Қазақстан республикасы денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министерлігі

25 
артерия қысқалау болғанмен, диаметрі едәуір үлкен болып келеді, ол бастапқы бөлімінде 
төменгі жақсүйектің мойнын айнала өтіп, төменгі самай шұңқырына келеді, одан әрі 
қанат-таңдай шұңқырына бағытталады. Жоғарғы жақ артериясы сыртқы есту жолын, 
дабыл қуысын, мидың қатты қабығын, төменгі жақ сүйектің тістерін, иекті, шайнау және 
ұрт бұлшықеттерін, жоғарғы-артқы азу тістерін, төменгі қабақты, көз бұлшықеттерін, 
жоғарғы ерінді және ұртты, жоғарғы ит тістер мен күрек тістерді, таңдайды, 
жұтқыншақты, есту түтігін, мұрын қуысын т.б. қандандырады. 
Беттің веналық жүйесі – бір-бірімен анастомоздар жасайтын беткей және тереңгі екі 
үлкен веналық тамырлардан құралады. Беткей орналасатын – бет венасы, екіншісі 
тереңгі – төменгі жақсүйекарты венасы, бұл екі вена, әдетте мойында бір-біріне 
қосылып, ішкі мойындырық венасына құйылады. Бет венасы бет артериясымен қатар 
жүреді, оның басталатын бөлімі бұрыштық вена (v.angularis) жоғарғы көз венасымен 
анастомоз жасайды. Төменгі жақсүйекарты венасы (v.retromandibularis) екі венаның 
қосылуынан v.maxillaris (беттік тереңгі аймағынан) және v.temporalis super ficialis (самай 
аймағынан) пайда болады, бұл да ішкі мойындырық венасына құйылады. Беттің тереңгі 
аймағындағы шелмайда қанат тәрізді бұлшықеттер мен төменгі жақсүйек аралығында 
тереңгі веналық өрім орналасқан, ол-қанат тәрізді өрім деп аталады (plexus pterygoideus). 
Бұл веналық өрімнен негізінен v.v.maxillares бастау алады. Аталған веналық өрім 
анастомоздар арқылы бет венасымен, қуысты веналық синуспен, көз веналарымен 
байланысқан. Осы анастомоздар жолымен инфекция беттің беткейлік қабаттарынан 
тереңгілеріне өтіп кетуі мүмкін, оның нәтижесінде синустардың флебит-теріне, ми 
қабықтарының қабынуына алып келуі кездеседі. 
Беттің беткей бөлімдерінен лимфа тамырлары құлақмаңы, иекасты және жақасты 
түйіндеріне лимфаны алып келеді. Бұдан басқа иекасты түйіндер лимфаны төменгі 
еріннен, иек терісінен, күректістер маңының қызыл иегінен, тілдің ұшынан қабылдайды. 
Құлақмаңы түйіндеріне лимфа маңдай терісінен, көз қабақтарының сыртқы бөліктерінен 
келіп құйылады. Жақасты түйіндеріне лимфа тамырлары мұрын терісінен, мұрын 
қуысының кілегейлі қабығынан, ұрт терісінен, жоғарғы және төменгі қабықтардың ішкі 
бөлімдерінен, конъюнктивадан, төменгі және жоғарғы еріндерден, ауыз қуысы 
кіреберісінен, тілдің бүйірлік бөлімдерінен келеді. Тереңгі лимфа тамырлары лимфаны, 
негізінен бадамша бездерге, беттің тереңгі түйіндеріне, тілдің және мойынның лимфалық 
түйіндеріне апарады. 
Беттің терісі, негізінен үшкіл нервтің барлық соңғы бұтақтарымен нервтенеді, 
сонымен қатар бет терісінің аздаған бөлігін – мойын өрімінің нерв ұштары қамтамасыз 
етеді. Ымдау бұлшықеттері бет нервісінен, ал шайнау бұлшықеттері үшкіл нервтің 
үшінші тармағынан нервтенеді. 
Бет нерві – (n.facialis-VІІ жұп) мидың астыңғы бетінде көпірдің артқы қырынан 
кіреберіс – ұлу нервімен қатар шығады. Одан әрі екі нерв те ішкі есту тесігіне (porus 
acusticus int.) кіреді, ал тереңірек бет нерві өз бетімен аттас өзекке (Фаллопий) өтеді де, 
әуелі горизонталды сыртқа қарай, одан соң артқа қарай бұрылып, дабыл қуысының 
жоғарғы-ішкі қабырғасына жанаса келе, өзек бірден төмен қарай иіліп, вертикалды тік 
бағытталады, нерв бассүйектер самай сүйектің емізікті – біз тәрізді тесігі (foramen 
stylomastoideum) арқылы шығады. Бет нервінің аталған тесіктен шыға берістегі бөлігі 
сыртқы есту тесігінің дәл ортасы арқылы өтетін вертикалды сызық бойында, есту 
тесігінен 1-1,5см төменірек және тері бетінен есептегенде 3 см тереңдікте өтеді (М.А. 
Егоров). Бұдан кейін нерв құлақмаңы сілекей безінің ішімен өтеді де, радиалды бағытта 

26 
көптеген тармақтарға тарамдалып, нервтік өрім жасайды (plexus parotideus). Өрімнен 5 
топ тармақтар қалыптасып, радиалды бағытта ымдау бұлшықеттеріне бағытталады. Бес 
топқа тарамдалатын нүкте сыртқы есту тесігінен 2 см төменде проекцияланады. Бет 
нервінің тармақтары мынадай: самайлық (rr.temporales), бетсүйектік (rr.zygomatici), 
ұрттық (rr.buccales), төменгі жақсүйек қырына (rr.marginalis mandibulae), мойын (r.colli). 
Бұдан басқа бет нерві тағы да құлақтың артқы, маңдай, шүйделік бұлшықеттеріне, екі 
қарыншалы бұлшықеттің артқы қарыншасына, біз-тіласты бұлшықеттеріне және 
мойынның теріасты бұлшықетіне (m.platisma) тармақтар береді. 
Бет нервінің өзегі (Фаллопий өзегі) самай сүйек ішінде орналасқан, қабырғасы жұқа 
және көптеген тесіктері болуымен сипатталады. Жоғарыда айтылғандай, өзек дабыл 
қуысына жанаса өтетіндіктен, оның кілегейлі қабығы нервтің эпиневрий қабығымен 
тікелей жанасады. Бұл жағдай, дабыл қуысының іріңді қабынуы салдарынан 
инфекцияның кілегейлі қабықтан бет нерві өзегіне оңай өтіп кетуіне әкеп соғады. Оның 
нәтижесінде беттің ымдау бұлшықеттерінің парезі немесе параличі болып, көздің 
жабылмай қалуы, ауыздың бұрышы төмен түсіп кетуінен беттің, ауыздың қисаюы 
сияқты симптомдардың пайда болуы сирек емес. Беттің іріңдік сырқаттарын емдеуге 
пластикалық операциялар жасау кезінде, бет нервін зақымдаудан аулақ болу үшін, бет 
терісін тілу сызықтары құлақтың сырғалық бөлігінен алға қарай радиалды бағытта 
жүргізілуі қажет. 
Үшкіл нерв – (n.trigeminus-Vжұп) – аралас құрамды болып келеді: сезімтал, 
қозғалтқыш және вегетативті (парасимпатикалық) талшықтардан тұрады. Сезімтал 
талшықтары беттің алдыңғы бөлігінің терісін нервтейді және ауыз, мұрын қуыстарының 
кілегейлі қабықтарынан, көз конъюнктивасынан сезімталдықты өткізеді. Бұдан басқа 
беттің арнаулы бөліктерінде сезім ағзаларының рецепторлары орналасады (I, II, VII, VIII 
IX). Үшкіл нерв барлық шайнау бұлшықеттерін және ауыз қуысы түбінің бұлшықеттерін 
нервтейді. Вегетативті (секреттік) талшықтар бет аймағының бездерін қамтамасыз етеді. 
Үшкіл нерв жуан сезімтал және жіңішке қозғалтқыш екі түбіршіктерден құралған. Самай 
сүйек пирамидасының алдыңғы бетінде, оның ұшына таман сезімтал түбіршік үшкіл 
түйінді (ganglion trigeminale) жасайды. Түйіннен 3 нерв бөлініп шығады: көз, жоғарғы 
жақсүйек және төменгі жақсүйек нервтері. Қозғалтқыш түбіршік үшкіл түйіннің астымен 
өтіп, төменгі жақсүйек нервіне қосылады. Үшкіл нервтің бірінші тармағы көз нерві (n. 
ophthalmicus) бассүйек ішінен көз ұясына fissure orbitalis арқылы кіреді, кіреберісте 
өзінің үш тармағына бөлінеді: маңдай (n.frontalis), көз жас (n.lacrimalis) және мұрын-
кірпікше (n.nasociliaris) нервтері.1) Маңдай нерві өз кезегінде 2 бұтаққа бөлінеді: көзұясы 
үсті (n.supraorbitalis) және шығыршық үсті (n.supratrochlearis) нервтері, бұлар 
көзұясының жоғарғы қабырғасымен бағытталып, өздері аттас тесіктерден немесе 
ойықтардан шығады да, маңдай терісін, жоғарғы қабақты, көздің медиалды бұрышын, 
мұрын түбірін нервтейді. 2) Көзжас нерві көзжас безін, көздің латералды бұрышының 
терісі мен конъюнктивасын нервтейді. 3) Мұрын-кірпікшелік нерв – мұрын қуысының 
алдыңғы бөлігін, көз алмасын, көздің медиалды бұрышының терісі мен конъюнктивасын 
және көзжас қапшығын қамтамасыз етеді. Көз ұясының артқы бөлігінде көру нервінің 
латералды жағында кірпікшелік түйін (ganglion ciliare) жатыр, одан көз алмасының ішіне 
парасимпатикалық қысқа талшықтар кіреді, олар көз қарашығын тарылтатын және 
кірпікшелік бұлшықеттерді нервтейді.
Үшкіл нервтің екінші тармағы – сезімтал жоғарғы жақсүйек нерві (n.maxillaris). Ол 
бассүйек қуысынан қанат-таңдай шұқырына дөңгелек тесік арқылы өтеді де, әрі қарай 

27 
fissura orbitalis inferior арқылы төменгі көзұялық өзекпен жүреді де, осы аттас тесік 
арқылы беттің алдына шығып, өзінің тармақтарына таралады. Олар көздің төменгі 
қабағының терісін, мұрынның бүйірлік бетін, жоғарғы ерінді, ұрттың жоғарғы бөлімін, 
жоғарғы жақсүйектің тістері мен қызылиегін, мұрын қуысының, таңдайдың, сынатәрізді 
сүйек пен жоғарғы жақсүйек синустарының кілегейлі қабықтарын нервтейді. 
Үшкіл нервтің үшінші тармағы – төменгі жақсүйек нерві (n.mandibularis) сезімтал 
және қозғалтқыш бөліктерінен құралған. Бассүйек қуысынан сопақша тесік арқылы 
шығады да, бірден тармақтарға бөлінеді. Сезімтал тармақтары ұрттың төменгі бөлігінің, 
самайдың терілеріне құлақ қалқаны мен сыртқы есту жолының бөлімдеріне, төменгі 
жақсүйек терісіне, иекке, төменгі ерінге, төменгі жақсүйектің тістері мен қызылиегіне, 
самай – төменгі жақсүйек буынына, ұрт пен еріндердің, тілдің кілегей қабықтарын 
қамтамасыз етеді. Сезімтал нерв тармақтары мыналар: құлақ-самай нерві 
(n.auriculotemporalis), ұрт нерві (n.buccalis), тіл нерві (n.lingualis), төменгі тісұяшығы 
нерві (n.alveolaris inferior). Соңғы нерв төменгі жақсүйек өзегінен өте бере барлық 
тістерге т.б. бұтақтар беріп, одан әрі иек асты тесіктен (f.mentale) шығып, аттас нерв
n.mentalis түрінде иек асты терісі мен төменгі ерінді нервтейді.
Үшкіл нервтің бет терісіне баратын, соңғы тармақтары – көзұя үсті, көзұя асты және 
иек асты нервтері бассүйектің бет бөліміндегі тесіктерден шығады. Олардың шығатын 
нүктелерінің проекциясы – (n.supraorbitalis, n.infraorbitalis) үшін, көзұяның жоғарғы және 
төменгі қырларының ортасы арқылы жүргізілетін вертикалды сызықтан 0,5см ішке 
қарай, ал төменде иек асты нервтің шығатын нүктесі төменгі жақсүйек денесі биіктігінің 
ортасында, бірінші және екінші кіші азу тістер аралығында анықталады. Бұл тесіктердің 
проекциясын білу клиникалық тәжірибеде неврит патологиясында терілік нерв 
тармақтарына анестезия немесе блокада жасауға маңызды. 

жүктеу/скачать 3,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: