ҚазақТЫҢ 1001 ертегісі қазақ хақының халық ертегілер топтамасы

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              750 bet 

Мұның  білетіні  келген  жігіттен  ел-жұртының  жайы  және  жолда  қандай  әңгімелер  есіттің  деп  сұраған 

болатын. – Ешқандай әңгіме білмеймін, жалғыз-ақ жолда келе жатып тоғанақ артып келе жатқан шалға 

жолықтым.  Шіркін-ай,  соншалықты  жасап,  бір  ауыз  әңгіме  білмегені-ай,  оны  айттым,  мұны  айттым, 

ешқайсысына түсінбеді, – деген болатын. Ол осы қыздың әкесі екен. Түс-таңбасын айтқаннан-ақ білген 

болатын. Сондықтан жатпай отырды, әкесін қарап. 

Әкесінің алдынан шығып: 

– Неғып кешіктің? – деп сұрады қыз. 

– Жол қиын болды, батпақ-ақ жол. 

– Неге ол жолмен жүрдің? – деді қыз. 

– Онымен жүрмейтін едім, осындай жолда бір қасқа ат жетектеген адам кез келді. Өзі мылжың екен, әр 

нәрсені  бір  айтып,  басымды  қатырды.  Сонан  ол  құрғақ  жолмен  жүрмек  болды,  батпақ  жолмен  мен 

жүрейін, – деді шал. 

– Қандай сөз? – деп сұрады қыз. 

– Маған ағаш қазан қайнатайық, – деді. Бұл не қылған ақымақ, ағаш қазан қайтіп қайнатады? – деді шал. 

– Ой, әке-ай, сізге насыбай атасың ба дегені ғой, – деді қыз. 

– Онан бір жерге келіп, жол қысқартайық деді. Не қылған ақымақ, қайтіп кесіп тастайды ұзыннан ұзақ 

жолды? – деді шал. 

–  Ата,  ол  жігіттің  айтқаны  дұрыс.  Жолды  кесу  емес,  әңгімелессе,  жол  қысқарады.  Соны  айтады,  жол 

қысқартайық деп, – деді қыз. 

– Онан бір жерге келгенде, бір топ көдені көріп, мыналар шөптің осыншалық шыққаны-ай, оны мал жемей, 

қурап қалғанын қарашы деді. Айналадағы шөппен ұрысты, осы да дұрыс па? – деді шал. 

– Ол адамның айтқаны шөп емес, сіз ғой. Осыншаға келгенше, бір ауыз әңгіме білмей, қурап қалды дегені 

сізді, сақал–шашыңды айтып, өкінгені, – деді қыз. 

Онан біраз жүріп, өзіміздің ел мен ауыл балаларының көшіп кеткен жұртын көріп, ағайынды үшеуі бір 

туысқан екен. Бірақ үш рулы елдей екен деді, оның несі туысқанды өзі үш рулы елдей болған болса,  – 

деді шал. 

– Онысы рас емес пе, өздерінің қатындары жаман жанжалшыл болады, сондықтан бір отырғанда, бірінің 

баласы  біріне  қатынаспайды,  бір  ойнамайды.  Сондықтан  үй  арасындағы  шөптер  жапырылмай  қалады. 

Қатынасқан болса, ондай болмайды. Соны көріп айтқан ғой. Ал, ағайынды үшеу ауылдан шығып, үйге 

кірмей,  далада  сөйлесіп  отырады.  Сондағы  жапырылған  шөпті  көріп,  үш  рудан  бас  қосқан  адамша 

сөйлеседі, соған қарап айтқаны ғой, – деді қыз. 

–  Жайлауға  қонған  үш  ауылдың  жұртын  көріп,  үш  рулы  ел  екен.  Бірақ  ынтымағы  осындай  жақсы, 

ағайынды адамдай екен, – деді. 

–  Онысы  рас  емес  пе,  ауылдың  арасы  ерсілі–қарсылы  шұбырып  жатқан  адам,  соны  көреді.  Бұл 

ауылдардың қатындары бірімен бірі өте байланысты. Соны көріп айтқан ғой, ата, – деді қыз. 

– Онан жол екі айырылды. Мынау жол – жақын, жақын да болса, алыс; мынау жол – алыс, алыс та болса, 

жақын деп, өзі  басында миы жоқ адам ғой деймін, әлгі  алыс деген  жолмен өзі  кетті.  Сол мылжыңнан 

айрылып жүрейін деп, жақын жолмен жүріп кеттім. Сол бүгін далаға түнейді, – деді шал. 

– Ол жігіт кіші бесінде келді. Сіз сияқты су болып келген жоқ, – деді. – Ол дұрысын айтқан екен, өзіңіз 

болмай,  батпақ  жолмен  жүріпсіз,  әуре  болдыңыз,  онан  да  қашық,  бірақ  әуре  болмай  баратын  мына 

айналмас жолмен жүр дегені еді, оған өзіңіз болмай кеткен екенсіз. Еш оқасы жоқ, ол сондай ақылды адам. 

Ханның бас уәзірі, оны сыйлайық, – деді қыз. 

Қызын сыйлайтын еді, оның үстіне бас уәзір деген соң мүлдем зәресі ұшып кетті. Тік тұрып, Сүйкімдіні 

күтті  шал.  Сүйкімді  бірнеше  күндей  жатты.  Өзі  де,  аты  да  тынығып  қалды.  Хан  «көп  жатпа»  деген 

болатын, сол ойына түсіп, «қайтамын», – деді қызға Сүйкімді. 

Бикештің хатын келісімен берген еді, «соған жауап бер», – деді Сүйкімді. 

– Барлығы да дайын, хатта жазулы қай күні жүрсеңіз, – деді қыз. 

–  Ертеңнен  бастап  жүреміз,  –  деді  Сүйкімді.  Бұл  қыз  екеуі  де  көңіл  қосты.  Сүйкімді  алмақ  болды, 

Бикештің тапсырған сөзі бойынша қыз да тимек болды. Ертемен қолына бір бозторғайды алып келіп: 

– Мынау – ұста, – деді қыз. – Бұл торғай – тіл үйреткен торғай. 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              751 bet 

Соны  барған  соң  қалай  жіберудің  жолын  айтты.  «Ол  қоя  берген  соң  айтатынын  өзі  айтады,  соның 

қызығына хан қарап тұрып, кеңірдегі үзіліп өледі», – деді осынау хат. 

–  Бикешке  беріңіз,  мен  бұл  жолы  бара  алмаймын,  келесіде  барайын,  –  деп,  қош  айтысып,  Сүйкімді 

аттанады. 

Сол келген ізімен бір бозторғайды алып, Сүйкімді де келді. Келгенде алдымен Бикешке жолықты. Хатты 

берді, алып келген торғайын көрсетті. 

Ендігі ақылды өздері кеңесіп: – Ертеңнен бастап, ханға бар, «Ұстаны алып келдім, елді жина де». Әбден 

жиналған кезде мен барайын, мынау торғайды қоя береміз. Сонан кейін ханның шаруасы тәмәм болады, 

– деді Бикеш. 

Ертеңмен ханның үй саламын деген жеріне келді. Хан да қашан келеді деп, асыға жүрген адам ғой, о да 

келіп тұр екен. Амандасып болмай-ақ: 

– Ұстаны алып келдің бе? – деді хан. 

– Алып келдім, ол кісі шаршаған соң ел шетіне қонып қалды, – деді Сүйкімді. 

Ханға айтты: 

– Еліңізді жинатыңыз, ол кісі келісімен жұмысқа кіріседі, – деді Сүйкімді. 

Дереу жан-жаққа уәзірлерді шапқызып, тездеп елін жинады. Халық тегіс жиналғанда, хан шығып сөйледі: 

– Мен өлгенде артымда хан болатын мынау – Сүйкімді, бұл халықтың қамын ойлайтын адам. Осыны қою 

керек, – деп, хан сөзін бітірген кезде, ұста да шыңға шығып барады. Хан: 

– Болыңдар, тез кірпішті-кесекті дайындап беріңдер, – деді. Сүйкімді сүйтті де, қойнындағы бозторғайды 

қоя берді. 

Көзкөрім  жерге  барып,  торғай  шырылдады.  «Бір  қыш,  бір  кесек»,  –  деп,  ол  ұста  айғайлап  жатыр  деп, 

жердегі қыш пен кесекті аспанға лақтырды. Бірақ ұстаның қайда тұрғанын білмейді. Бірінің атқан кесегі 

екіншісін өлтіріп, ырғын-қырғын тапты. 

Осылардың  қызығына  қарап,  жаңа  аспанда  торғайдың  шырылдаған  дауысын  естіп,  хан  онан  жаман 

ақырды. 

–  Тез  қышты  жеткіз,  –  деп,  қойшы,  ұзын  сөздің  қысқасы,  өз  халқын  өзіне  атыстырып,  күн  батқанша 

халқын  өзіне  атыстырып,  күн  батқанша  хан  да  аспанға  қараумен  болды.  Ақыры,  не  керек,  бір  жағы 

айқаймен, бір жағы, қараумен ханның кеңірдегі үзіліп, өліпті. 

Үй салусыз қалды. Ол ханды қоюдың әлегіне түсті. Хан өз ажалына өзі жетіп, марқұмның жамбасы жерге 

тиеді. Хан өлген соң кешікпей орнына хан сайлады. Ол хан – Сүйкімді. Бұл басында тазша еді, екі қыздың 

ақылымен хан болды. 

Халқына сондай жайлы. Сүйкімді деген атақты ақтай алды. Бикешті және шалдың қызын әйелдікке алды. 

Осы екеуінің ақылымен бірнеше жыл бай-хандық өмір құрып, мал малданып, жан-жанданып өтіпті. 

19. ТАҒЫ БІР ТАЗША 

Өткен  заманда  бір  тазша  болыпты.  Оның  бір  сұлу  қатыны  болыпты.  Заманында  ханның  баласы  сол 

тазшаның  қатынына  ғашық  болып  жүр  екен,  бір  күн  түнде  келіп,  қол  салыпты.  Қатын  қойнына 

алмағанымен тұрмай, тазшаға айтыпты: 

– Ханның баласы маған қол салды, – деп. Тазша айтыпты: 

– Олай болса, мен бір жаққа жолаушы болып кетейін де, түнде қайтып келіп аңдып, егер қайтып келе 

қойса, ұстап, өлтірейін, – деп, түнде аңдаса, ханның баласы үміткер болып және келіпті. Тазша ұстап алып, 

буындырып өлтіре салып, өлімтігін түнде арқалап, бір байдың үйіне кіріп, қызына қол салыпты. Қыз: 

– Кімсің? – деп сұраса, ханның баласы «пәленшемін, қойныңа ал», – депті. 

Қыз: 

– Ханның баласы болсаң қайтейін, шапшаң жоғала қой, болмаса, әкеме айтармын, – депті. Сонда тазша 

қызға: 

– Әкеңнің аузын пәлен қылайын, әкең маған не қылушы еді, – десе, қыз долдыққа шыдай алмай, пышақты 

сұғып  алыпты.  Қу  таз  о  бастан-ақ  осы  сұмдықты  ойлап,  ханның  баласының  өлігін  қарсы  алдына 

қолыменен сүйеп, ұстап отыр екен. Қыздың пышағы өлімтікке тиіп, кіріп кетіпті. Өлікті со жерге тастап, 

өзі білдірмей ғана ептеп, үйден шығып кетіпті. 

Таң атқан соң бай түре келсе, үйінде бір өлген жігіт жатыр, бетіне үңіліп қараса, ханның баласы екенін 

танып, зәресі қалмай қорқып, не қыларын біле алмай, сасқанынан манағы тазшаны: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              752 bet 

– Осындай бір мүшкіл іске ұшырап тұрмын, амалың көп тазша едің, осы пәледен есебін тауып құтқарсаң, 

ат басындай алтын берейін, – депті. Тазша: 

– Жарайды, – деп, өлікті қапқа салып арқалап, түн ішінде ханның қазынасына кіріпті. Күзетшілер сезіп, 

тұс-тұсынан  айқай  салып,  «ұста-ұста»  деп  жүгіріскенде,  тазша  өлікті  бір  амалменен  тірі  адамдай 

түрегелдіріп  қойған  екен.  Өзі  ебін  тауып  құтылып  кетіпті.  Күзетшілер  қазынаның  ішіне  кірсе,  тұрған 

адамды көріп, өлік екенін қараңғыда қайдан білсін, ұры осы екен деп, біреуі шойын шоқпарменен салып 

қалса,  құлай  кетіпті.  Күзетшілер  жарық  алып  келіп  қараса,  тани  кетіпті,  ханның  өзінің  баласы  екен. 

Күзетші бишараларда не жан қалсын, жаны алқымға келіп, қорқып, түн ішінде манағы тазшаға барып: 

– Айналайын, шырағым, осындай бір атпас таңға қалдық, амалың көп деуші еді. Осы бәледен бізді есебін 

тауып құтқарсаң, пәлендей дүние берер едік, – деп, зар жыласыпты. Тазша: 

– Жарайды, құтқарармын, – деп, уәде беріп, таң атысымен екі көзіне пияздың суын жағып, жас ағызып, 

қызартып, еңіреумен ханға келіп: 

–  Айналайын,  тақсыр хан,  күзетші құлдарың  қаталықпенен зор  күнәкәр  болыпты,  солардың  бір  қасық 

қанын тілей келдім. 

– Кешесіз бе, тақсыр хан, 

Кешпейсіз бе, тақсыр хан, 

Түсінерсіз айтқанды, 

Һешкім де жоқ қас қылған. 

Қашанда ерке тазшаңмын, 

Алдыңа жылап бас ұрған. 

Сонда хан біраз ойланып тұрып айтыпты: 

–  Азар  болса,  күзетшілер  ұйықтап  қалып,  қазынаны  ұрлатқан  шығар,  не  де  болса,  тазша,  сенің  үшін 

күзетшілердің күнәсін кештім, – депті. 

– Бірақ түсіндіріп айтшы, олар қандай күнә қылған екен, білейін, – депті. Тазша былайша баяндапты: 

– Тақсыр ханым, түнде қазынаңызға бір ұры кіріпті, күзетші бишаралар сергектігіменен біле сала жүгіріп, 

қамалап, қараңғыда қайдан білсін, қазынаның ішіне кіріп тұрған адамды көрген заман біреуі шоқпарменен, 

біреуі пышақпенен ұрып, біреулері мойнына арқан салып, буындырып өлтіріпті. Артынан жарық әкеліп 

қараса, ол өлтірген адамы, тақсыр, сіздің балаңыз болып шығыпты, Құдайдың қосуы осылай болса, не 

шара бар, бірақ балаңыздың түн ішінде жападан-жалғыз қазынаңызға неге кіргенін бір Алланың өзі біледі, 

– депті. 

Сонда хан бұйрық қылыпты: 

– Баламның өлігін алдыма алып келіңдер, көрейін,  – деп. Тазша жасауылдармен барып, өлігін қымбат 

бағалы кілемге, атлас бұйымға орап, көтеріп алып келіп, ханның алдына қойыпты. Хан баласының өлігіне 

қарап отырып айтыпты: 

– Менің балам түн ішінде қазынаға кіріп, күзетшілер өлтірді дегеніңе көңілім онша иланбайды. Пәлен 

жерде  бір  бақсы  кемпір  бар,  адам  жіберіп  алдырыңыз,  бал  аштырамын,  егер  баламды  қазынаға  кірген 

күзетшілер ұрып өлтірген болса, күнәсін кешкенім кешкен, егер басқа түрлі уақиғадан болса, оны білемін, 

– деп. Бір жасауыл барып, кемпірді қобызымен алып келіпті. 

Кемпір қобызды тартып, жындарын шақырып, ойнап жатқан кезде тазша да оның тапқышын біледі екен, 

дереу  бір  асау  жылқының  құйрығына  бір  қатқан  тулақты  байлап,  қоя  беріпті.  Соның  салдарынан 

жылқылар түн ішінде тас-талқан болып, үркіп жүргенде, тазша бір атқа міне шауып, айқай салыпты: 

– Жылқыға жау тиді, – деп. «Жау тиді» деген айқайды есіткен заман хан – бастығы, барлық адам атқа міне 

қаруларын алып, жылқыға қарай шаба беріпті. Манағы тазша шайтандай бір жағымен жылт етіп, үйге 

кіріп келіп, қараса, баяғы бақсы кемпір айдай нұр беріп, ойнап жүргендегі сөзі мынау: 

– Һай-һай, тазша, һай, тазша, 

Атаңа нәлет, қу тазша, 

Басыңды қудай кесермін, 

Қаныңды судай шашармын, – 

деп жүр екен, қу тазша аңғарыпты, бәленің бәрі өзінен болғандығын кемпір құрғырың білгенін, жалма–

жан кемпірдің сирағынан көтеріп апарып, ханның толып тұрған қымыз сабасының ішіне басын төмен 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              753 bet 

қаратып,  аяғын  жоғары  қаратып  салып  жіберіп,  тұншықтырып  өлтіріп,  өзі  ешкімге  көрінбестен  үйден 

шығып жоғалыпты. 

Таң атқанда хан қасындағы адамдарыменен жау көре алмай, аманшылықпен үйіне қайтып келіпті. Сонда 

хан  түндегі  бақсы  кемпір  қайда  деп,  іздетсе,  сабаның  ішінен  өлімтігі  табылыпты.  Енді  хан  қорқыпты. 

Өйткені,  кемпірдің  балалары  өңшең  дәу  екен.  Ашуланса,  бір  жұртты  солайымен  науыт  қылуға 

қолдарынан келетінін хан біледі екен. Сонда хан тазшаны шақырып алып айтыпты: 

– Мынау кемпірдің өлігінен құтқар, балалары бізден көріп, бір бәле қылмай қоймас. Осыған не амал тауып, 

бізден көрмейтін қыласың, егер осы бәледен бізді аман–есен құтқарсаң, саған ат басындай алтын берейін, 

– деген соң тазша: 

– Жарайды, – деп, бас-аяғына дейін әдемі киіндіріп, бір асауырақ түйеге мініп, кемпірді алдына алып, 

құшақтап  отырып,  жөнеліпті.  Кемпірдің  үйіне  жақындаған  уақытта  жас  немерелері  алдынан  жүгіріп 

шығып, «шешеке, ханның үйінен алып қайтқан мейіз, өрігіңнен бер» деп, түйеге жармаса берген уақытта 

тазша қолына ұстап келе жатқан бізіменен түйенің санына сұғып алыпты. Түйе тулап барып, кемпірменен 

тазшаны жығып кетіпті. Кемпір баста шын өлген, тазша да біразға дейін өтірік талған болып жатыпты. 

Кемпірдің дәу балалары үйінен шығып қарап тұр екен, қасына жүгіріп келіп қараса, екеуі де өліп жатыр. 

– Бәрекелді-ай, шешеміз асарын асап, жасарын жасаған адам еді. Өлсе, бәрібір, иманы жолдас болсын, 

бірақ ханның адамының өлгені ұят болды-ау, – деп тұрғанда, қу тазша ыңқылдап, ыңыранып, жаны бар 

адамдай қозғала–қозғала жатып,  «Құдайға шүкір»  деп, басын көтеріп,  «тіріліпті». Кемпірдің балалары 

жақсы сыйлап, қайтарыпты. 

Осындай  амалменен  әуелі  ханның  баласын  өлтіргені  турада  өзі  құтылып,  екінші  –  байды,  үшінші  – 

күзетшілерді, төртінші – кемпірдің өлгені тақырыпты һәм өзін, һәм ханды құтқарып, дүниеден осындай 

өтіпті деп, үлкендер әңгіме қылушы еді. 

20. [ТАПҚЫР ТАЗША] 

Бұрын бір өткен заманда бір тазшаның әке-шешесі  өліп, жетім қалыпты. Бір күндері ол тазша базарға 

барып, аралап жүрсе, бір жерде мұңайып отырған бір шалды көріп, қасына келіп отырыпты. Шал сұрайды: 

– Не қылып жүрген баласың? – деп, сонда тазша жауап беріпті: 

– Баласы жоққа бала болайын деп жүрмін, – деп. 

–  Ендеше  балам  жоқ  еді,  маған  бала  бола  ғой,  –  деп,  тазшаны  ертіп,  үйіне  алып  келіпті.  Бір  күн  шал 

тазшаға айтыпты: 

– Анау көрінген дарақтың басында ақсары деген құстың ұясы бар, сол ұяда құстың жұмыртқасы да бар, 

сен барып, құсқа білдірмей, астынан бір жұмыртқасын алып келші, – дейді. 

Тазша  «жарайды»  деп  жүгіріп  барып,  ағаштың  бұтақтарын  сылдыратпастан  басына  шығып,  құсқа 

білдірместен бір жұмыртқасын ұрлап алып келіп, шал әкесіне беріпті. Сонда шал және айтыпты: 

– Енді жұмыртқаны апарып, құсқа білдірместен ұясына салып келе қойшы, – деп. Тазша «жарайды» деп, 

апарып, құсқа білдірместен жұмыртқаны ұяға салып келіпті. Сонда шал: 

– Жарайсың, балам, қолыңнан келеді екен, – депті. 

Бір күні тазшаға өгей әке–шешесі былай депті: 

– Анау көрінген үйде бізге ұқсаған бір шал мен кемпір бар, солардың бір қарын сары майы бар. Өздері де 

жемейді, кісіге де татырмайды және ұрыдан қорқып, түнде жатқанда, екеуі сары майын ортасына алып 

жатады. Балам, бүгін сонда барып, солардың сары майын ұрлап алып келші, – дейді. 

Тазша «жарайды» деп, түнде жұрт ұйықтаған уақытта барып, кемпірменен шалдың үйіне кіріп, екеуінің 

аралығына кіріп, жата қалып, кемпір дауысына салып: 

– Әрі жат, – деп, шалды шынтағыменен бір түртіп, бір уақытта шалдың дауысына салып, «әрі жат» деп, 

кемпірді  шынтағымен  бір  түртіп,  ақырында,  сары  майын  алып  жөнеліпті.  Артынша  ұзамай-ақ  майды 

жоқтап, шал шығыпты. Шалдың өзі де жасында құдай ұрған бір қу тазша екен. 

– Анау пәленше шалдың асырап алған бір таз баласы бар деп еді. Сол алып кеткен шығар деп, орнынан 

тұра сала жүгіріп, тазшаға көрінбей, бір жағыменен үйіне бұрын жетіп, қолына бір шелек алып, тазша 

үйіне кіре бергенде кемпірдің дауысына салып, шелекті тазшаның қолына ұстата беріп: 

– Шырағым, майды маған бер де, мынау шелекпен бір шелек су әкеле қой, – десе, аңқау тазша бөтен адам 

екенін аңғармай, майды беріп, шелекті ала-сала суға жүгіріп кете беріпті. Шелекпен суды  алып келіп, 

шешесіне «мә, су» деп берсе, шешесі: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              754 bet 

– Мен саған су әкел дегенім жоқ қой, май әкел демедім бе? – дегенде бишара тазша алданғанын біліп, 

майдың иесі де заманында мен сияқты бір қу тазша деп еді, майын өзі алып кеткен екен, мен де жетіп 

барғанша, қайсымыз басым келер екенбіз деп, жүгіріп кете берді. Шалдың көзіне түспей, төтелеп жүгіріп, 

бұрын жетіп, басына бір ақ жаулықты орай салып, шалдың алдынан айқай салды: 

–  Тілеуі  құрғыр,  шал,  қайда  кетіп  едің,  ешкілеріңді  қасқыр  қуып  кетті,  жүгіріп  жетіп,  жылдамырақ 

қайырып, айдап кел, болмаса, қасқыр қырып кетеді ғой, – деп. Тазша кемпірдің дауысына салып сөйлеген 

сөзіне шал нанып, қолындағы сары майды, «ал, міне» деп, лақтырып тастап, ешкілерін іздеп жүре беріпті. 

Қу тазша шалды айдап жіберіп, майды алып, үйіне келіпті. Манағы шал о жақ, бұ жаққа жүгіріп, ешкіден 

дерек таба алмай, шаршап, сандалып қайтып, үйіне келіп қараса, ешкілері ап-аман үйінде жатыр. Шал 

байғұс алданғанын енді біліп, «қап» деп айтыпты. 

– Өзім де жас уағымда осындай қулықты істеп едім, қартайғанда алдыма келгені ғой, – деп, ерте тұра сала 

тазшаның әкесіне айтыпты. 

–  Сенің  тазшаң  менің  бір  қарын  сары  майымды  ұрлады,  майымды  қайтарып  бер,  болмаса,  тазшаңды 

тоқтаусыз өлтіремін, – депті. Сонда тазшаның әкесі бұ шалға: 

– Мен майыңды көргенім жоқ, егер анық тазшаның ұрлағанын білген болсаң, не қылсаң, о қыл, мен ара 

түспеймін, – депті. 

Майын ұрлатқан шал қолына бір өткір балта алып, қалқандап жасырынып, көп қорымның ішіне барып, 

бір тесілген қабірдің ішіне кіріп, жасырынып жатыпты. Бұл шалдың қатыны еш нәрсе сезбеген кісі болып, 

манағы тазшаны шақырып алып: 

–  Шырағым,  көп  қорымда  әкемнің  моласы  бар  еді.  Соған  мына  пісірген  нанды  апарып,  жұмалық  деп 

Құран оқып, басында отырып, жеп келе ғой. Сенен басқа балаларға сенбеймін, – депті. 

Тазшаның қапелімде ойында еш нәрсе жоқ, «мақұл» деп, нанды алып, кете беріпті. Молаға барып, Құран 

оқып, нанды жеп отырғанда, бір көрдің тесігінен бір шал ербеңдеп шығып келеді. Қолында балтасы бар. 

Тазша таниды, кәдімгі ойнасып жүрген шалы екенін. Тазша оңайлықпен өле қойсын ба, шалдан бұрын 

қам қып, қолындағы балтасын жұлып алып, шалды қақ басқа бір салып, өлтіре салыпты. Сөйтіп, шалдың 

өлігін бір моланың тесігіне тығып, көме салып, ауылға қайтып келіп, манағы өлген шалдың кемпіріне 

айтыпты: 

– Әкеңіздің көріне Құран оқып, нанды жедім. Әкең байғұс ұшпағы екен, жаны рахатта жатыр екен, – депті. 

Бір  күндерде  бұл  тазша  ханның  қазынасына  кіріп,  бір  құмыра  ділдәсін  ұрлапты.  Ертеңіне  хан  ділдә 

ұрланғанын біліп, барлық уәзірін, данышпандарын жинап ақылдасыпты, ұрыны қалайша тауып ұстауға 

болады деп. Сонда бір уәзір айтыпты: 

– Қазынаның алдына белуардан бататын шырыш, желім толтырып қоялық, қараңғыда білмеген адам түсіп 

кетсе, шығып кете алмайтын қылып, осындай амалмен ұсталық, – депті. 

Хан мен бәрі осы амалды мақұл көріп, айтқанындай қылып, даярлата беріпті. Қу тазша, қалайша білсе де, 

бұл кеңесті біліп алып, кешке таман әкесіне айтыпты: 

– Кеше жалғыз барғандығымнан ділдәні мол ала алмадым, бүгін сіз де жүріңіз, екеуміз барсақ, молырақ 

аламыз, – деп, шалды ертіп ала кетіпті. Мұның себебі: түнеугі май ұрлатқан шалға: «мен ара түспеймін», 

– деп еді ғой, сол көңілінде дық болып қалған екен. Сөйтіп, әкесін алдына салып барып, шырыш желім 

толтырған шұңқырға түсіріп, өзі қашып, үйіне келіпті. 

Таң атқанда ханның адамдары қараса, бір адам жығылып, шірішке жабысып қалыпты. Ханға хабар тигізсе, 

хан жұртына жар шақырыпты: 

–  Қазынамды  ұрлаған  ұрыны  ұстадым,  ертең  дарға  астырамын,  халық  біреуі  қалмай,  жиналып  келіп, 

тамашасына қарап тұрсын, – деп. 

Ханның бұл ойлаған амалы: дарға асылған адамды көргенде, кімнің көзінен жас шықса, сол адам мұның 

иә серігі, иә туысқаны болса керек, оны да дарға тарттырайын деген, мұны біліп, тазша шешесіне айтыпты: 

– Ертең дар түбіне барғаныңда қолыңа бір шелек қатық ала бар, бәлкім, шалды көргеніңде көңілің босап, 

көзіңнен  жас  шығар,  дарға  жақындап  барғаныңда  өп–өтірік  сүрініп–жығылған  болып,  көзіңнің  жасын 

көргенде жасауылдар неге жылайсың деп, тергеп, сұрар. Сонда сен айт: 

– Асырап алған жалғыз балам бар еді, соған берейін деп, базардан сатып алған қатығым[а] сүрініп кетіп, 

төгіліп қалды. Соған жылаймын деп айт, – депті. 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              755 bet 

Айтқанындай,  ертең  кемпір  жұрт  жиылғанда  тазшаның  айтқан  қалпымен  барып,  әлгідей  тергелгенде 

тазшаның үйреткен жауабын айтып құтылыпты. Хан мұнымен де ұрының кім екенін анықтап біле алмаған 

соң ойлап-ойлап, екінші амалды істепті. 

Ханның бір бақырауық нары бар екен. Біреуі ұстамақ түгіл, маңына жақын барғанда дауысының барынша 

бақырады екен. Сол нарды далаға қойдырып, бірнеше аңдушы қойыпты. 

Егер  нар  бақырса,  атпен  ұмтылып,  ұрыны  ұстамаққа.  Тазша  мұны  да  біліп,  түнде  қолына  бір  бау 

жоңышқаны жемекке ойланып, орнынан тұра келіп, жоңышқаға қарай жүрсе, тазша ақырындап, алыстай 

беріп, нар соңынан ере беріп, дауысы естілмейтін жерге барған соң, нарды ұстап апарып, бір тоғайдың 

жүктеу/скачать 11,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: