ҚазақТЫҢ 1001 ертегісі қазақ хақының халық ертегілер топтамасы

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              780 bet 

– Ортамызда бір ала қап бар. Екеуің кезек–кезек арқалайсыңдар. Мені өздеріңдей санамайсыңдар. Әлі 

қазақ  қой  дейсіңдер.  Бұларың  мені  қорлағандарың.  Сондықтан  сендерге  жолдас  болмаймын,  –  дейді 

Алдар теріс қарап. 

Шайтандар біріне–бірі қарасады. Сыбырласып сөйлеседі. 

– Ала қапты оған беріп қою да қатер. 

– Е, не қылар дейсің? Бір аумаесер ғой. 

– Дегенмен сырын біліп қойса! 

– Е, қайдан білетін еді. Берелік. Сорлы өзіне–өзі тілеп алды ғой. Арқаласын да жүрсін, – деседі. 

– Сорлы, тілеп алған өзің. Біз сені аясып едік. Өкпелегенің осы ала қап болса, мә! Арқалай ғой, – деп, ала 

қапты Алдарға береді. 

Ала қапты арқалағасын Алдар «Құдай берді» деп, қапты ауырсынған болып, ептеп артта қала береді. Ала 

қаптың ішіне дүниенің жиязы сиятынын Алдар біледі. Бір байдың бүкіл жиязын сол қаптың ішіне салып 

жібергенін Алдар бірде көзі шалып қалған. 

Алдар қапты ауырлағансып артта келе жатып, көп тікеннің ішіне кіріп кетеді. Тікеннің ең қалың деген 

жеріне келіп: «Жатар болсаң, жан Алдар», – деп, жатып алады. Біраз жер жүріп барып, шайтандар артына 

қараса, Алдар жоқ. Адасып қалды ма деп, айқайлайды. «Алдар!» – деп, шақырады. Бірақ, оған жауап берер 

Алдар жоқ. «Тапқан екенсің, қап арқалайтын ақымақты»,– деп, ол жата береді. 

Шайтандар олай–бұлай кезіп жүріп, қапты астына басып жатқан Алдарды көреді. Қасына келейін десе, 

айналасының бәрі – тікен. Жоларлық емес. 

– Ау, Алдар! Шаршап қалғаның ба? Мықтысынғаның қайда? – деп айқайлайды. Алдар үндемейді. 

–  Бұл  ұйықтап  қалған  болар,  –  деседі.  Дауыстары  жер  жарып,  айқайласады.  Бірақ,  Алдар  үндемейді, 

Алдардың алдағанын, алдап, ала қапты алғанын шайтандар енді сезеді. Алдарды алдауға әртүрлі қайла 

жасайды. Бірақ, Алдар оған болмайды. 

– Енді не істейміз? – дейді Құлан. 

– Мұны Түлен түрткен екен. Енді қазы мен майды әкеліп, айдап шығамыз, – дейді Түлен. 

Сөйтеді де, екеуі бір ауылдың майын, қазысын, қымызын жинап келіп, Алдарға лақтырады. 

– Алла, сақтай гөр, – деп, Алдар секіріп түсіп, лақтырған май, қазы, қымызды қасына үйіп алады. 

– Лақтыра түс, орнынан қозғалды, – дейді екі шайтан біріне-бірі Алдардың секіргенін көріп. Сөйтеді де, 

лақтыра  түседі.  Лақтырған  сайын  Алдар  секіріп  түсіп,  айналасына  жинай  береді.  Сөйтіп,  Алдар  екі 

жылдық азық жинап алады. 

– Әй, бәлем! Осы жерден сені өлтірмей кетсек, – деп, шайтандар жатып алады. 

–  Жатыңдар,  бәлем,  жатыңдар,  –  деп,  майды,  қазыны  күйсеп,  қымызды  ішіп,  Алдар  да  жатып  алады. 

Өтірік болса, жаны шықсын, жұрттың айтуына қарағанда, Алдарды аңдып, шайтандар екі жыл жатыпты. 

Мойындары  ырғайдай,  биттері  торғайдай  болып,  азып-тозып  бітіпті.  Алдар  болса,  күн  санап  семіріп, 

күбідей болыпты. Ақырында, екі шайтан: 

– Алдар деп бұл қазақ мұның атын білмей қоймаған болар. Алдар десе алдар екен, тағы да алданбастан 

енді жөнімізге кетелік, – деп, жүріп кетеді. 

31. БЫЛТЫР ҰРДЫ 

Баяғы өткен заманда Талқанбай дейтін жұмыскер басқа қиын істе кәсібі жоқ болған соң тоғайдан бөрене 

кесіп алып барып, сатып, күн көреді екен. Ол елде тоғай дегенде екі-ақ тоғай бар екен. Бір тоғайына кешке 

таман адам кіре қойса, жындар қытықтап, өлтіріп кететін әдеті бар екен. Көп жұмыскерлер ол тоғайға 

бармай, екінші тоғайынан отын алатын болды. 

Бір күні Талқанбай түстен кейін бөрене кесуге күндегі отын алатын тоғайына келіп, бөрене кесіп жүріп, 

жыны бар тоғайға да кіріп кетеді. Талқанбай бұл тоғайда жын барын білсе де, күндіз тимейтіндігіне сеніп, 

отынын ала береді. Әбден отынның қызығына түскен Талқанбай күннің кеш болғанын да білмей қалады. 

Бір уақытта қараса, кеш болып та қалғанын көреді. Тездеп отынын арбаға салып жатқан кезде тоғайдың 

ішінен тырнағы ұп-ұзын, тісі ақсиған бір адам Талқанбайға келе жатып, ақақалап келіп: 

– Кел, қытықтасайық, – дейді. Талқанбай: 

– Жарайды, мен қытықтасармын, сен менің мынау бөренелерімді арбаға салысып жіберсең, – дейді. Жын: 

– Жарайды, – дейді. 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              781 bet 

Талқанбай бір бөрененің бір жағын жынға көтертіп, бір жағын өзі көтереді. Жынға берген жағы жарық 

болады, жарық емес өзі ұстап тұрған жағынан қысса, жынның қолы бөрененің арасында қалып қойып, 

бақырып жатады. Бақырып жатқан уақытта бөрене арқанын алып барып, екі қолын байлап, әбден мейірі 

қанғанша  ұрып,  ап  келіп,  бір  үлкен  терекке  байлап  қояды.  Өзі  бөренесін  арбасына  салып,  кетіп  бара 

жатқан кезде жын айқайлап, жалынып: 

– Ағажан-ай, мені босат, мен мұсылман баласына тиюші болмайын. Ағаларыма да, туған-туысқандарыма 

да  айтып  қояйын,  тиме  деп,  –  айқайлайды.  Талқанбай  үндеместен  кете  береді.  Жын  жалынып,  «Тым 

болмаса, ағатай, атыңды айтып кет», – дейді. Талқанбай атын жасырып, «Атым – Былтыр», – дейді де, 

кете береді. Жын жылай-жылай, қала береді. Жынның дауысын естіп, ағалары келіп: 

– Ей, сені кім байлады? Кім ұрып кетті? – дейді. Жын: 

– Ойбай, Былтыр ұрып кетті, Былтыр, – деп, жылай түседі. Ағалары: 

–  Былтыр  ұрғанды  биыл  айта  ма  екен,  сен  есіңнен  адасқан  екенсің,  –  деп,  жығылған  үстіне  жұдырық 

қылып, онан жаман ұрып, шешіп, алып кетеді.  Сөйтіп, бір жұмыскер өзінің қулығыменен  бір өлімнен 

құтылған екен. 

32. ҚОЙШЫ МЕН ШАЙТАН 

Ерте-ерте, ерте заманда, ешкі құйрығы келте заманда бір қойшы байға көп жылдар бойы қой бағып, ешбір 

ақы ала алмаған соң байдың қорлығынан өлетін болған соң бір күні түнде қойдың ішінде қорып жатып, 

еліне қашып кетеді. Оны ешкім білмейді. Ертеңіне оны тек жоқтап қояды. Артынан аз уақыт іздейді, бірақ, 

таба алмайды. 

Қойшы сол кеткеннен бір айлық жердегі еліне бет алып, жүріп отырады. Бірнеше күндер жүрген соң бір 

ауылдың шетіне келіп, түн болған соң шеттегі бір кішкене үйге қонайын деп, кіреді. 

Үйге кірсе, үйде қарт пен кемпір тұрады екен дейді. Үйі әрі тар, әрі кішкентай болады. 

– Ата, өте алыстан келемін, қонуға бола ма? – деп, қойшы ұлықсат сұрайды. Шал күрсініп: 

– Үйіміз тар, өзіміз шақ отырмыз. Бұдан басқа бір кең үйім бар еді, онда кәзір шайтандар бар. Қысы-жазы 

содан шықпайды, жазда пішенімізді тауып береді, қызметімді бітіреді, ал, қыста қарымды күрейді. Күнде 

«Қызмет тауып бер», – деп, мазамды алады. Енді басқа бір үйге қонасың ғой, шырағым, – дейді. 

Қойшы бір қызығын көргісі келіп: 

– Ата-еке, ол үйіңе мен жатайын, талай рет шайтанмен жолдас болғанмын, – дейді. Қарт шайтан бар деген 

үйіне қойшыны кіргізеді. 

Қойшы кіріп, үйдің төріне орналасып жата бергенде шайтандар жан-жағынан қойшыны кидірмелеп: 

– Қызмет бер, қызмет бер, – деп, маза бермейді. Қойшы барлығына бұйрық беріп: 

– Таң атқанша терезенің алдынан бір үлкен үй тұрғызыңдар, үйдің алды көл, онда жүзген қаздар, айнала 

ағаш өсіп тұрсын, – дейді. 

Шайтандар  түн  ортасы  болмай-ақ,  қойшының  тапсырмасын  орындап  тастап,  маза  бермейді.  Қойшы 

мазасын ала берген соң барлық шайтандарды жинап: 

– Кәне, барлығың қой болып, мына пештің ішіне қой болып кіріңдер де, үндемей жата қалыңдар, – дейді. 

Шайтандар  пештің  ішіне  кірген  соң  пештің  аузын  да,  тұрбасын  да  үлкен  таспен  қойшы  бітеп  қояды. 

Шайтандар шыға алмай: 

– Тоқта, сен қашан қой баққаныңда бір кездесерміз, – деп, ұйқыға кіріседі. 

Таң атқан соң қойшы шалмен қоштасып, жолға шығады. 

Қойшы бірнеше күндер жол жүріп, туған еліне келеді. Әке-шешесі қуанып, той жасайды. Бірақ кедейлік, 

қойшы  сол  жердегі  бір  байдың  қойын қыста  далаға  бағып  шығуға  екі  қозылы қой,  бір қайыс  етік,  бір 

шекпен киімге жалданады. 

Күндерде  бір  күні  қойшы  қойларды  қар  астындағы  тебінде  жайып  жүрсе,  баяғы  бекітіп  кеткен 

шайтандары  келіп,  қойшымен  амандаса  бастайды.  Қойшы  бір  құшақ  қамысты  алып  жіберіп,  өртей 

бастайды. Шайтандар қорқып кетіп: 

– Ойбай, не істеп жатырсың? – дейді. Қойшы: 

– Сендерді алтындарыңды тауып бермейді деп, өртейін деп жатырмын, – дейді. 

Зәресі кеткен шайтандар: 

– Ойбай, өлтірме, қазір алтындарыңызды әкеліп берейік, – деп жалынған екен дейді. 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              782 bet 

Қойшы  отты  сөндіре  қояды.  Көп  кешікпей,  шайтандар  да  алтынды  алып  келіп,  қойшыға  табыс  етеді. 

Қойшы алтынды алып, шайтандарға қош айтысып, қала береді. 

Қойшы алтынды даладағы бір иесіз үйге сақтап, байға жұдырықтайын әкеліп көрсетеді. Өмірінде алтын 

көрмеген бай қойшыға: 

– Маған алтыныңды сат, – дейді. Қойшы: 

– Төрт жүз қойға ал, – дейді. Бай қойын беріп, алтынды алады. Екінші күні әуелгіден көбірек алтын әкеліп, 

байға тағы көрсетеді. Бай оны да қойшымен келісіп, жалғыз арғымағына алады. Үшінші күні қойшы бір 

торсық алтын әкеліп, байға көрсетеді. 

Бай ол алтынды жалғыз қызына сатып алып, қойшыны өз алдына отау етеді. 

Күндерде  бір  күні  қыс  өтіп,  жаз  да  шығады.  Қойшы  байдан  тиесілі  қойларын,  заттарын  алып,  қалған 

алтыны,  алтынға  алған  қойларын  алып,  өз  алдына  үй  болып,  шаруашылық  құрады.  Үрейі  ұшқан  бай 

қойшыдан қорқып, іргесін аулақтай береді. 

33. ШАЛ ШИЯЗ 

Бұрынғы  заманда  бір  үлкен  теңіздің  жағасында  кемпір  мен  шал  тұрыпты.  Бұлардың  мал  дегенде  бір 

сауулы ешкісі һәм бір балық ұстайтын ауы болыпты. Шалдың аты Шияз екен. Шал аумен балық ұстап 

жүргенде, кемпір ешкіні бағып жүріпті. Ешкінің сүті мен балық бұлардың бар қорегі болған екен. Кемпір, 

шал әр уақытта бір түлкіден қорлық көріп жүріпті. Шал Шияз қалай теңізден ау салып, балықты суырып 

алса, судың жағасына түлкі келіп, мұның балығын тартып жеуші еді. Түлкі өзінен күштірек болған соң 

шал Шияз мұны жеңе алмай жүріпті. Түлкіден басқа кемпір-шалдың, бір өзге Ботакөз деген бек күшті, 

мінезі жаман алып дұшпаны болыпты. Ботакөз алып шал Шияздың үйінің қасындағы бір үңгірде тұрып, 

кісінің етін жеп тұрушы еді. Сақтап қойған кісінің еті таусылғанда, Ботакөз алып қасындағы аймақтан 

балаларды һәм кемпір, шалдарды жиып әкетеді екен. 

Бұл алыптан бір айламен құтылуға шал Шияз өзінің кемпіріне айтады: 

–  Кемпірім,  Ботакөз  алыпты  қонаққа  шақырайын  деп  едім,  ешкіні  союға  маған  болыс.  Әрдайым 

Ботакөзден қорқа бергенше, мен мұнымен соғыс салайын деп тұрмын. Жалғыз ешкісін қимаса да, кемпір 

байғұс шалдың айтқанынан шықпапты. Кемпір, шал үш күнде ешкісін әрең-пәрен жығып сойыпты. Шал 

ешкінің ішек-қарнын һәм миын саз балшыққа көміп, үстіне кебу топырақ жауып қойыпты. Мұнан соң 

шал Шияз Ботакөзді қонаққа шақырған екен. Ол мұның үйіне келіпті. Үйдің тұсында Ботакөзді ешкінің 

етімен сыйлап болған соң шал Шияз: 

– Күш салыстырмақ үшін әуелі жердің ішек-қарнын, одан соң миын шығарайық, – депті. 

Ботакөз ашу шақырып, бар мейлінше жерді тепкенде, белуарына шейін жерге кіріпті. Сүйтсе де, жердің 

ішек-қарнын шығара алмапты. 

– Қанеки, мен қимылдап көрейін, – деп, шал Шияз саз балшықтың үстінде тұрып, жерді теуіп, белуарына 

шейін балшыққа еніп, ешкінің ішек-қарнын суырып алғанда, мұның күшіне алып аң-таң қалыпты. 

– Енді жердің миын шығарайық, – деп, Шияз айтқанда, Ботакөз бұрынғысынан да жаман ашуланып, жерді 

тепкенде, жерге белуарынан жоғары еніпті. Сүйтсе де, жердің миын шығара алмапты. Сонда шал Шияз 

жерді теуіп, алыптай болып жерге еніп, саз балшықтан ешкінің миын суырып алыпты. 

– Мінеки, жердің миы. Ботакөз, менің күшіме разысың ба? – деп. 

– Рас, сен күштісің. Кел, ағаш жұлысайық, – деп, бұған алып айтты. 

–  Жарайды,  –  деп,  шал  Шияз  жауап  қайтарды.  Ботакөз  жүгіріп  барып,  бір  емен  ағашты  тамырымен 

қопарып, жеті таудан асырып, лақтырып жіберді. Шал Шияз бір үлкен еменді құшақтап тұрып айтты: 

–  Бүгін  мен  күшімді  көрсетемін.  Ал,  Ай,  аузың  бұзылмасын,  Күн,  көзің  шықпасын,  –  деп.  Мұндай 

сөздерден қорқып, Ботакөз жүгіріп келіп, шалдың аяғына жығылып, сұрайды. 

– Еменді лақтырма, Ай мен Күнді жаралайсың, – деп. Ботакөз алып «Шал Шияз бір күшті адам ғой», – 

деп ойлап, «Кел, екеуміз өле-өлгенше дос болайық», – депті. Шияз: 

– Жарайды, дос болсақ, болайық. Сен тағы да жақын арада маған қонаққа кел, – дейді. 

Ботакөз үйіне кеткенде шал Шияз қылған айласына қуанып, қатынына айтады: 

– Кемпірім, алыпты тағы да қонаққа шақырдым. Бұл жолы бұған мұндай қорлық істемеймін. Алып келе 

жатқанда, мен өтірік ұйықтап жатайын, ол үйге енгенде мені оята баста, – дейді. 

Не  қадар  уақыт  өткен  соң  Ботакөз  қонаққа  келіп,  кемпір-шалдың  үйіне  әрең-пәрең  сыйып,  басы 

шаңырақтан шығып отырды. Кемпір шалды оятты: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              783 bet 

– Шалым, саған достың қонаққа келді. Мұны немен сыйлаймыз? – деп. Шал айтты: 

– Басқы алыптан бас қалған, соңғы алыптан төс қалған. Соны жиып, ас. Егерде бұл аз десек, осы отырған 

алыптың өзін ас, – деп. Мұндай сөзден Ботакөз қорқып, шал мен кемпірдің үйін көтере қашыпты. 

Ботакөз алып көзі қараған жаққа қашып бара жатқанда бұған жолда бір түлкі кез келді: 

– Сен қайдан, қай жаққа барасың, Ботакөз? Сен де біреуден қорқады екенсің. Маған айтшы, басыңа не 

күн туды? Мен саған бір қызмет қылайын, – деп. 

– Ой, қарағым, түлкі,  менен де күшті адамдар бар екен.  Айтшы, қарағым, қалайша, қайда барып, шал 

Шияздан құтылам? Мені ол өлтіреді ғой, – деп, Ботакөз айтты. 

– Шал Шияздың күші жоқ, мен оның әр уақытта балығын тартып, жеп тұрған едім. Мен оны жеңіп берейін, 

– деп, бұған түлкі айтты. 

– Қой, түлкішім, қой, сен оған пар болмассың, – деп, алып айтты. 

–  Бекер  айтпаймын,  егерде  маған  нанбай  тұрсаң,  менің  құйрығымнан  мықтап  ұста,  мен  алдап  бара 

жатқандай болсам, маған не қылсаң да, ықтияр сенікі, – деп, түлкі айтты. Ботакөз алып түлкімен еріп, 

кемпір  мен  шалға  баруға  қайтадан  қайтты.  Кемпір  мен  шал  сынып  қалған  үйінің  оны-мұнысын  жиып 

жүріп, бұларды көрді. Шал айтты: 

– Тәңір жарылқасын сені, қарағым, түлкішегім, Ботакөзді алдап әкелдің бе? Ұста, мен оны отқа салайын, 

– дегенде, Ботакөз бек жаман қорқып: 

– Түлкі мені шалдың қолына ұстап бергелі жүр ғой, – деп, мұны құйрығынан алып, жерге бір қойғанда, 

түлкі өліп кетті, Ботакөз жеті жылда қос атпен бара алмайтын жерге қашып кетті. 

Осылайша кемпір мен шал Ботакөз алыптан һәм түлкіден құтылыпты. 

34. ҮШ АҒАЙЫНДЫ ЖІГІТ 

Бір Келдібай Оразбайұлы деген байдың үш ұлы бар екен. Үлкен ұлының аты Үш вершок деген, ортаншы 

ұлының аты Екі вершок деген, үшінші ұлының аты – Бір вершок деген екен. Қашан, кім бұлардың атасы, 

тіпті-ақ, кәрілікке жетіп, өлер халге келгеннен кейін бүтіл өзіне қараған малдарын, сатып алған пұлдарын 

далаға, бір көлдің қасына көміп қойып, өзінің балаларын шақырып алып айтады: 

– Балаларым, тез уақыт ішінде мен өлемін, менің байлығым сендердің біреуіңе тиеді, со мезгілде, егер де 

өлейін  деп  жатқан  аталарыңның  ең  соңғы  насихатын  алғандарыңа  ғана.  Менім  насихатым  мынау: 

«Қасымызда көршілес болып отырған мырза Түлкінбай ұлыменен үш жылға шейін еш бір қатынаспаңдар. 

Бұ адамның өзі ғұмырынша жаман адам. Маған залалынан басқа нәрсесі болған жоқ», – деп айтып, шал 

өліп кеткен. Әкесі өлген соң балалары қалған пұлдарын қарасып, іздеп, қарамаған жер қоймай, ешбір таба 

алмай,  ақыры,  нашарлықпенен  күндерін  өткізе  бастаған  екен.  Сонда  бір  күні  олардың  үйіне  мырза 

Түлкінбай ұлы кіріп, үлкен ұлы Үш вершокке айтады: 

– Маған мал бағуға келіп тұр, ақы беремін, бәлкім, сөйтіп барып, оны-мұны жиыстырып алып, шаруаңды 

түзетіп аларсың, – дейді. Сонда үлкен ұлы айтады: «Жоқ, саған қызметкер болмаймын,  әкемнің айтып 

кеткен  өсиеті  бар,  сен  оныменен  жаман  тұрған  екенсің,  оған  әрдайым  жамандықтан  басқа  нәрсе 

қылмапсың»,  –  дейді.  Мырза  кетіп  қалып,  келесі  күні  тағы  келіп,  Үш  вершоктан  сұрайды:  «Қалай 

ойландың ба, маған қызметкер болып тұруды?» – деп. Сонда үлкен ұлы айтады: «Жоқ, мырза, жүре беріңіз, 

мен саған қызметкер болмаймын», – дейді. Сонда мырза қабағын түйіп, үйіне қайтып кеткен соң үлкен 

ұлы ойланады, «Кім біледі, әкемнің байлығы маған тие ме, тимей ме, онан бері аштан өліп қалармын», – 

деп. Келесі күні Үш вершок жүгіре басып, мырза Түлкінбай ұлының үйіне келіп, айтады: «Мені ал, сенің 

малыңды бағайын, ақыма не бересің?» – деп, Үш вершок сұрайды. Сонда мырза күлімсіреп айтады: «Енді 

маған  қызметкердің,  тіпті,  керегі  жоқ,  біреуді  алып  қойдым»,  –  дейді.  Сонда  Үш  вершок  көршісінен 

сұрайды:  «Маған  да  бір  орын  бер»,  –  деп.  Сонда  мырза  Түлкінбай  ұлы  айтады:  «Жарайды,  мен  сені 

қызметкерлікке  алайын,  бірақ  уәдемен,  не  бұйырсам,  соны  қыласын,  маған  ашуланбастан.  Егер  де  үш 

мәртебе ашулансаң, мен сені ұрып өлтіремін, бұған көнемісің?» – дейді. Мұнысына Үш вершок көніп, 

жүргеніне бір жұма да болмай, жүрген иесіне үш мәртебе ашуланады. Жүрген байы бұйырады: «Бар, сиыр 

сау», – деп, сонда Үш вершок жауап қайтарып айтады: 

– Сиыр саумақ қатын ісі, қатындар қыла берсін, мен малыңды бағуға жалданғанмын, сиыр саууға кіргенім 

жоқ, – дейді. Сонда бай тағы да бұйырады: 

– Бар, тезек жи отқа жағуға, – дейді. Сонда Үш вершок айтады: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              784 bet 

– Тезек жию менің ісім емес, қатындар ісі, қатын жисын өздеріне тиісті жұмыс болған соң, – дейді. Сонда 

жүрген иесі тағы да айтады: «Бар, менің бешметімнің түймесін қада», – дейді. Үш вершок жауап береді: 

«Мырза әлденені табады, қашан, кім мен қатын болған мезгілімде қатын ісін қылсам керек, еркек жұмысы 

емес»,  –  дегеннен  кейін,  мырза  Келдібай  Оразбай  ұлының  үлкен  баласын  ұрып  өлтіреді.  Мұнан  кейін 

оның ортаншы баласы мырза Түлкінбай ұлына қызметкерлікке жалданғалы келді. 

Екі вершок айтады: «Менің ағам сенде қызметкер болып жүр ғой, сондай қызметкерлікке мені де ал», – 

дегенде мырза күлімсіреп айтады: «Бірақ маған ешбір қарсы келме. Егер де екі мәртебе маған ашулансаң, 

сені  ұрып  өлтіремін,  осындай  уәдеге  көнемісің?»  –  дейді.  Сонда  Екі  вершок  айтқан  уәдесіне  көніп, 

жүргеніне бір жұма болмай, жүргізген байыменен жатады да, ұрысып-керісіп ашуланысады:  «Не үшін 

қатындардың қылатын жұмыстары – жіп иіру менен киізге әртүрлі ою оюды қыл дейді»,  – деп. Қарсы 

келгеннен кейін оны да ұрып өлтіреді, мұндай болған оқиғалардың бірде–бірін білмей, ең кіші інісі – Бір 

вершок өзі аш болған соң ойлайды: «Менің ағаларым осы күнде тойып жүрген шығар, мырзада жүріп, 

қымыз ішіп, қой еттерін жесіп, мырза бай адам ғой, мен де оған қызметкерлікке жалданайын» деп ойлай 

салып, барып, мырзадан орын сұрайды. Сонда айтады: «Жарайды, мен сені алайын, бірақ не қыл десем, 

соны  қыласың.  Егер  де  бір  мәртебе  маған  ашулансаң,  сені  ұрып  өлтіремін,  осыған  көнесің  бе,  Бір 

вершок?»  –  дейді.  Сонда  Бір  вершок  айтады:  «Не  жұмысың  болса  да,  қыламын,  бірақ  сен  маған 

ашуланбасаң, егер де сен өзің бір мәртебе ашулансаң, мен сенің өзіңді ұрып өлтіремін», – дейді. Сонда 

жалдап тұрған мырза күлімсіреп айтады: «Мен неге ашуланамын, мен қызметкер емес, менің ісім бұйыра 

беру», – деп, – «Жарайды», – дейді. Сонда Бір вершок бір күні қойларын жайғалы айдап барып, күні бойы 

ыстыққа  жайып  жүріп,  суармастан  кешке  таман  үйіне  айдап  келеді,  сонда  мырза  қойларының 

суарылмағанын  көре  салып  айтады:  «Вершок,  сен  қойларыңды  суарсаң  болмай  ма,  айдап  барып, 

қойларыңды суарып кел», – дейді. Мұнан кейін Вершок қойларды суға айдап барып, судың ең терең биік 

жары бар жерін таңдап алып, қойларын суға қоя береді, қойлар суды көре салып, суға түсе-түсе қалып, 

бірінің үстіне бірі түсіп, суға кетіп бара жатқанда пысқырғандары әлдеқайда жаңғырығып естіледі. Ақыры, 

бес жүз қойдан он-ақ қойды үйіне айдап келген соң, қызметкері Вершокке мырза ашуланады. Сонда уәдесі 

бойынша  байдың  басын  алып,  қызын  қатындыққа  алып,  жақсы  тұра  бастаған  мезгілде  келесі  жылы 

малдары өліп қалып, Вершок мүлде кедей болып қалды. 

Міне,  Келдібай  Оразбайұлының  байлығы  ешкімге  қалмады,  балалары  әкесінің  өсиетін  тұтпағандары 

себепті. 

35. ҮШ СЫЛҚЫМ 

Серкебай  деген  байдың  тіршілігінің  арқасында  үш  ұл  бірдей  шырпы  басын  сындырмай,  өмірді  ылғи 

сылқым-серілікпен біркелкі өткеріп бара жатады. Күндердің күнінде Серкебай жасы жетіп, өмірі бітуге 

таянғандығын  төңіректеп  келген  сырқаулықтан  сезеді.  Ес-ақылы  бүтін,  тіл-көмейі  сау  уағында  үш 

баласын қасына шақырып алып, қоштасады. Балаларына мынандай өсиет айтады: бірінші өсиетім: мал-

мүлкімді үшеуің бөліп алыңдар, таласпаңдар, тартыспаңдар; екінші өсиетім – осы үйімнің үш бұрышына 

үш кесек алтын тықтым, бөліп алған мал-мүліктеріңді ішіп-жеп тауысқан соң сол алтынды тауып алып, 

қоректеніңдер.  Үшінші  өсиетім  –  ол  алтынды  тауысып  алып,  күн көру  үшін  кісі  есігін  іздестірсеңдер, 

үшеуіңе де айтқаным – зор мұрынды, қау сақалдау келген бір кісіге жалдана көрмеңдер, – дейді. 

Серкебай өледі, мал-мүлкі бөлінеді, ол ішіп-желінеді. Алтын қазылып алынады, ол да ішіп болынды. Ең 

алдымен, үлкеннің қорегі таусылады, ол кәсіп іздеп, қаңғып кетеді. Адырақ көз, қау сақал адам жолығады. 

– Е, не еткен жігітсің? 

– Кәсіп іздеп жүрген жігітпін. 

– Маған жалдан. 

– Жұмысыңыздың түрі не? 

– Жалғыз есегімнің боғын тазалайсың. 

– Онан басқа? 

– Онан басқа дәнеңе де істемейсің. 

– Мақұл. 

– Бірақ, есегімді ренжітсең, басыңды аламын. Егер есекке мен ренжісем, өзім басымды алдырам. 

– Болады, – деп тоқтасады. 

жүктеу/скачать 11,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: