ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы



Pdf көрінісі
бет82/382
Дата17.10.2023
өлшемі2,22 Mb.
#117011
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   382
Байланысты:
Философия

таным туралы ілімінде
ой-санаға басты орын береді. 
Әлбетте, Құранда да әлем туралы белгілі бір шындықтар берілген, 
бірақ сонда, сенім мен ақыл шындықтары қалай өзара қатынаста бола-
ды? Өз заманында өзгеше батылдыққа барып, ол 
екі шындық жоқ
деп 
жариялады. 
Шындық – жалғыз және ол ақылға негізделуге тиіс. 
Құранның шындықтары бұқара халыққа арналып, соларға түсінікті 
болу үшін жазылған. Ал философиямен танымы терең адамдар ай-
налысады, олар өздері жасаған қорытындыларға саналы, ақылды 
негіздемелер бере алады. Демек, Құран қағидалары мен ғылыми 
нәтижелер арасында қарама-қайшылықтар туғанда, діни қағидаларға 
жаңа түсініктемелер берілуі керек, яғни оларды заманға сай жаңартып 
отыру қажет. Егер Ибн-Рушд осы уақытқа дейін тірі болғанда, қазіргі 
ғалымдар оның осындай ойын, сірә, кешіре қоймас еді.
Ибн-Рушд әлеуетті парасат деп адамзатты тұтастай танып білу 
мүмкіндіктерінің жиынтығын түсінеді. Шындығында, әрбір тірі 
адамның уақыты шектеулі және ол өтпелі тіршілік иесі болып табыла-
ды, сол себепті әлеуетті парасатсыз, биік ой өресінсіз ол әлемнің уни-
версалияларын аша алмаған болар еді. Сөйтіп, Ибн-Рушдтың әлеуетті 
парасаты қазіргі заманғы философияның қоғамдық сана түсінігіне 
жақын.
Адамның қоршаған дүниені танып білуіне Алланың белсенді 
ақыл-парасаты көзге көрінбей ықпал етеді. Алайда ол тікелей 
емес, адамдардың сезімдерін, қиялдары мен елестерін оята отырып 
ықпал етеді. Соған орай ойдың белсенділігі артады және заттардың 
мән-мағыналары ашылады, демек, адамзаттың әлеуетті параса-
ты байи түседі. Бүгінгі күні біз адамның сезімдері мен әсерлерінсіз, 
құштарлықтарынсыз болмыстың терең қойнауларына жету мүмкін 
еместігін айтар едік. Ибн Рушдтың ойынша, әлеуетті парасат әрдайым 
Алланың белсенді ақыл-парасатына жақындаумен болады, бірақ 
ешқашан онымен толық бірігіп кете алмайды. Шындығында, егер 
біз Әлемнің бар құпияларын ашып қойсақ, онда өзіміз Құдайларға 
айналған болар едік, бұл, әлбетте, мүмкін емес.
Ибн-Рушдтың екінші, өз заманы үшін «заңға қайшы» тұжырымы 
мынада: адам – өтпелі. Адамның денесі өлгеннен кейін, оның жаны 
да өледі. Яғни бұдан адам өмірінің мағынасыздығы келіп шықпай ма? 
Бұл тығырықтан Ибн-Рушд адамзаттың әлеуетті ақыл-парасаты ажал-
сыз деп мәлімдей отырып шыққан. Демек, адам бәрін жасауға, өзінен 


93
кейін әлеуетті ақыл-парасатта шығармашылық із қалдыруға тиіс дей 
алады екенбіз.
Әрине, адамның құндылық бағдарларына байланысты Ибн-
Рушдтың бұл «заңға қайшы» тұжырымынан екі: бірі – тақуалық, 
ал екіншісі гедонистік
1
ұстаным келіп шығады. Егер адам өлсе де, 
бірақ мәңгі әлеуетті ақыл-парасат қалады, сондықтан ол тақуалық-
мистикалық өмір салтына бейімделуге тиіс. Екіншіден, егер адам бұл 
дүниеде бір-ақ рет өмір сүрсе және оның жаны өзімен бірге өлсе, онда 
ол бұл өмірден барынша мол ләззат алып, барлық мүмкін болатын 
рақаттарға батуға тиіс.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, Ибн-Рушдтың 
бүгінгі таңда да біздерді өзінің философиясымен таңдандыратын терең 
сезімтал және батыл ойшыл болғанын ерекше атап айтқымыз келеді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   382




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет