мəселесі тіл білімінде өзекті мəселелердің бірі ретінде зерттеушілердің назарын аударып отыр. Осымен байланысты ғылыми айналымға «интертекстуалдылық теориясы» (отандық зерттеушілер «интермəтінділік» деп те атап жүр) деген атау енді. Бұл атау қазіргі таңда əдебиетте, тіл білімінде, мəдениеттануда кеңінен таралуда. О.В. Карасев «Некоторые аспекты понимание текста» атты мақаласында мəтінді герменевтикалық тұрғыда зерттеу мəселелеріне тоқтала келіп, интертекстуалдылықты герменевтиканың негізгі зерттеу пəніне жатқызуға болады деген пікір білдіреді [1,5]. Интертекстуалдылық өзінің тілдік маркерлері арқылы мəтін ішінде мағына тудырады. Осы мəтін ішіндегі мағынаны талдау герменевтикаға жүгінеді. Бұл айтылғандардың көркем мəтін мен интертекстуалдылық мəселелерінің арақатынасына жəне олардың мəдениеттанудағы орнына тікелей қатысы бар. Көркем
мəтінді қоғамның мəдени мұрасының бір бөлігі
десек, интертекстуалдылық мəтінаралық қатынас, мəтінаралық байланыс, ғалым Ж. Манкеева атап көрсеткендей, «мəдени мұраның танылуының тетігі». О.В. Карасевтің жоғарыда аталған
мақаласындағы: «Интертекстуалдылық конструкт болып
табылады. Интертекстуалдылық, бізге мəтіндерден цитаталар, аллюзиялар жəне т.б. кезігетіндіктен, конструкт болып тұрған жоқ, бізге мəдениеттің жəне мəдени білімнің бар екендігі мен дамуын түсіндіру үшін интертекстуалдылық конструкт болып табылады»,– деген пікірінен интертекстуалдылықтың мəдениетті танытудағы қызметі көрінеді [1,5]. Р. Барттың: «интертекстуалдылық автордың бір өзі ғана мəтін мазмұнының бірденбір иесі емес екендігін білдіре отырып, жазушының қолданып отырған тілі өзі жəне оқырманы өмір сүріп отырған мəдени кеңістікте пайда болған алуантүрлі кодтар мен моделдерден туындайтындығының куəсі болып табылады» [2],– деген тұжырымдамасынан да, Т.У. Есембековтың: «Интермəтіндік байланыстар əдеби шығарманы «мəдени жадтың қазынасына» немесе «жаңа мағыналар генераторына» айналдыруы ықтимал» [3,182] деген пайымдауларынан да осы ойдың ұшығын көреміз. Олай болса, интермəтінділіктің осы ықтималдылық қасиеті мəдени мұраның ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа тасымалдануында жетекші рөл атқарады деп айта аламыз. Интермəтінділік категориясының айқын белгісі мəтінге басқа мəтін үзіктерінің немесе элементтерінің енгізілуі болып табылады. Лингвистикалық түсіндірмелерге сай, егер автор мəтінаралық байланысты мақсатты түрде қолданып, ерекше формалды құралдар көмегімен оқырманның мəтінді тануына жол ашса, ол құбылыс интертекстуалдылық болып табылады. Бұл жағдайда автор ғана өз мəтініне бұрынғы мəтіндердің фрагменттерін мақсатты жəне саналы түрде енгізіп қоймайды, сондайақ адресат та автордың ішкі ниетін (интенция) дұрыс анықтай алуға қабілетті болып, диалогтық қатысымға түсіп мəтінді қабылдай алады. Бұл жерде мəселе автор мен адресаттың «интертекстуалдық санасында». Өз кезегінде «интертекстуалдық сана» қарымқатынас (коммуникация) үдерісінің алғышарты болып табылады. С. Хольтуис өз еңбегінде осыған байланысты «интертекстуалдық диспозиция» терминін ұсынады, бұл атау мəтінде реципиенттің мəтіннің басқа бір мəтінмен байланысын іздеуіне түрткі болатын нақты бір интертекстуалдылық сигналдар немесе индикаторлардың болуын білдіреді [4,248]. Зерттеушілердің пайымдауынша, мəтінде интермəтінділік байланыстың орын алуына бір жазушы шығармасының басқа жазушылар шығармасына əсері ықпал етеді. Осыған байланысты мысалдарға тоқталсақ: Ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсариннің "Өнербілім бар жұрттар" атты өлеңінде оқудың, білім алудың мақсаты сөз болады. Өлеңнің негізгі идеясы – қазақ қауымына озық мəдениетті елдерді үлгі етіп көрсету:
297
Тастан сарай салғызды. Айшылық алыс жерлерден Көзіңді ашып, жұмғанша, Жылдам хабар алғызды. Осы өлеңнің «Өнер-білім бар жұрттар» деген өлең жолын қазақ тіл білімінің іргетасын қалаушы ғалым А.Байтұрсыновтың «Әдебиет танытқыш» атты еңбегінің «Әуезе жайынан ескерту» атты тарауында мақсатты түрде қолданғанын көруге болады: «Бұл электріңді өнер-білім бар жұрттар от пен су сияқты пайдаланып отырған жоқ па?». Мұндағы «Өнер-білім бар жұрттар» өлең жолы С. Хольтуис көрсеткендей «мəтіннің басқа бір мəтінмен байланысын іздеуіне түрткі болатын нақты бір интертекстуалдылық сигнал немесе индикатор» қызметін атқарып тұр. Осы қолданыстан ұлы ағартушы Ы. Алтынсариннің бастамасын дамытуды көздеген ғалымның ішкі ниеті анық, таза байқалады. Ы. Алтынсарин «Өнер-білім бар жұрттар» өнері мен білімі арқасында қандай нəтижеге жетіп отырғанын тізіп берсе жəне оны үлгі етсе, А.Байтұрсынов адресатқа сауал тастайды. Сұраулы сөйлемнің атқарып тұрған жүгіне, экспрессивтік мағынасына көңіл аударайық. Осы тектес сұраулы сөйлемді ғалым Р.Әмір мағыналық жағынан түрткі сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемге жатқызады. Формасы бірдей болып келетін болымсыз сұрақтың да, түрткі сұрақтың да коммуникативтік тұрғыдан өңі ұқсас – «іске жұмсаудың бұйрықты форма арқылы айтылмай, сұраулы сөйлем формасында айтылуы коммуникативтік мақсатқа байланысты. Ол мақсат – тілекті, іске жұмсауды ізетпен, сыпайы білдіру» [5, 71]. Яғни, осы сұрақта ғалымның «Өнер - білім бар жұрттарға» қызығуы да, тілегі де, арманы мен ұлттық мұраты да жатыр. Қазақ ұлтының ұлы кемеңгерлері Ы. Алтынсарин мен А.Байтұрсынов өмір сүрген уақыт кеңістігіндегі осы өлең жолының бүгінгі таңда да өзектілігі артпаса, кеміген жоқ. Ы. Алтынсариннің «Бай мен жарлы баласы» əңгімесі мен Ш. Құдайбердіұлының «Піскен мен шикі» өлеңінің сюжеті өте ұқсас. Ю.В. Карасевтің əріптік белгілеулеріне сүйенсек: Ы. Алтынсариннің «Бай мен жарлы баласы» əңгімесі Т1 (яғни М1) (мұндағы Т текст, М мəтін) болса, Ш. Құдайбердіұлының «Піскен мен шикі» өлеңі Т2 (М2). Мұндағы Т1 ертеректегі мəтін болса, Т2 – кейініректегі мəтін. Ю.В. Карасевтың айтуынша, Т1 мəтіні Т2 мəтініне интерпретация болып табылады. Сондайақ, керісінше болуы да мүмкін екендігін айтады: Т2 мəтіні Т1 мəтініне интерпретация болып табылады. «Бай мен жарлы баласы» əңгімесі мен «Піскен мен шикі» өлеңін Т2 Т1 схемасы бойынша көрсетуге болады, яғни өлеңнің мазмұнынан кейініректегі мəтіннің ертеректегі мəтінге интерпретация болып тұрғандығын байқаймыз. Ю. В. Карасев Т2 Т1 жағдайында Т2 мəтіні Т1 мəтінін түсіндіретіндігін айтады. Енді екі мəтіндегі ортақ сюжетке негіз болып тұрған тілдік бірліктерді салыстырып көрейік: Т1 мәтіні («Бай мен жарлы баласы»): бай мен жарлы баласы, көзі сынған ине, пышақтың сынығы, бірекі уыстай қыл, ауыл жоқ, құр жұрты жатыр. Асан айқай салып, жылай бастады, көштің кеткен сүрлеуін тауып, сол сүрлеуге түсіп жүре берді. Асан қарным ашты деп жылады, пышақпен инені алып, ептеп иді, қармақ істеді, қармақпен балық алды.
үзігі, ауыл көшіп,көш сүрлеуі,көштің ізі, бай отты жаға алмай тұр, қарным ашты деп жылап мырза жатыр, Жарлы бала өзеннен балық алды, Таспаны бау, инені қармақ қылып, Байбатшаға жаяулық жаман батты, Аяғы ісіп, жүре алмай сұлап жатты. Бірінші мəтінде оқиғаны баяндай отырып, ой салу бар. Екінші мəтіннен айырмашылығы сол, Ы.Алтынсарин өзінің айтар ойын балаларға астарлап жеткізеді. Білген мен білмегеннің арасын ажыратуды балалардың өздеріне қалдырып отыр. Өздері ойлап, таразыласа екен деген интенция байқалады. Екінші мəтіннің көлемі ауқымдырақ, 298
ісəрекет шеңбері кеңейтілген. Ал негізгі идея, негізгі мазмұн бірінші мəтінмен тығыз байланысып, астасып жатыр. Бірінші мəтіннен айырмашылығы, Ш.Құдайбердіұлының бірінші мəтін сюжетін өз мəтініне мақсатты түрде өзек етіп алғаны байқалады, Ы.Алтынсариннің идеясын жалғастырып, бірінші мəтіндегі ойды, идеяны жаңғыртып, ашық түрде сауалдар тастау арқылы алға жетелеп отыр:
...Көрдің бе, піскен адам не қылып жүр, Шикінің не күн туды бір басына.
...Дүниенің ащытұщы дəмін татпай, Не болдың еш нəрсені білмеуменен?
...Не қылды, байқадың ба, піскен адам? Қор болар үйде отырып өскен адам. Қиялап қиын жерде сол озады, Көп жол көріп, басына іс түскен адам. Келтірілген мысалдардан байқағанымыздай, өлең жолдары жауап алуды көздемейтін, пайымдауды ғана білдіретін, ойын экспрессиялы етіп жеткізу мақсатында қолданылған риторикалық сұрақтардан тұрады. Тіл білімінің түсіндірме сөздігінде риторикалық сұраққа мынадай анықтама берілген: «Риторикалық сұрақ (грек. rhetorikos – шешендік өнер) – жауап күту мақсатында айтылмай, бірнəрсенің жайын сөз жарыстыра қақпайлап, шешендік сипатта хабарлайтын сұрақ. Риторикалық сұрақ ерекше жігермен, екпінмен айтылады, көркем əдебиетте жиі қолданылады [6, 264]. Pиторикалық сұрақтың жауабы алдын ала белгілі немесе сұрақ қоюшының өзі өз сұрағына жауап беретін сұрақтың түрі болып табылады. Өлең жолдарынан риторикалық сұрақтың қатарынан қолданылуын көруге болады, риторикалық сұрақтардың осылайша қатарынан қолданылуы – сөйлеудің эмоционалдыэкспрессивті өзегі болып табылады. Екі мəтін тақырыбы да қарсы – қарсы мəндегі сөздер. Бірінші мəтінде тіл бірліктері тура, өз мағынасында қолданылып тұрған болса, «Піскен мен шикі» ауыспалы мағынада қолданылып, тақырыпқа стилдік реңк үстеп тұр. Екі мəтінде де қарамақарсы мəнді білдіретін тілдік бірліктер жиі қолданылады: дүниенің ащытұщы дəмі, үйде отырып қор болу жол жүріп озу т.с.с. Тілдегі қарамақарсы мəнді бірліктердің семантикалық сипатына үңілу арқылы олардың бойындағы логикалық мағынаны тануға болады. Сондайақ, екі мəтіндегі бай мен жарлы баласының ісəрекеттері де оппозицияға құрылған.Тілдік қарымқатынас барысында адресат санасындағы айтайын деген ойын дəл жеткізу үшін, мағынасы қарамақарсы ұғымдарды білдіретін лексикалық бірліктерді ұтымды пайдалану арқылы, автор өз ойын тыңдарманына барынша анық жеткізе алу мүмкіндігіне ие болады. Жалпы қарапайым тұрмыстағы қандай да бір зат пен құбылысты соларға қарамақарсы ұғыммен өзара салыстыру нəтижесінде ғана сол зат пен құбылыстың болмысына тəн тылсымы толық ашыла түсетіндігі белгілі. Осы мысалдардан интертекстуалдылықтың белгілі бір қызмет атқарып тұрғанын байқаймыз. Бір автордың ойы екінші автормен тереңдетіле айтылып, жаңа форматта берілген. Бір ой екінші ойға өзек болып тұр. Бір мəтіннің өзге мəтін кеңістігінде жанданып, жаңғыруы интертекстуалдылық құбылысқа тəн қасиет. М.Бахтиннің: «Тіпті бұрынғы, яғни өткен ғасырлар диалогында пайда болған ойлар ешқашан тұрақты (біржола аяқталған, тиянақталған) бола алмайды, олар үнемі келесі диалог, болашақ диалог дамуының үдерісінде өзгеріп, жаңарып отырады. Диалог дамуының кезкелген сəтінде шексіз көлемдегі ұмытылған ойлар «өмір сүреді», бірақ диалогтың одан ары дамуының белгілі бір сəтінде олар тағы еске түседі де, жаңарған түрде (жаңа контексте) пайда болады» ,– деген тұжырымдамасы интертекстуалдылық құбылысының пайда болу себебін ашып көрсетеді [3,373].
299
1 Карасев О. В.Некоторые аспекты понимания текста. сб. науч. тр. – Тверь : Издво ТвГУ, 1993. – Ч. 1. 2 Барт Р. От произведения к тексту // Избранные работы: Семиотика: Поэтика. М., 1989. 3 Есембеков Т.У. Көркем мəтін поэтикасы //Әдеби шығарманы интермəтіндік талдау барысы. Алматы, 2012. 4 Чернявская В.Е. Лингвистика текста. – М.: Либроком, 2009. – 248 с. 5 Әмір Р., Әмірова Ж. Жай сөйлем синтаксисі. – өңд., толық., 2 бас. – А.: Қазақ универси теті, 2003. 6 Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы, «Дайк Пресс». 7 Бахтин М.М. К методологии гуманитарных наук // Бахтин М.М. Эстетика словесного творчество. М., 1979.
УДК 81’23 Omar Papić 1 , Azamat Akbarov 2 1 International Burch University, Sarajevo/Bosnia and Herzrgegovina & 2 Suleyman Demirel University, Almaty/Kazakhstan ETHNO-LINGUISTIC AND SOCIAL CIRCUMSTANCES OF ENGLISH LANGUAGE IN BOSNIA AND HERZEGOVINA Abstract. Language policy in Bosnia and Herzegovina has always been a very sensitive and problematic issue. In comparison to the rest of the world, where different languages spark curiosity, diversity, multiculturalism and the will to talk and share experiences with those different from us, on the Balkan Peninsula it can cause controversy and bring on national disputes. However, with the passing of time, we are becoming more democratic and tolerant and we are starting to realize that languages are not a means to separate us even further, but rather a tool to share friendship, love and tolerance among nationalities that posses so many similarities in their languages and culture and thus, share same environment which is Bosnia & Herzegovina. In addition to the three official languages of Bosnia & Herzegovina and the languages of minorities, English language has an enormous role in shaping the social structure and future perspectives of our society. Through evergrowing exposure to English language, citizens of Bosnia & Herzegovina are getting more and more accustomed to the multicultural and multilingual environment and governmentally getting ready for future in European integrations and values, where we belong. жүктеу/скачать 9,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|